گردوغبار قم، سوغات غفلت مسؤلان است نه مهمان ناخوانده!

سیده مریم محمدی در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم در قم با اشاره به انتخاب شعار “محیط زیست مطلوب، تعهد مسئولان و همراهی مردم” برای هفته‌ی محیط زیست گفت: این شعار گویای این واقعیت است که پدیده‌هایی مانند گرد و غبار، برخلاف تصور رایج، “مهمان ناخوانده” نیستند، بلکه نتیجه‌ی عملکرد خود ما هستند. پدیده‌های طبیعی واقعی مانند تغییرات اقلیمی ممکن است خارج از کنترل ما باشند، اما بسیاری از آثار آن‌ها ناشی از دخالت‌های انسانی است؛ از جمله کاهش نزولات جوی، خشک شدن رودخانه‌ها، ساخت سدها بدون رعایت سهم زیست‌محیطی، و برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی؛ همه این‌ها مؤلفه‌هایی هستند که در کنار یکدیگر زمینه‌ساز گسترش گرد و غبار در استان‌ها شده‌اند.

برداشت 137 درصدی از آب‌های زیرزمینی قم

وی گفت: طبق آمار رسمی شرکت آب منطقه‌ای استان، میزان برداشت آب‌های زیرزمینی ما به 137 درصد رسیده است. این در حالی است که حتی برداشت صد درصدی از این منابع مجاز نیست؛ چرا که آب‌های زیرزمینی منابعی تجدیدناپذیر محسوب می‌شوند و احیای آن‌ها فرآیندی بسیار زمان‌بر است. با این وجود، نه تنها در حد مجاز برداشت نمی‌کنیم، بلکه 37 درصد بیشتر از ظرفیت مجاز نیز برداشت می‌شود. در چنین شرایطی، چگونه می‌توان انتظار داشت که این منبع ارزشمند که نه‌تنها برای نسل فعلی، بلکه برای نسل‌های آینده نیز حیاتی است، خود را احیا کرده و جبران شود؟

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان قم با بیان اینکه برداشت بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی، فشار مضاعفی را بر محیط‌زیست وارد کرده است تأکید کرد: با کاهش نزولات آسمانی مواجه‌ایم. رودخانه‌های ما نیز با احداث سدها تقریباً خشک شده‌اند و متأسفانه حقابه‌های زیست‌محیطی نیز رهاسازی نمی‌شوند.

گرد و غبار قم در راه تهران

وی در خصوص چرای دام، گفت: سامانه‌های عرفی چَرا نیز به‌دلیل غفلت دستگاه‌های نظارتی، به‌درستی ممیزی نمی‌شوند. حتی گزارش‌هایی وجود دارد مبنی بر اینکه این مراتع به ساربانان یا دامداران استان‌های دیگر اجاره داده می‌شوند. بنابراین، آنچه امروز به‌عنوان «مهمان خوانده» از آن یاد می‌شود، نتیجه مستقیم تصمیمات و عملکردهای خود ماست و نه اینکه یک پدیده تصادفی باشد.

محمدی تصریح کرد: با وجود اینکه برخی از این اقدامات، نظیر چرای شتر یا دام، ممکن است عایدی محدودی برای استان داشته باشد، اما در حال حاضر با بیابان‌هایی روبه‌رو هستیم که گرد و غبار حاصل از آن‌ها، مستقیماً به زندگی و سفره مردم راه یافته است. بر اساس تصاویر ماهواره‌ای و نحوه شکل‌گیری این پدیده، حتی پیش‌بینی شده که گرد و غبار ناشی از مناطق بیابانی استان قم، می‌تواند تا پایتخت نیز تأثیرگذار باشد. اکنون در تلاشیم اعتبارات لازم را برای اجرای طرح‌های مقابله با بیابان‌زایی، نظیر نهال‌کاری و بوته‌کاری جذب کنیم.

کِشت‌ محصولات پُرآب در جوار کانون‌های گردوغبار 

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان قم بررسی، رسیدگی و بهبود وضعیت بیابان‌ها را نیازمند همکاری همه‌جانبه تمام دستگاه‌های مسئول دانست و اظهار کرد: قانون مقرر کرده است که منابع طبیعی موظف به شناسایی بیابان‌ها، ارائه راهکار و اجرای طرح‌های بیابان‌زدایی است، اما منابع طبیعی به‌تنهایی قادر به حل این بحران نیست. در حالی که محیط‌زیست ناظر بر عملکرد منابع طبیعی است، اقدامات اجرایی به همکاری همه‌جانبه نیاز دارد.

وی با طرح این سوال که چرا جهاد کشاورزی اولویت خود را بر اصلاح الگوی کشت در اطراف کانون‌های گرد و غبار قرار نمی‌دهد، در حالی که این مناطق به‌سرعت در حال تبدیل‌شدن به کانون‌های فعال گرد و غبار هستند افزود: تا زمانی که چاه‌های غیرمجاز در منطقه فعال‌اند، برداشت‌های غیرمجاز از چاه‌های مجاز ادامه دارد، و علی‌رغم تأکید بر اصلاح الگوی کشت در قوانین بالادستی و برنامه هفتم توسعه، همچنان در مناطقی همچون سراجه، شاهد کشت محصولات پرآب‌بر هستیم، نمی‌توان انتظار کاهش گرد و غبار را داشت.

