یادداشت|مهریه در نکاح موقت؛ بررسی اقسام و آثار
به گزارش بخش استانها در وبانگاه به نقل از خبرگزاری تسنیم ، نکاح موقت یا ازدواج موقت، یکی از انواع عقد نکاح است که از نظر فقه امامیه و به تبع آن قانون مدنی ایران مشروع و معتبر است. تفاوت‌های بنیادینی میان نکاح دائم و موقت وجود دارد که یکی از مهم‌ترین آن‌ها، نقش اساسی مهریه در صحت عقد موقت است. در این یادداشت به بررسی مفصل اقسام مهریه در عقد موقت و آثار حقوقی آن با استناد به قانون مدنی می‌پردازیم.
1. تعریف نکاح موقت و جایگاه مهریه در آن
بر اساس ماده 1075 قانون مدنی:
«نکاح وقتی منقطع است که برای مدت معینی واقع شده باشد.»
در نکاح موقت، بر خلاف نکاح دائم، دو شرط اساسی برای صحت عقد لازم است:
1. تعیین مدت ازدواج
2. تعیین مهر (مهریه)
در تأیید این موضوع، ماده 1095 قانون مدنی مقرر می‌دارد:«در نکاح منقطع، عدم مهر در عقد موجب بطلان است.»
بر این اساس، مهریه در ازدواج موقت نه تنها یک الزام مالی بلکه رکن اصلی عقد است و در صورت عدم تعیین آن، عقد باطل خواهد بود. این در حالی است که در ازدواج دائم، تعیین مهریه شرط صحت عقد نیست و می‌توان آن را به بعد از عقد یا حتی بعد از نزدیکی نیز موکول کرد.
2. اقسام مهریه در ازدواج موقت
با توجه به ماهیت عقد موقت، اقسام مهریه در آن به شکلی محدودتر از نکاح دائم قابل تصور است. به طور کلی، دو نوع اصلی برای مهریه در نکاح موقت قابل طرح است:
الف) مهرالمسمی (مهریه تعیین‌شده)
همان‌طور که گفته شد، تعیین مهر شرط صحت عقد موقت است. لذا مهرالمسمی، تنها نوع مهریه معتبر در ازدواج موقت است. این مهر می‌تواند وجه نقد، مال منقول یا غیرمنقول، یا هر نوع مال دارای ارزش اقتصادی باشد که قابلیت تملک و تسلیم را داشته باشد.
توافق طرفین در خصوص نوع و میزان مهریه تابع ماده 1080 قانون مدنی است که به اصل تراضی طرفین اشاره دارد.
ب) عدم امکان مهرالمثل و مهرالمتعه
بر خلاف ازدواج دائم، در عقد موقت در صورت عدم تعیین مهر، نه مهرالمثل قابل مطالبه است و نه مهرالمتعه. چرا که اصل بر این است که مهریه باید در لحظه عقد تعیین شود و اگر چنین نشده باشد، خود عقد باطل است (مطابق ماده 1095).
بنابراین، نهادهایی مانند مهرالمثل (بر اساس عرف و وضعیت زن) و مهرالمتعه (در فرض فسخ قبل از نزدیکی) که در نکاح دائم پیش‌بینی شده‌اند، در نکاح منقطع جایگاهی ندارند.
3. آثار و احکام مهریه در نکاح موقت
الف) زمان تملک و امکان مطالبه
مطابق ماده 1082 قانون مدنی:
> «به مجرد عقد، زن مالک مهر می‌شود و می‌تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید.»
این ماده شامل نکاح دائم و موقت می‌شود. در نتیجه، زن به محض وقوع عقد موقت، مالک مهریه می‌شود و حق مطالبه آن را دارد. حتی اگر نزدیکی صورت نگرفته باشد، در صورت انحلال عقد، بخشی از مهر یا تمام آن بسته به شرایط به زن تعلق خواهد گرفت.
