دق جزیره سرایان؛ روایت سنگ و سکوت در دل شرق ایران
به گزارش بخش استانها در وبانگاه به نقل از خبرگزاری تسنیم از بیرجند، در دل سکوت کویرهای خراسان جنوبی، جایی در حوالی سرایان، محوطه‌ای باستانی آرام گرفته که اکنون پس از هفت دهه، باستان‌شناسان را به کاوش در دل هزاران سال تاریخ بشر کشانده است. دق جزیره، بزرگ‌ترین محوطه پارینه‌سنگی شرق ایران، این روزها با آغاز گمانه‌زنی باستان‌شناسی، دوباره به تیتر خبرها بازگشته است؛ محوطه‌ای که می‌تواند فصل تازه‌ای از شناخت انسان‌های اولیه در فلات ایران را رقم بزند.
موقعیت جغرافیایی و ویژگی‌های طبیعی دق سرایان
دق سرایان که با نام «دق رباط سرایان» نیز شناخته می‌شود، در جنوب‌غربی شهر سرایان واقع شده و یکی از جاذبه‌های طبیعی و تاریخی استان خراسان جنوبی به‌شمار می‌رود. مسیر دسترسی به این منطقه از طریق جاده آسفالته سرایان به روستای ثقاله است و پس از آن مسیر خاکی ادامه دارد.
این دق، پهنه‌ای بیضی‌شکل با طول حدود 40 کیلومتر و عرض تقریبی 20 کیلومتر است. زمین‌هایی مسطح، پست، سخت و کوبیده‌شده با شوری و قلیاییت بسیار بالا مشخصه اصلی این منطقه است. مرکز دق فاقد پوشش گیاهی است، اما در اطراف آن گیاهان شورپسند متعددی رشد می‌کنند.
حاشیه شرقی دق شامل تپه‌های ماسه‌ای و ریگزارهاست، در حالی که قسمت جنوبی آن را پلتفرم‌های نمکی فرا گرفته‌اند و مرکز آن را پوشش استپی شکل داده است. پوشش جنگل‌های تنک تاق نیز در برخی حاشیه‌ها دیده می‌شود. تنوع پوشش گیاهی در این منطقه شامل 16 گونه و 3 تیپ گیاهی شورپسند است که به ارزش طبیعی این دق افزوده است.
آغاز گمانه‌زنی پس از 70 سال
سیداحمد برآبادی، مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان جنوبی در گفتگو با خبرنگار تسنیم از آغاز عملیات گمانه‌زنی در محوطه پارینه‌سنگی دق جزیره شهرستان سرایان خبر داد.
وی گفت: این عملیات از تاریخ 17 تیرماه سال جاری با مجوز پژوهشگاه میراث‌فرهنگی آغاز شده و محوطه دق جزیره که بر اساس مطالعات پیشین، توالی از دوره پارینه‌سنگی قدیم تا میانی را در خود جای داده، یکی از مهم‌ترین محوطه‌های باستانی شرق کشور به‌شمار می‌رود.
تفاوت ریخت‌شناسی و پیچیدگی علمی
علی صدرایی، سرپرست تیم مطالعاتی نیز در این‌باره گفت: برخلاف محوطه‌های فلات مرکزی ایران که عمدتاً از نوع نبکا هستند، محوطه‌های شرق کشور همچون دق جزیره ریخت‌شناسی متفاوتی دارند و بیشتر با محوطه‌های روباز سواحل جنوبی خلیج فارس قابل مقایسه‌اند؛ موضوعی که مطالعه و کاوش آن‌ها را پیچیده‌تر و ارزشمندتر می‌سازد.»
وی افزود: در نخستین گام، با بررسی سیستماتیک سطح محوطه، محدوده پراکنش کلی ابزارهای سنگی ثبت می‌شود. بخشی از این مرحله، بدون برداشت اشیای باستانی انجام می‌گیرد تا کمترین تخریب در سطح محوطه ایجاد شود
پایان یک تراژدی دیرینه‌شناسی
صدرایی ابراز امیدواری کرد: با تداوم این عملیات و تحلیل نتایج فاز نخست، بتوانیم به گاه‌نگاری دقیق این محوطه دست یابیم. این موضوع نه‌تنها به شناخت بهتر از صنایع سنگی و نحوه استقرار در این منطقه کمک می‌کند، بلکه می‌تواند نقطه پایانی بر کمبود دیرینگی مطلق از محوطه‌های شرق ایران باشد. در نهایت، ما را به درکی جامع از وضعیت هومینین‌ها (انسان‌نمایان اولیه) در این بخش از ایران خواهد رساند.
دق جزیره از نگاه گردشگران؛ جاذبه‌ای بکر برای ماجراجویان تاریخ
زینب کاهنی، گردشگر و فعال محیط‌زیست که چندی پیش از دق جزیره بازدید کرده، درباره تجربه خود می‌گوید: در سکوت دق جزیره، آدم احساس می‌کنه زمان ایستاده. وقتی به سطح زمین نگاه می‌کنی و ردّ ابزارهای سنگی انسان‌های اولیه رو می‌بینی، انگار به عقب برگشتی… به هزاران سال پیش، به آغاز انسان.
وی افزود: این منطقه فقط یک سایت باستان‌شناسی نیست؛ یک کویر زنده است. می‌شود ساعتی در آن نشست و بدون هیچ صدایی، فقط فکر کرد و طبیعت را لمس کرد. دق جزیره می‌تواند مقصدی ویژه برای گردشگرانی باشد که دنبال سکوت، تأمل و رمز و راز تاریخ‌اند.
از نگاه زینب کاهنی، دق جزیره با چشم‌اندازهای کویری منحصربه‌فرد، غروب‌های رؤیایی، دست‌نخوردگی بکر و نزدیکی به سایر جاذبه‌های سرایان، پتانسیل بالایی برای تبدیل‌شدن به یک قطب گردشگری علمی و فرهنگی دارد.
جایی برای ایستادن زمان
دق جزیره، تنها بخشی از تاریخ نیست؛ بخشی از هویت سرزمین ماست که پس از دهه‌ها سکوت، دوباره دیده می‌شود. امروز، باستان‌شناسان در حال رمزگشایی از هزاران سال زندگی انسانی در این دشت خشک و گسترده‌اند. فردا شاید گردشگران، مستندسازان و علاقه‌مندان تاریخ، این سکوت را به صدای فهم و روایت تبدیل کنند.
احیای چنین محوطه‌هایی، نه فقط ضرورت علمی، بلکه فرصتی برای توسعه پایدار گردشگری، آشنایی نسل جوان با ریشه‌های زیست ایرانی و بازتعریف ارتباط ما با گذشته‌مان است. دق جزیره سرایان، شاید همان جایی باشد که زمان در آن ایستاده تا ما دوباره آن را بفهمیم.
انتهای پیام/ 257