تأکید آیت‌الله شب‌زنده‌دار بر جایگاه تهذیب اخلاقی در حوزه‌های علمیه
به گزارش بخش استانها در وبانگاه به نقل از خبرگزاری تسنیم از قم، آیت‌الله شب‌زنده‌دار، دبیر شورای عالی حوزه‌های علمیه، در جلسه درس اخلاق طلاب و دانشجویان مدرسه تابستانه دارالعلم، با اشاره به جایگاه اخلاق در دین مبین اسلام، تأکید کرد: باید توجه داشت هدف از طرح مباحث اخلاقی، رسیدن انسان به مرتبه‌ای است که واجد فضائل اخلاقی شود و ضمیر و وجود خود را از رذائل اخلاقی پالایش کند. این امر از برجسته‌ترین مبانی رشد انسانی و معنوی است.
وی با اشاره به حدیثی از پیامبر اکرم(صلى‌الله‌علیه‌وآله) خطاب به حضرت امیرالمؤمنین(علیه‌السلام)، اظهار داشت: پیامبر اعظم(صلى‌الله‌علیه‌وآله) در این روایت گران‌سنگ، که هم از نظر سند و هم از حیث محتوا دارای اهمیت ویژه است، دستورالعملی اخلاقی به حضرت علی(علیه‌السلام) ارائه فرمودند و از خداوند خواستند ایشان را در عمل به آن موفق بدارد.
دبیر شورای عالی حوزه‌های علمیه افزود: یکی از فرازهای پایانی این حدیث، عبارت «و علیک بمحاسن الاخلاق فارکبها» است. این فراز حاوی دقت و ظرافت خاصی است و بر ضرورت تسلط کامل بر صفات نیکو و مهار آنها تأکید دارد؛ چنانکه انسانی که سوار بر مرکبی است، مهار آن را به دست می‌گیرد و بر آن مسلط می‌شود. بر همین اساس، انسان نباید مغلوب صفات خود باشد، بلکه باید چیره و مسلط بر ملکات اخلاقی شود تا هیچ‌گاه فضائل و رذائل او را مهار نکنند.
وی ادامه داد: در آموزه‌های اخلاقی، همانند مسائل فقهی، گاهی تزاحم میان صفات و رفتارها پیش می‌آید، چنانکه ممکن است واجبات یا محرمات تزاحم داشته باشند. در این‌گونه مواقع، باید ضوابط اخلاقی و قواعد صحیح را مدنظر قرار داد تا بتوان رفتار صحیح را بر اساس شرع و عقل انتخاب کرد. به عنوان مثال، تواضع یکی از برترین صفات اخلاقی است، اما در برابر دشمنان خدا و هنگام صیانت از ارزش‌های دینی، گاهی لازم است شکوه و عظمت نشان داده شود و تواضع جایگاه صحیحی نخواهد داشت؛ از این رو، تشخیص و اِعمال صحیح صفات اخلاقی، نیازمند دقت نظر و تسلط کامل بر نفس است.
آیت‌الله شب‌زنده‌دار با اشاره به سیره عملی امام خمینی(ره) تصریح کرد: امام(ره) از دوران نوجوانی تا پایان عمر شریف خود، توجه ویژه‌ای به تهذیب نفس و تربیت اخلاقی داشتند و در کنار تحصیلات عمیق عقلی و نقلی، همواره مراقبت ویژه بر صفات اخلاقی و پالایش نفس داشتند. یکی از نمونه‌های این رفتار نیکو، مربوط به زمانی است که امام(ره) در سنین نوجوانی و آغاز جوانی بودند و در جلسات علمی و فقهی پدرشان حضور می‌یافتند. روزی پس از پایان درس، برای احترام به استاد چند قدمی عقب‌تر از ایشان راه رفتم؛ امام(ره) وقتی متوجه شدند، ایستادند و فرمودند: «اگر بحثت تمام شده، جلوتر حرکت کن». این رفتار نشان‌دهنده اوج فروتنی و عدم تمایل امام(ره) به تشریفات و برتری‌طلبی ظاهری بود.
آیت‌الله شب‌زنده‌دار خاطرنشان کرد: مرحوم حجت‌الاسلام والمسلمین واعظی، که سال‌ها همسایه حضرت امام(ره) بودند، نقل می‌کردند در طول پانزده سال همسایگی حتی یک بار موفق نشد زودتر از امام(ره) به ایشان سلام کند و معظم‌له همیشه پیش‌دستی در سلام داشتند. این تواضع و حسن خلق، تا دوران پس از آغاز نهضت اسلامی و مرجعیت امام(ره) ادامه داشت و موجب الگوسازی عملی برای جامعه دینی شد.