لازم است برخی زمین‌ها «نکاش» شوند، نه «بِکاش»

محمدی اذعان کرد: این موضوع نیازمند ورود دستگاه‌های نظارتی سطح بالاست تا بتوان با اتخاذ رویکردهای مؤثر، وضعیت کشاورزی را بهبود بخشید. گاه لازم است در برنامه‌های مدیریت زیست‌بوم، نه تنها به کشت محدود یا به اصطلاح “بِکاش”، بلکه حتی به “نکاش” روی آوریم؛ یعنی اجرای پروژه‌هایی که بر اساس آن‌ها از کشت در برخی اراضی به طور کامل صرف‌نظر شود تا بتوان از اراضی موجود حفاظت کرد. در همین راستا، ممکن است نیاز باشد این اراضی را فریز کرده و حتی دام‌ها و چرای آن‌ها را از این مناطق به مراتع دیگر منتقل کنیم.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان قم با اشاره به اینکه سازمان منابع طبیعی می‌تواند اقدام به اجاره چراگاه‌هایی در استان‌های دیگر (که وضعیت بهتری دارند) برای دام‌های ما کند بیان کرد: این اقدام فرصتی برای احیا و بازسازی سرزمین ما فراهم می‌کند. اما زمانی‌که دستگاه‌های مختلف در انجام وظایف خود دچار غفلت می‌شوند و دقت لازم را به کار نمی‌گیرند، نتیجه آن، بی‌توجهی عمومی خواهد بود. در همین راستا، شعار هفته محیط زیست «تعهد مسئولان، همراهی مردم» باید مدنظر قرار گیرد.

30 تا 40 درصد گردوغبار قم منشأ درون‌شهری دارد

وی در خصوص اینکه تمام گرد و غباری که در سطح شهر قم شاهد آن هستیم، لزوماً تنها ناشی از بیابان‌زایی نیست خاطرنشان کرد: بر اساس مطالعات انجام‌شده در خصوص منشأ آلودگی هوای استان، بین 30 تا 40 درصد از گرد و غبار موجود، نتیجه فعالیت‌های درون‌شهری است؛ از جمله تخریب‌ها، انباشت نخاله‌های ساختمانی، فعالیت معادن شن و ماسه، و تغییرات کاربری غیرمجاز. بنابراین، حتی اگر بیابان‌ها نیز احیا شوند، همچنان بخشی از این آلودگی باقی خواهد ماند.

محمدی عنوان کرد: در قم، تغییرات کاربری به شکلی افسارگسیخته در حال وقوع است. فضاهای سبز و زمین‌های کشاورزی به باغ و ساختمان تبدیل می‌شوند، و زمین‌هایی که به‌دلیل افت سطح آب زیرزمینی رها شده‌اند، خود به منشأ گرد و غبار تبدیل می‌گردند.

استان‌ها هماهنگ نمی‌شوند؛ قم قربانی بی‌تدبیری منطقه‌ای

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان قم گفت: استان قم تحت تأثیر گرد و غبار ناشی از کشورهای همسایه قرار ندارد، اما این بدان معنا نیست که گرد و غبار صرفاً ناشی از داخل استان باشد. بخش عمده‌ای از گرد و غبارها از استان‌های همجوار به استان قم می‌رسد. عدم اقدام مؤثر از سوی این استان‌ها، پیامدهای مستقیمی برای استان ما دارد.

وی تصریح کرد: در سطح ملی، معمولاً گفت‌وگو با کشورهای همسایه برای مدیریت بیابان‌زایی امری دشوار است، چرا که ممکن است اولویت آن کشورها نباشد. اما ما که درون یک کشور هستیم، باید همکاری و همگرایی لازم را داشته باشیم. به‌ویژه استان‌هایی مانند سمنان و اصفهان که در سال‌های اخیر با روند فزاینده بیابان‌زایی مواجه شده‌اند و با بهره‌برداری‌های بی‌رویه از منابع آبی، بر شدت این پدیده افزوده‌اند، سهم بسزایی در شکل‌گیری گرد و غبار دارند که به استان‌هایی نظیر قم تحمیل می‌شود.

حوزه دریاچه نمک قم در آستانه بحران نمکی

وی بر اهمیت اقدام به‌موقع تأکید کرد و متذکر شد: گرد و غبار ناشی از بی‌توجهی‌مان می‌تواند به استان مرکزی یا حتی پایتخت برسد. لازم است با رویکرد پهنه‌ای به موضوع نگریست و تمام استان‌ها به‌طور هماهنگ و مسئولانه وارد عمل شوند تا آثار اقدامات یکدیگر را همپوشانی کرده و در نهایت بتوان بخشی از بحران بیابان‌زایی و گرد و غبار را مدیریت کرد.

محمدی گفت: در هنگام اندازه‌گیری شاخص هدایت الکتریکی(EC) گرد و غبار حاصل از حوضه دریاچه نمک، عدد 20 هزار به‌دست آمده است؛ که نشان‌دهنده حجم بالای ذرات نمک در این گرد و غبار است. این در حالی‌ست که بهره‌برداری‌های مازاد معدنی، تخریب در حوزه کشاورزی، و فعالیت‌های مخرّب در حوزه صنعت و معدن، این حوضه را به نقطه‌ای بسیار حساس بدل کرده‌اند؛ به‌گونه‌ای که با کوچک‌ترین نسیم، گرد و نمک برخاسته و تبعات گسترده‌ای را در پی دارد.

انتهای پیام/