چشم‌پوشی بر ثروت ماسه‌های سیستان/ وقتی فرصت‌ها در باد می‌رقصند!
به گزارش بخش استانها در وبانگاه به نقل از خبرگزاری تسنیم از زاهدان، در منطقه سیستان شامل پنج شهرستان زابل، زهک، هامون، هیرمند و نیمروز واقع در شمال استان سیستان و بلوچستان، مردم سال‌هاست زیر گرد و خاک زندگی می‌کنند.
بادهای 120 روزه که با قدرتی معمولاً بیش از 100 کیلومتر بر ساعت طی خردادماه تا مهرماه اوج می‌گیرد، حجم عظیمی از ماسه‌های بادی را جابه‌جا می‌کنند؛ ماسه‌هایی که اگرچه در ظاهر، رنج و بیماری می‌آورند، اما در چشم جهانیان، ماده‌ای گرانبها و چندمنظوره‌اند.
بیماری‌هایی که از باد می‌آیند
در پنج شهرستان منطقه سیستان پدیده فرسایش بادی شدید، به‌ویژه پس از خشک شدن تالاب هامون، به یک بحران دائمی تبدیل شده است. بخش عظیمی از اراضی منطقه در معرض تهاجم ماسه‌بادی است؛ به‌گونه‌ای که برخی روستاها سالانه چندین متر در شن دفن می‌شوند.
پراکندگی مداوم ماسه‌های بادی، مشکلات متعددی از آسیب‌های چشمی، بیماری‌های تنفسی، آسم، آلرژی، کاهش بینایی، عفونت مجاری تنفسی فوقانی گرفته تا اختلال در زندگی روزمره، بسته شدن راه‌ها، تعطیلی مدارس، دفن املاک و مهاجرت اجباری روستاییان برای مردم ایجاد کرده است؛ اما نکته اینجاست “در جهان همین تهدید به فرصتی اقتصادی تبدیل شده است”.
ماسه با تجارت میلیارد دلاری در جهان
در بسیاری از کشورهای جهان، ماسه بادی و بیابانی نه‌تنها معضل نیست، بلکه سرمایه است. در امارات متحده عربی و عربستان سعودی، ماسه‌ها به‌عنوان ماده اولیه در صنعت ساختمان‌سازی، تولید بتن و سیمان مورد استفاده قرار می‌گیرند. حتی ماسه‌های مازاد، به کشورهای آفریقایی و آسیایی صادر می‌شوند.
در چین، ماسه بادی با فناوری نانو اصلاح می‌شود و در تولید مصالح سبک، سرامیک‌های حرارتی، شیشه‌های مقاوم، و حتی سلول‌های خورشیدی کاربرد دارد. در استرالیا و مصر، از ماسه بادی برای ایجاد کمربندهای سبز مصنوعی و پروژه‌های تثبیت خاک بهره می‌گیرند. این پروژه‌ها هم کارآفرینی ایجاد می‌کند، هم محیط زیست را احیا می‌کند.
در ایالات متحده و آلمان، ماسه بادی در ساخت فیلترهای تصفیه آب، جاده‌سازی و آسفالت‌های زیست‌پذیر مورد استفاده قرار گرفته و بخشی از تجارت پایدار مواد معدنی محسوب می‌شود.
در سیستان چه می‌کنیم؟ تقریباً هیچ!
در سیستان، نه طرح جدی برای بهره‌برداری صنعتی از ماسه بادی اجرا شده، نه پای فناوری‌های نوین به میدان آمده است. این در حالی است که می‌توان با تغییر نگاه، صنایع نوپدیدی همچون تولید مصالح ساختمانی سبک، سیمان بادی، آجر فشاری، سرامیک، گِل‌ماسه تثبیت‌شده، و حتی شن‌کشاورزی را راه‌اندازی کرد.
فرصت‌های شغلی که در باد گم می‌شود
به اذعان کارشناسان، بهره‌برداری هوشمند از ماسه بادی می‌تواند هزاران شغل مستقیم و غیرمستقیم ایجاد کند، صادرات منطقه‌ای و درآمد پایدار ایجاد کند، به کاهش مهاجرت و تثبیت جمعیت روستایی کمک کند و افزایش تاب‌آوری اقتصادی منطقه را به همراه داشته باشد؛ اما تاکنون، نه سازمان صمت، نه شهرداری‌ها، نه نهادهای فناوری و نه سرمایه‌گذاران دولتی و خصوصی، عزم جدی برای این تغییر نداشته‌اند.
نادر شهرکی، کشاورز اهل زهک در این خصوص به خبرنگار تسنیم می‌گوید: ما فقط خاک می‌خوریم، نه پول در‌می‌آریم، نه کار داریم. اگه این شن‌ها قابلیت تبدیل به پول دارپ، چرا در منطقه ما جز درد چیزی از آن در نمی‌آید؟
ماسه بادی می‌تواند به منبع اقتصادی نوآورانه تبدیل شود
عباس نورزائی متخصص حوزه آب و خاک و کشاورزی در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم اظهار داشت: ماسه بادی که در سیستان اغلب به عنوان تهدیدی برای کشاورزی، زیرساخت یا سکونت دیده می‌شود، در واقع می‌تواند به یک منبع اقتصادی نوآورانه، بومی و سودآور تبدیل شود؛ البته اگر نگاهی علمی، فناورانه و بومی‌گرا به آن داشته باشیم.
