هوش مصنوعی در مدرسه؛ صحنه‌ای تازه برای توانمندسازی معلمان
به گزارش بخش استانها در وبانگاه به نقل از خبرگزاری تسنیم از شهرکرد، حسین رفیعی، پژوهشگر و مدرّس هوش مصنوعی در یادداشتی نوشت: « هوش مصنوعی، این مهمان تازه‌وارد دنیای آموزش، حالا دیگر از دربِ مدارس وارد شده و آرام‌آرام روی صندلی کناری معلم نشسته است. اگر تا دیروز بحث استفاده از فناوری در کلاس درس به نصب یک تخته هوشمند ختم می‌شد، امروز صحبت از ابزارهایی‌ست که می‌توانند تکلیف بنویسند و تصحیح کنند، سطح یادگیری را بسنجند و حتی محتوای درسی بسازند. در چنین شرایطی، یک سؤال جدی پیش روی ماست:
آیا معلمان از این قافله عقب مانده‌اند؟ یا می‌توانند در کنار آن حرکت کنند؟
حقیقت آن است که سرعت تحولات فناورانه، به‌ویژه در حوزه آموزش، به‌قدری زیاد شده که گاهی معلم فرصت تأمل و تجزیه‌وتحلیل پیدا نمی‌کند. آنچه دیروز یک ابزار اختیاری بود، امروز به ضرورتی تبدیل شده است که نمی‌توان از آن چشم پوشید. بسیاری از معلمان، به‌ویژه در مناطق کم‌برخوردار، هنوز حتی با اینترنت پایدار و تجهیزات اولیه فاصله دارند، چه برسد به مواجهه حرفه‌ای با هوش مصنوعی.
پژوهش‌های بین‌المللی نشان می‌دهد که حتی در کشورهای پیشرفته نیز درصد قابل توجهی از معلمان هنوز تجربه‌ای عملی از کار با ابزارهای AI ندارند. اما آن دسته از معلمانی که وارد این عرصه شده‌اند، از کاهش چشمگیر فشار کاری، صرفه‌جویی زمانی و ارتقای کیفیت تدریس خبر می‌دهند. این تجربه‌ها می‌تواند برای معلمان دیگر الهام‌بخش باشد، به‌ویژه اگر مسیر استفاده از هوش مصنوعی به‌درستی طراحی و حمایت شود.
در ایران نیز نشانه‌هایی از آگاهی سیاست‌گذاران به این تحول به چشم می‌خورد. طرح آموزش دو میلیون دانش‌آموز و صد هزار معلم در مبانی هوش مصنوعی، گام مهمی در این مسیر است. اما پرسش اساسی این است که آیا این آموزش‌ها به سطحی از عمق و اثربخشی خواهند رسید که واقعاً شکاف دیجیتال موجود را پر کنند؟ و آیا امکانات و انگیزه لازم برای اجرای مؤثر آن‌ها فراهم است؟
معلم ایرانی امروز با دستانی پر از تکلیف، کلاس‌هایی پرتعداد و چالش‌هایی گوناگون مواجه است. ورود یک فناوری جدید، هرچند کارآمد، اگر بدون حمایت‌های زیرساختی و آموزشی باشد، بیشتر از آن‌که امیدآفرین باشد، اضطراب‌زاست. بسیاری از معلمان با تردید به AI نگاه می‌کنند؛ نه از سر انکار، بلکه از جنس ناآشنایی و بی‌اطمینانی.
پاسخ ما به هوش مصنوعی نباید صرفاً فنی یا ابزاری باشد
در کنار مسائل فنی، باید به بُعد فرهنگی نیز توجه داشت. بخشی از بدنه آموزشی هنوز به روش‌های سنتی خو گرفته است و فناوری‌های نو را تهدیدی برای شأن و جایگاه انسانی آموزش می‌داند. نگرانی‌هایی مثل کاهش ارتباط انسانی با دانش‌آموزان، وابستگی به هوش مصنوعی و حتی بی‌اعتمادی به خروجی‌های الگوریتمی، از جمله موانع جدی در مسیر پذیرش AI در آموزش هستند.
