طغیان مگس میوه در باغات شمال/ آفتی که باغ‌ها را می‌بلعد/ نابودی محصولات!
به گزارش بخش استانها در وبانگاه به نقل از خبرگزاری تسنیم از ساری، باغداری در استان مازندران، همواره یکی از ستون‌های اصلی اقتصاد کشاورزی و منبع مهم تأمین معیشت روستاییان این منطقه بوده است. این فعالیت نه تنها نقش کلیدی در تأمین امنیت غذایی کشور ایفا می‌کند، بلکه با حفظ تعادل زیست‌محیطی نوار سبز شمال کشور، سهم بسزایی در حفاظت از تنوع زیستی و تداوم حیات طبیعی این سرزمین دارد. محصولاتی همچون هلو، شلیل، پرتقال، انجیر، آلو و خرمالو که در گستره‌ای وسیع از مناطق جلگه‌ای تا ارتفاعات میان‌بند استان کشت می‌شوند، بخشی از هویت باغداری مازندران هستند و هر ساله سهم قابل توجهی در بازار میوه داخلی کشور دارند.
اما در سال‌های اخیر، این پویایی اقتصادی و زیستی، تحت تأثیر تهدیدی جدی و رو به گسترش قرار گرفته است: مگس میوه مدیترانه‌ای. این آفت مهاجم و مقاوم، که طی چند دهه اخیر به یکی از چالش‌های پیچیده کشاورزی در سطح جهان بدل شده، امسال با شدت بی‌سابقه‌ای در باغات مازندران طغیان کرده است. قدرت بالای تولیدمثل این حشره، دامنه بسیار گسترده میوه‌ها و سبزیجات میزبان، و سرعت تکثیر نسل‌های آن، مقابله با آن را به یک چالش فنی، مدیریتی و ساختاری پیچیده تبدیل کرده است.
تخریب محصول از درون، آسیب‌های گسترده به بافت میوه و کاهش چشمگیر کیفیت و کمیت برداشت، مشکلاتی هستند که باغداران مازندران امسال با آن دست به گریبان‌اند. تغییرات اقلیمی نیز با ایجاد شرایط مساعد برای افزایش تعداد نسل‌های این آفت در طول فصل رشد، این بحران را تشدید کرده و شرایط را برای باغداران به مراتب دشوارتر ساخته است.
در این میان، گزارش‌های میدانی نشان می‌دهد که ضعف در اجرای برنامه‌های مبارزه تلفیقی، کمبود نظارت مستمر و فقدان حمایت‌های کارشناسی فعال، به شدت آسیب‌ها افزوده و خسارات اقتصادی به سطح نگران‌کننده‌ای رسیده است. باغدارانی که سال‌ها با تلاش و سرمایه‌گذاری مداوم این زمین‌ها را آباد کرده‌اند، امروز در مواجهه با میوه‌های فاسد و بازارهای کم‌رونق، به ناامیدی و سردرگمی رسیده‌اند.
همچنین، مسئولان و کارشناسان جهاد کشاورزی استان بارها تأکید کرده‌اند که مبارزه با این آفت نیازمند رویکردی جامع، تلفیقی و مشارکتی است؛ رویکردی که شامل آموزش‌های فنی، پشتیبانی مداوم، مشارکت فعال کشاورزان و استفاده همزمان از روش‌های شیمیایی و غیرشیمیایی می‌شود. این موضوع تنها یک مسئله فنی نیست، بلکه نیازمند بسیج منابع، تعامل ساختاری و عزم جدی همه ذینفعان است تا بتوان باغداری مازندران را از این تهدید جدی نجات داد.
این گزارش، تلاش دارد تا علاوه بر تشریح ابعاد مختلف این بحران، صدای کشاورزان، کارشناسان و مسئولان را به گوش عموم برساند و با تبیین راهکارهای عملی و مستند، مسیر پیش‌روی باغداری استان را روشن‌تر سازد. زیرا حفظ سلامت باغات مازندران نه تنها یک ضرورت اقتصادی بلکه یک وظیفه اجتماعی و زیست‌محیطی است که حفظ آن به معنای حفظ بخشی از هویت و فرهنگ این سرزمین خواهد بود.