وی افزود: مطابق آمارهای رسمی، سطح شن‌زارهای ایران حدود 34 میلیون هکتار برآورد شده که بخش چشمگیری از آن در استان سیستان و بلوچستان واقع شده است؛ به‌ویژه در دشت سیستان، حاشیه هامون خشک، ریگ‌زارهای نیاتک، نصرت‌آباد، زابل، میرجاوه، بمپور و سراوان.
این متخصص حوزه آب و خاک ادامه داد: در همین استانی که جوانانش در صف انتظار شغل‌اند، ماسه بادی به‌صورت انبوه و رایگان زیر پایشان گسترده شده است. طبق آخرین آمارهای مرکز آمار ایران، نرخ بیکاری در سیستان و بلوچستان حدود 12 تا 14 درصد اعلام شده که از متوسط کشوری بالاتر است؛ در برخی مناطق روستایی این رقم به‌مراتب بیشتر است.
این ماسه روان و سبک فقط تهدید نیست!
وی اضافه کرد: اما این ماسه روان و سبک، فقط تهدید نیست. در دانش بومی نیاکان این دیار، ماسه‌بادی هم ابزار بوده، هم درمان. برای ساخت خشت، اندود دیوار، پوشاندن چاله‌های ذخیره غله، رساندن میوه‌ها، خشک‌کردن خرما، گرم‌درمانی پس از زایمان، و حتی ایجاد بادگیرهای موقت، از ماسه استفاده می‌کرده‌اند. آن‌ها می‌دانستند چگونه از طبیعت خشن، یاری بگیرند؛ نه اینکه صرفاً با آن بجنگند.
نورزائی گفت: امروز همین ماده بومی وارد عرصه‌های فناوری جهانی شده است. در دبی، با ماسه کویری خانه‌های چاپ سه‌بعدی ساخته‌اند. در فنلاند، آن را به‌عنوان باتری حرارتی طبیعی(Sand Battery) برای ذخیره انرژی خورشیدی استفاده می‌کنند. در آفریقا و هند، ماسه‌بادی در تصفیه آب، کشاورزی پایدار و ساخت بلوک‌های سبک وزن ساختمانی کاربرد یافته است. این روند نشان می‌دهد اگر با چشمی نو به این ماده نگاه شود، می‌تواند منبعی پایدار و استراتژیک برای توسعه باشد.
وی اظهار داشت: در چنین شرایطی، چرا جوانان بیکار سیستان و بلوچستان، با دسترسی مستقیم به این ثروت، در این زنجیره نوآوری جایی نداشته باشند؟ چرا دانشگاه‌های زابل، چابهار یا ایرانشهر، پروژه‌های تحقیقاتی در زمینه‌ی فرآوری ماسه‌بادی و تولید مصالح بومی راه‌اندازی نکنند؟ چرا نهادهای کارآفرینی، صندوق نوآوری و معاونت علمی، از این ظرفیت برای ایجاد اشتغال در مناطق محروم بهره نگیرند؟
این متخصص حوزه آب و خاک تصریح کرد: حقیقت این است که ماسه بادی، طلای خاموش مناطق محروم است. استفاده از آن، به سرمایه‌گذاری کلان نیاز ندارد. تنها نیازمند آموزش، پژوهش و جسارت ورود به میدان نوآوری است. جوانان این سرزمین، به جای آنکه ماسه را باد جمع کند، می‌توانند خود آن را جمع کنند، بفشارند، به آن شکل بدهند و از آن زندگی بسازند.
وی افزود: فرصت‌های این حوزه فراوان است از جمله آن می‌توان به ساخت آجرهای سبز، تولید دیوارهای عایق از ماسه و خاکستر، احداث گلخانه‌های ماسه‌ای، تولید پلت‌های سوختی از ماسه و بقایای کشاورزی، صادرات دانش بومی و بومی‌سازی فناوری Sand Battery در ایران اشاره کرد.
نورزائی گفت: ضرورت دارد کارآفرینان، نوآوران، دانشگاه‌ها و نهادهای توسعه‌محور ماسه‌ها را نه به‌عنوان تهدید، بلکه به‌عنوان فرصتی بی‌پایان ببینند. اگر دیگران از کویرهای خود، اقتصاد سبز می‌سازند، چرا ما نه؟ آینده توسعه در مناطق مرزی، از دل شن‌زارها خواهد گذشت؛ اگر این بار، چشمان ما آن را ببیند.
این‌بار به جای مقابله، از باد استفاده کنیم
اگر واقع‌بین باشیم، سیستان هرگز از شر بادها خلاص نخواهد شد؛ اما می‌تواند از شر بیکاری، مهاجرت و فقر نجات یابد، اگر همین باد را بفهمد. ماسه‌بادی تهدید نیست، منبعی استراتژیک است که باید با نگاه علمی، فناورانه و توسعه‌محور به آن پرداخت.
در دنیایی که برای هر کیلو ماسه خاص میلیون‌ها دلار خرج می‌شود، سیستان نمی‌تواند تماشاگر دفن شدن در ثروت خود باشد.
انتهای پیام/