ب) استحقاق نصف مهر در صورت عدم نزدیکی
بر اساس ماده 1096 قانون مدنی:
> «اگر شوهر قبل از نزدیکی زن را طلاق دهد، زن مستحق نصف مهر خواهد بود.»
هرچند این ماده به طلاق در نکاح دائم اشاره دارد، ولی ماده 1097 صراحت دارد:
«در نکاح منقطع، زن حق نفقه ندارد، مگر اینکه شرط شده یا عقد مبنی بر آن جاری شده باشد؛ ولی حق مهر را دارد، و اگر قبل از نزدیکی فوت کند، مستحق نصف مهر است.»
در اینجا دو نکته مهم وجود دارد:
1. اگر زن قبل از نزدیکی فوت کند، نصف مهریه به او تعلق می‌گیرد.
2. اگر مرد قبل از نزدیکی، مدت باقی‌مانده عقد را ببخشد یا عقد را بخرد (ابراء کند)، باز هم زن مستحق نصف مهر خواهد بود.
ج) پرداخت مهر و امکان امتناع از تمکین
زن در عقد موقت نیز همانند عقد دائم می‌تواند در صورت عدم دریافت مهریه، از تمکین امتناع کند، مگر اینکه مهریه به صورت موجل (مدت‌دار) تعیین شده باشد. در این صورت، قبل از سررسید، زن نمی‌تواند مطالبه یا امتناع کند.
4. انحلال عقد موقت و وضعیت مهریه
در نکاح دائم، پایان رابطه زوجین معمولاً از طریق طلاق صورت می‌گیرد، اما در نکاح موقت، پایان عقد به یکی از اشکال زیر است:
1. اتمام مدت تعیین‌شده
2. بذل مدت توسط شوهر
3. فوت یکی از طرفین
در هر سه حالت، زن مستحق دریافت مهریه است؛ مگر آنکه نزدیکی صورت نگرفته باشد و زن فوت کند که در آن صورت فقط نصف مهر به ورثه او تعلق می‌گیرد (ماده 1097).
5. نفقه و مهریه در نکاح موقت
بر اساس ماده 1113 قانون مدنی: «در عقد انقطاع، زن حق نفقه ندارد مگر اینکه شرط شده یا عقد مبنی بر آن واقع شده باشد.»
این موضوع نشان می‌دهد که در نکاح موقت، نفقه شرطی است و نه الزامی. با این حال، مهریه همیشه لازم‌الادا است و حتی در صورت شرط نکردن آن، باید تعیین شده باشد.
6. مهر در صورت فسخ نکاح موقت
قانون در خصوص فسخ نکاح موقت حکم خاصی نسبت به مهریه بیان نکرده، اما بر اساس قواعد عمومی، اگر عقد موقت قبل از
نزدیکی فسخ شود، زن مستحق نصف مهر خواهد بود. در صورت فسخ پس از نزدیکی، تمام مهر به زن تعلق می‌گیرد. این قاعده بر اساس قیاس با مقررات نکاح دائم و رویه قضایی قابل استخراج است.
مهریه در نکاح موقت از ارکان اساسی عقد است
مهریه در نکاح موقت از ارکان اساسی عقد است و فقدان آن موجب بطلان عقد خواهد بود. برخلاف نکاح دائم که می‌توان مهر را تعیین نکرد و بعداً مهرالمثل یا مهرالمتعه مطرح شود، در ازدواج موقت هیچ عقدی بدون مهر صحیح نیست. اقسام قابل تصور برای مهریه در عقد موقت محدود به مهرالمسمی است و زن از زمان وقوع عقد مالک آن می‌شود.
با توجه به فقدان حق نفقه و سایر حمایت‌های مالی در نکاح موقت، مهریه تنها ابزار قانونی زن برای تأمین حقوق مالی خود است. از این رو، در نگارش عقد موقت، توجه دقیق به تعیین نوع و میزان مهریه و ذکر آن در سند رسمی ازدواج ضروری است.
یادداشت از الهه ملانعمت ، کارشناس حقوق
انتهای پیام/