باغداری، یکی از ارکان اصلی اقتصاد کشاورزی استان مازندران به‌شمار می‌رود؛ فعالیتی که نه‌فقط نقشی حیاتی در تأمین امنیت غذایی و اشتغال روستایی دارد، بلکه در توازن اکولوژیکی نوار سبز شمال کشور نیز سهمی انکارناپذیر ایفا می‌کند. در این میان، محصولاتی چون هلو، شلیل، پرتقال، انجیر، آلو و خرمالو که در گستره‌ای از ارتفاعات میان‌بند تا اراضی جلگه‌ای مازندران کشت می‌شوند، از جمله تولیدات باغی ارزشمندی هستند که هرسال بخش قابل‌توجهی از سبد میوه کشور را تأمین می‌کنند.
اما در سال‌های اخیر، این پویایی اقتصادی و زیستی، در معرض تهدید روزافزونی به‌نام مگس میوه مدیترانه‌ای قرار گرفته است؛ آفتی مهاجم، تطبیق‌پذیر و مقاوم که امسال، با توجه به شرایط آب‌و‌هوایی خاص، به مرحله‌ای بی‌سابقه از طغیان رسیده است.مگس میوه مدیترانه‌ای، از جمله آفات قرن بیست‌ویکمی محسوب می‌شود که به‌واسطه‌ی قدرت بالای تولیدمثل، دامنه میزبانی گسترده (بیش از 250 نوع میوه و سبزی)، و چرخه زندگی کوتاه، مقابله با آن را به یک چالش پیچیده بدل کرده است.
این حشره‌ی مهاجم، از طریق تخم‌ریزی در بافت نرم میوه‌های رسیده یا در حال رسیدن، موجب رشد لاروهایی می‌شود که در عرض چند روز، بافت داخلی میوه را تجزیه و فاسد می‌کنند. مهم‌تر آنکه تغییرات اقلیمی، به‌ویژه افزایش دما، طولانی شدن دوره رطوبت نسبی بالا، و کوتاه شدن زمستان‌های سرد، شرایط را برای تکثیر نسل‌های متعدد این آفت در طول فصل رشد فراهم کرده است.
در تابستان 1404، گزارش‌های میدانی از مناطق مختلف مازندران حاکی از شیوع گسترده‌ی این آفت، به‌ویژه در باغات مناطق مرکزی و شرقی استان است و متأسفانه، در بسیاری از این باغات، به دلیل عدم اجرای کامل برنامه‌های مبارزه تلفیقی و نبود نظارت مستمر، خسارات اقتصادی تا بیش از 50 درصد برآورد شده است؛ باغداران، که ماه‌ها برای باردهی درختان خود زحمت کشیده‌اند، اکنون با سبدهایی از میوه‌های پوسیده، بازارهایی بی‌رغبت و زیان‌هایی جبران‌ناپذیر روبه‌رو هستند.
وقتی آفت از درون می‌زند
قدرت‌الله کریمی، باغدار باسابقه‌ای از روستای بالادزا در حوالی ساری است. او بیش از دو دهه است که به کشت درختان هسته‌دار مشغول است و امسال، خسارتی کم‌سابقه را تجربه کرده است.
امسال شرایط باغداری به‌مراتب دشوارتر از سال‌های گذشته بود. ما همیشه با مشکلاتی نظیر کمبود نهاده، افزایش هزینه‌های تولید، و تنش‌های آبی کنار آمده‌ایم؛ اما آفتی که امسال به جان محصولات افتاد، واقعاً باغداران منطقه را مستأصل کرد. مگس میوه، آن‌چنان گسترده و پنهانی وارد عمل شده و زمانی متوجه حضورش شدیم که دیگر بخش قابل‌توجهی از محصول آسیب دیده بود.