از این منظر، پاسخ ما به هوش مصنوعی نباید صرفاً فنی یا ابزاری باشد. باید به معلم نشان داد که فناوری نه در برابر او، که در کنار اوست. باید تجربه‌های موفق، داستان معلمان نوآور، و کاربردهای ملموس AI در تدریس را با او به اشتراک گذاشت. آن‌گاه است که ترس جای خود را به کنجکاوی می‌دهد و تردید به انگیزه تبدیل می‌شود.
برای مثال در برخی موارد در کره جنوبی، استونی و ایالات متحده، این مسیر با دقت و برنامه‌ریزی طی شده است. در این کشورها، دولت و بخش خصوصی دست در دست هم داده‌اند تا معلمان را نه تنها آموزش دهند، بلکه همراهی‌شان کنند. مهم‌ترین اصل در همه این نمونه‌ها آن بوده که معلم را در مرکز تحول نگه داشته‌اند؛ نه به‌عنوان یک دریافت‌کننده صرف، بلکه به‌عنوان شریک اصلی.
آنچه آموزش را متحول می‌کند، نه ابزار، بلکه انسانی است که آن را به‌کار می‌گیرد
ما نیز اگر بخواهیم از ظرفیت هوش مصنوعی برای آموزش بهره‌مند شویم، باید نگاه‌مان را از تجهیز صرف مدارس به توانمندسازی معلم تغییر دهیم. نمی‌شود فقط مدارس را تجهیز کرد و انتظار بهره‌وری داشت. آنچه آموزش را متحول می‌کند، نه ابزار، بلکه انسانی است که آن را به‌کار می‌گیرد؛ انسانی به نام معلم.
برای این تحول، باید زیرساخت‌ها را جدی گرفت. اینترنت قابل اتکا، پلتفرم‌های بومی و ابزارهای آموزشی همگی ضروری‌اند. اما در کنار آن، سیاست‌های روشن، راهنماهای اخلاقی، آموزش‌های عملی و انگیزه‌های ملموس برای معلم نیز حیاتی‌اند. وقتی معلم حس کند که کسی پشت او ایستاده، آن‌گاه با اعتماد بیشتری روبه‌روی فناوری خواهد ایستاد.
فراموش نکنیم که شکاف مهارتی معلمان فقط با دوره‌های کوتاه‌مدت پر نمی‌شود. باید آموزش هوش مصنوعی به بخشی از فرایند تربیت معلم تبدیل شود؛ از دانشگاه فرهنگیان تا ضمن‌خدمت‌های حرفه‌ای. معلم امروز باید بداند نه‌تنها چگونه از AI استفاده کند، بلکه چطور آن را نقد، مدیریت و اخلاق‌مند سازد.
این‌که معلمان از هوش مصنوعی عقب بمانند یا نه، نتیجه تصمیمات امروز ماست
معلمی که با هوش مصنوعی کار می‌کند، نه‌تنها مهارت فنی دارد، بلکه باید حافظ کرامت انسانی در دل الگوریتم‌ها باشد. در جهانی که داده‌ها تصمیم می‌گیرند، این معلم است که باید به دانش‌آموز بیاموزد چگونه هوشمندانه، مسئولانه و منتقدانه از فناوری استفاده کند. این مسئولیت، سنگین و ارزشمند است.
این‌که معلمان از هوش مصنوعی عقب بمانند یا در کنار آن حرکت کنند، نه یک حکم محتوم، بلکه نتیجه تصمیمات امروز ماست. اگر سرمایه‌گذاری روی معلم را جدی بگیریم، اگر او را در متن تحول نگه داریم، اگر به دغدغه‌هایش گوش دهیم، آن‌گاه می‌توانیم مطمئن باشیم که آینده آموزش، نه در دست هوش مصنوعی، که در کنار انسان خواهد بود.
و چه خوشبخت است نسلی که در مدرسه‌ای درس بخواند که در آن، هوش مصنوعی برایش محتوا تولید می‌کند، اما معلمی انسانی و دانا مسیر را نشان می‌دهد. در چنین مدرسه‌ای، علم و اخلاق، نوآوری و تربیت، کنار هم معنا پیدا می‌کنند.»
انتهای پیام/7540