عضو فقهای شورای نگهبان اضافه کرد: پس از آزاد شدن امام(ره) از زندان، ایشان در منزل شخصی خود پذیرای دیدارکنندگان بودند و با نهایت تواضع و احترام به مردم، شاگردان و حتی دانش‌آموزان خوشامد می‌گفتند و صحنه‌هایی عمیق از اخلاق اسلامی را به نمایش می‌گذاشتند.
آیت‌الله شب‌زنده‌دار در ادامه سخنان خود اظهار داشت: اینجا هدف آن بود که به دولت و رژیم منحوس پهلوی بفهمانند که روحانیت و مرجعیت، راه خدا را دنبال می‌کنند، پایگاه مردمی دارند و صاحب قدرت و نفوذ هستند.
وی تصریح کرد: در چنین شرایطی، تزاحم بین دو امر پیش می‌آید؛ کسی که هرگز حاضر نبود حتی شاگردش یک گام عقب‌تر از او راه برود و همواره خود را چنان تربیت کرده بود که اگر طلبه‌ای یا شخصی را می‌دید، با کمال احترام به او سلام می‌داد، در مواجهه با دشمن اسلام و رژیم منحط، تمام تلاش خود را می‌کرد تا عظمت اسلام و جایگاه روحانیت را به نمایش بگذارد.
دبیر شورای عالی حوزه‌های علمیه افزود: به یاد دارم در همان ایام، ایشان هر شب به یکی از محله‌های قم تشریف می‌بردند و به دیدار علما و بزرگان حوزه می‌رفتند؛ زمانی که ایشان به بازار کهنه و خیابان آذر، منزل جد مادری ما آمدند، همه مردم آن منطقه خانه‌های خود را چراغانی کرده و استقبال پرشوری از ایشان به عمل آوردند. این استقبال گسترده مردم، نمایانگر قدرت، اعتبار و محبوبیت روحانیت و نیز پشتیبانی مردم از این مسیر الهی بود. چنین رفتارهایی از سوی مرجعیت، بیانگر اوج خردمندی و قدرت روحانیت در صحنه‌های تعیین‌کننده است.
عضو فقهای شورای نگهبان ادامه داد: در این موارد، تزاحم‌ها شکل می‌گیرد؛ زیرا اگر توصیه‌های اخلاقی عملی نشود و انسان نتواند به مقامات معنوی برسد، باید خود را سرزنش کند، چراکه مسیر و راهنمایی‌ها به‌روشنی ارائه شده است.
آیت‌الله شب‌زنده‌دار با استناد به روایات اهل‌بیت(علیهم‌السلام)، گفت: در حدیث دوم، مولای ما حضرت علی بن موسی‌الرضا(علیه‌السلام) از پدر بزرگوارشان و ایشان نیز از امام حسین(علیه‌السلام) نقل می‌کنند که از امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) درباره معیار آمادگی برای انتقال به عالم دیگر پرسیده شد. حضرت سه اصل اساسی را بیان فرمودند؛ نخست انجام فرائض و واجبات، دوم ترک محرمات الهی و سوم التزام به مکارم اخلاق.
وی تصریح کرد: انسان زمانی به مراتب بلند معنوی دست می‌یابد که در مسیر کسب فضائل اخلاقی، تواضع، علم، بردباری، صبر، قناعت در برابر رضای الهی و سایر سجایای انسانی، تلاش کند. در برخی روایات، اصول مکارم اخلاق توسط امام صادق(علیه‌السلام) تا ده مورد برشمرده شده است که برخی از این فضائل، موهبت الهی است و برخی دیگر نیازمند سعی و کوشش خواهد بود. بنابراین اگر فردی از این مواهب برخوردار است باید شکرگزار باشد و اگر فاقد آن است، سعی کند آنها را تحصیل نماید.