کریمی با اشاره به تلاش‌هایی که برای کنترل آفت انجام داده، می‌افزاید: من دو مرحله اقدام به سم‌پاشی کردم؛ یک‌بار از سموم رایج استفاده نمودم و مرحله‌ای دیگر، تله‌گذاری انجام دادم. با این حال، نتیجه‌ای حاصل نشد، زیرا آلودگی، پیش از اقدامات کنترلی، در درختان نفوذ کرده بود. در برخی از ردیف‌های باغ، تمامی میوه‌های شلیل پیش از برداشت، از درون له و پوسیده شدند. حتی امکان استفاده دامی هم نداشتند. حجم خسارت به حدی بود که مجبور شدم بخش زیادی از بار را مستقیماً دور بریزم.
او همچنین به نبود حمایت کارشناسی مستمر اشاره می‌کند: در سال‌های گذشته، کارشناسان جهاد کشاورزی حضور میدانی بیشتری در باغ‌ها داشتند و برنامه‌های کنترلی را با نظارت اجرا می‌کردند. امسال صرفاً یک بروشور به دستمان رسید، بدون بازدید یا هشدار جدی. ما اطلاعات فنی دقیقی نداریم. زمانی متوجه آفت شدیم که ظاهر میوه تغییری نکرده بود، اما از درون تخریب شده بود. دیگر فرصتی برای مقابله باقی نمانده بود.
او در پایان، نگرانی خود را این‌گونه بیان می‌کند: اگر قرار باشد هرسال با چنین سطحی از خسارت مواجه شویم و راهکاری هم وجود نداشته باشد، واقعاً ادامه‌ی باغداری برای بسیاری از ما امکان‌پذیر نخواهد بود. خسارت امسال فقط اقتصادی نبود، بلکه روحیه و امید باغداران را نشانه گرفت.
آفتی با پنج نسل در یک تابستان
برای بررسی دقیق‌تر وضعیت شیوع آفت مگس میوه در باغات مازندران، به سراغ مهندس رضا طاهری رفتیم؛ کارشناس ارشد حفظ نباتات و از متخصصان باسابقه در حوزه آفات محصولات باغی در سازمان جهاد کشاورزی استان. او در همان ابتدای گفت‌وگو تأکید می‌کند که آنچه امسال در باغات مازندران داریم، یک طغیان کامل و تمام‌عیار از آفتی است که سال‌ها در کمین بوده اما این‌بار، به دلایلی پیچیده، از کنترل خارج شده است.
«مگس میوه مدیترانه‌ای از خطرناک‌ترین و تطبیق‌پذیرترین آفات کشاورزی در جهان به‌شمار می‌رود. این آفت دارای دامنه میزبانی بسیار وسیعی است و می‌تواند از بیش از 250 گونه میوه و سبزی، تغذیه و تولیدمثل کند. در استان مازندران، عمدتاً میوه‌های هسته‌دار مانند هلو، شلیل، آلو و انجیر، و در ادامه برخی ارقام مرکبات، درگیر این آفت می‌شوند.
مهندس طاهری، وضعیت اقلیمی سال جاری را از دلایل اصلی گسترش این آفت می‌داند و می‌گوید: امسال از ابتدای خرداد، ما با افزایش قابل توجه دمای میانگین و همچنین تداوم رطوبت نسبی بالا در نوار جلگه‌ای استان مواجه بودیم. این شرایط، موجب شد که دوره‌ی رشد و بلوغ مگس میوه کوتاه‌تر شود و نسل‌های جدید با سرعت بیشتری ظاهر شوند. ما معمولاً در یک فصل، با دو تا سه نسل از این آفت مواجه می‌شویم، اما امسال در برخی مناطق، تا پنج نسل نیز مشاهده شده است.
او در ادامه با اشاره به شیوه‌ی عملکرد این آفت، توضیح می‌دهد: مگس بالغ ماده، با استفاده از تخم‌ریز خود، تخم‌هایی را در بافت نرم میوه‌ی نیم‌رس یا رسیده قرار می‌دهد. لاروها که پس از چند روز از تخم خارج می‌شوند، از درون شروع به تغذیه می‌کنند و طی فرایند فعالیت‌شان، بافت میوه را تخریب کرده، موجب فساد داخلی می‌شوند. بدتر آنکه، در مرحله اولیه، میوه از بیرون سالم به نظر می‌رسد و باغدار زمانی متوجه آلودگی می‌شود که دیگر کار از کار گذشته است.