آیت‌الله شب‌زنده‌دار همچنین تأکید کرد: اساتید ماهر و باتجربه در حوزه اخلاق، نقش اساسی و راهبردی دارند و متأسفانه امروزه این دست اساتید کمتر در دسترس هستند. در کنار فعالیت‌های اخلاقی، اصرار و دعا در درگاه خداوند برای کسب فضائل نیز اهمیت زیادی دارد. اهل علم و طلاب، به‌ویژه در سایه حضور در جوار حضرت رضا(علیه‌السلام)، باید همواره از خدای متعال توفیق کسب این مراتب عالی اخلاقی را مسئلت کنند و از آستان مقدس امام هشتم(علیه‌السلام) بخواهند تا استادان شایسته اخلاقی را برای هدایت و تربیت آنها مقدر فرماید.
آیت‌الله شب‌زنده‌دار در بخش دیگری از سخنان خود با تأکید بر جایگاه تهذیب و اخلاق در حوزه‌های علمیه اظهار داشت: طلبه جوان باید بداند که حوزه، محل تهذیب و تربیت اخلاقی در کنار تحصیل معارف فقهی، عقیدتی و مسائل سیاسی اسلام است. این‌گونه است که روحانیت می‌تواند بال معنوی خود را تقویت کرده و الگوی جامعه باشد.
وی تأکید کرد: رهبر معظم انقلاب اسلامی در مناسبت‌های مختلف از جمله چهلم شهدای اخیر و صدمین سال تأسیس حوزه علمیه قم، مسیر روشن را برای طلاب و حوزویان ترسیم کردند. موفقیت در همه عرصه‌های علمی و فرهنگی، نیازمند آن است که عالمان دین متخلق و مزین به فضائل اخلاقی باشند؛ زیرا روحانیونی که متخلق به اخلاق اسلامی هستند، می‌توانند با رفتار و سلوک خود همچون شهید مدنی، دل‌های مردم را به سمت معنویت جذب کنند. امام راحل(ره) نیز فرموده‌اند که اگر در هر استانی فردی همانند شهید مدنی داشتیم، برای مدیریت و هدایت معنوی آن استان کفایت می‌کرد.
دبیر شورای عالی حوزه‌های علمیه با یادآوری خاطراتی از شهید مدنی اظهار داشت: در دوران حضور ایشان در همدان، نه‌تنها جوانان آن استان، بلکه استان‌های مجاور نیز مجذوب معنویت، ساده‌زیستی و رفتار اخلاقی او بودند. این جاذبه‌ها و رفتارهای اخلاقی، پایه‌های اصلی حرکت‌های مردمی و پشتیبانی مردم از انقلاب را شکل داد؛ چراکه مردم با مشاهده این ویژگی‌ها به سوی اسلام، روحانیت و مرجعیت جذب شدند.
آیت‌الله شب‌زنده‌دار با اشاره به شرایط عصر جاهلیت و محیط فرهنگی منحط آن دوران، تأکید کرد: در همان بستر دشوار نیز، افراد بزرگی توانستند رشد یابند و منشأ گسترش اسلام شوند.
وی عامل اصلی موفقیت پیامبر اکرم(صلى‌الله‌علیه‌وآله) و تأثیرگذاری ایشان را اخلاق والای آن حضرت دانستند و افزودند: «اِنَّکَ لَعَلىٰ خُلُقٍ عَظِیمٍ»؛ این ویژگی برای روحانیت، طلاب و فضلا بسیار حیاتی است و اخلاق، اصلی‌ترین عامل جذب مردم به سوی اسلام و علاقمند نمودن آنان به آموزه‌های الهی است؛ به طوری که پس از علاقه‌مندی، مردم در عمل به واجبات و پرهیز از محرمات الهی نیز اهتمام خواهند داشت.
آیت‌الله شب‌زنده‌دار اخلاق را عنصر بنیادین در حیات جاودان انسان و انتقال استعدادها به عالم دیگر دانسته و نقش آن را در موفقیت حوزه‌های علمیه در انجام رسالت‌شان بسیار تعیین‌کننده معرفی کرد و با نقل دعای شریف از حضرت بقیةالله الأعظم(عج) برای علما و دانش‌پژوهان که دعای خاصی پیرامون زهد و نصیحت برای عالمان و جود و رفق برای متعلمان فرموده‌اند، تصریح کرد: دلیل خاص دانستن این دو ویژگی(زهد و نصیحت) در میان تمام عوامل موفقیت علمی، این است که اگر فرد اهل زهد و نصیحت باشد، حتی با فقدان برخی مقدمات دیگر، می‌تواند موفق شود؛ اما اگر دیگر امکانات فراهم باشد و این دو ویژگی نباشد، موفقیت تحقق نخواهد یافت.
انتهای پیام /