این کارشناس حفظ نباتات با ابراز نگرانی از عدم اجرای صحیح اقدامات کنترلی توسط برخی باغداران می‌گوید: بسیاری از باغداران هنوز هم مبارزه با این آفت را صرفاً به سم‌پاشی محدود کرده‌اند. در حالی‌که این آفت نیاز به کنترل تلفیقی دارد. ما بارها در جلسات فنی و اطلاع‌رسانی‌های عمومی اعلام کرده‌ایم که ترکیب روش‌های مختلف نظیر تله‌گذاری با فرمون‌های جلب‌کننده، کارت‌های زرد چسب‌دار، جمع‌آوری میوه‌های آلوده از کف باغ، رعایت بهداشت باغ و در موارد ضروری، استفاده‌ی هدفمند از سموم کم‌خطر، می‌تواند در کنار هم، جمعیت آفت را در سطح قابل تحمل نگه دارد.
طاهری همچنین به یک چالش ساختاری اشاره می‌کند: متأسفانه بخش زیادی از باغداران استان، به‌ویژه در مناطق حاشیه‌ای، آموزش‌های لازم را دریافت نکرده‌اند یا زیرساخت لازم برای اجرای کامل برنامه‌های تلفیقی را ندارند. ما به‌صورت محدود، بروشورها و کلاس‌های آموزشی را برگزار کرده‌ایم، اما واقعیت آن است که برای مهار آفتی در این ابعاد، به بسیج همگانی، نظارت مستمر و تأمین اعتبار نیاز داریم.
او در پایان هشدار می‌دهد که تداوم این روند می‌تواند پیامدهای اقتصادی و اجتماعی سنگینی به‌دنبال داشته باشد: اگر وضعیت کنترل این آفت در سال‌های آینده به همین شکل باقی بماند، احتمال دارد بسیاری از باغات سنتی استان دیگر صرفه اقتصادی نداشته باشند. افت کیفیت میوه‌ها، کاهش بازارپسندی، و افزایش ضایعات، هم امنیت غذایی را تهدید می‌کند و هم انگیزه کشاورزان را برای ادامه فعالیت از بین میبرد. این موضوع، فقط یک بحران زیستی نیست؛ بلکه یک بحران معیشتی و امنیتی بالقوه برای روستاهای ماست.
میوه‌های رهاشده، کارخانه‌های تولید آفت
هادی باقری، معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی مازندران هم گفته: مهم‌ترین مسئله در این مقطع، پس از پایان برداشت هلو و شلیل، این است که هیچ میوه‌ای، چه رسیده و چه نارس، نباید روی درخت باقی بماند یا بر روی زمین رها شود. تصور برخی از باغداران این است که وقتی برداشت محصول تمام شد، کار هم به پایان رسیده؛ اما اتفاقاً از همین نقطه است که مسئولیت سنگین‌تری آغاز می‌شود.
او ادامه می‌دهد که این میوه‌های باقی‌مانده، چه آن‌ها که به ظاهر قابل استفاده نیستند و چه آن‌هایی که به دلیل آفت‌زدگی روی شاخه‌ها جا مانده‌اند، دقیقاً کانون‌های تولید و تکثیر نسل بعدی مگس میوه هستند.
به گفته او، لاروهای این حشره می‌توانند در میوه‌های روی زمین نیز به رشد خود ادامه دهند و با تبدیل‌شدن به حشره بالغ، در مدت کوتاهی صدها تخم جدید در میوه‌های تازه بگذارند. این چرخه اگر قطع نشود، مبارزه بی‌فایده خواهد بود.
جمع‌آوری کامل میوه‌ها، هم از سطح زمین و هم از شاخه‌ها، یکی از پایه‌ای‌ترین اقدامات در مدیریت این آفت است. این کار ساده به نظر می‌رسد، اما اجرای دقیق آن تفاوت میان یک باغ سالم و یک باغ آسیب‌دیده را رقم می‌زند.
مهندس باقری همچنین بر لزوم ترکیب اقدامات شیمیایی و غیرشیمیایی تأکید می‌کند و می‌گوید: مبارزه با این آفت فقط با پاشیدن سم حل نمی‌شود. باید همزمان از روش‌های غیرشیمیایی مانند تله‌گذاری، کارت‌های زرد، جمع‌آوری میوه‌های آلوده و رعایت بهداشت باغ بهره گرفت. ما این را در قالب توصیه‌نامه‌های فنی منتشر کرده‌ایم، اما تا زمانی که این توصیه‌ها به‌صورت عملی و کامل توسط باغداران اجرا نشود، انتظار کاهش خسارت، غیرواقع‌بینانه است.
از نگاه این مسئول، کنترل آفت مگس میوه نه‌فقط یک وظیفه فنی، بلکه یک مسئولیت جمعی است که به هوشیاری مستمر، تعامل میان دولت و کشاورزان، و مشارکت آگاهانه همگانی نیاز دارد. او تأکید می‌کند که سازمان جهاد کشاورزی آماده‌ی پشتیبانی فنی و آموزشی است، اما موفقیت نهایی در گرو همکاری کامل باغداران در میدان عمل خواهد بود.
به گزارش تسنیم، آفت مگس میوه در باغات مازندران، بیش از آنکه صرفاً یک معضل کشاورزی باشد، نمادی است از یک بحران چندوجهی که ریشه در تغییرات اقلیمی، ضعف ساختارهای حمایتی و عدم هماهنگی مؤثر میان عوامل ذی‌ربط دارد. این حشره‌ی کوچک اما پرخطر، در سال جاری با افزایش شدید جمعیت و نسل‌های متعدد، بخش قابل توجهی از محصول میوه‌های هسته‌دار و مرکبات استان را به باد داد و زندگی روزمره و معیشت هزاران کشاورز را با چالش‌های جدی مواجه ساخت.
در بطن این بحران، می‌توان ضعف در آموزش‌های فنی، نبود زیرساخت‌های مناسب برای اجرای کامل برنامه‌های مبارزه تلفیقی و کمبود نظارت میدانی را مشاهده کرد؛ مسائلی که می‌توانستند به میزان قابل توجهی از شدت آسیب‌ها بکاهند. اما این تنها بخشی از ماجراست؛ تغییرات اقلیمی نیز با ایجاد شرایط مساعد برای تکرار سریع نسل‌های آفت، در تسریع این روند مخرب نقش بسزایی داشته است.
از سوی دیگر، نقش کشاورزان و باغداران در مدیریت این بحران، تعیین‌کننده است. تجربه و دانش بومی آن‌ها، در کنار حمایت‌های فنی مستمر سازمان‌های جهاد کشاورزی و مراکز پژوهشی، می‌تواند زمینه‌ساز راهکارهایی پایدار و مؤثر باشد.
اما همان‌گونه که گزارش میدانی نشان داد، بی‌توجهی به جمع‌آوری میوه‌های آلوده و رهاشده، ضعف در اجرای کامل مبارزه تلفیقی، و انتظار صرف به سم‌پاشی، به جای حل مسئله، دامنه آفت را گسترده‌تر ساخته است.
با این همه، امید به بازسازی باغات و احیای تولید میوه باکیفیت، هنوز زنده است. به شرط آنکه کشاورزان، کارشناسان و مسئولان با همدلی و برنامه‌ریزی منسجم، بر آموزش، نظارت و فناوری‌های نوین متمرکز شوند. اهمیت حفظ سلامت باغات مازندران، نه تنها از منظر اقتصادی و امنیت غذایی بلکه از حیث حفظ هویت فرهنگی و اجتماعی روستاها و شهرهای استان نیز غیرقابل انکار است.
در نهایت، باید گفت که مقابله با آفت مگس میوه، مبارزه‌ای مستمر و چندجانبه است که جز با مشارکت فعال همه ذینفعان، از کشاورز تا سیاست‌گذار، به نتیجه نخواهد رسید. آینده‌ی باغات مازندران، آیینه‌ای است از توانایی این جامعه در همگام شدن با تغییرات و پذیرش چالش‌های نوین؛ راهی که عبور از آن، به عزم، دانش و عمل متحد نیاز دارد.
انتهای پیام/