یادداشت|شاخص‌ترین آموزه امیدبخش و استراتژیک قرآن/آیه امید و راهبرد
به گزارش بخش استانها در وبانگاه به نقل از خبرگزاری تسنیم از قم، آیه «إِنَّ مَعِیَ رَبِّی» که حضرت موسی(ع) در اوج تهدید و بحران بیان فرمود: «قالَ کَلاَّ إِنَّ مَعِیَ رَبِّی سَیَهْدِینِ»، یکی از شاخص‌ترین آموزه‌های امیدبخش و استراتژیک قرآن در مواجهه با دشواری‌های تاریخی-اجتماعی است. این آموزه، صرفاً روایتی مربوط به عهد موسی(ع) نیست، بلکه الگویی برای ایمان فعال، توکل خردمندانه و مقاومت هوشمندانه جوامع و ملت‌ها به شمار می‌آید. تبیین صحیح این اصل، می‌تواند راهنمای عملی برای عبور جامعه ایران از بزنگاه‌های خطیر و نیل به پایداری و استقامت باشد.
1. «إِنَّ مَعِیَ رَبِّی» در سنت الهی قرآن
الف) سنت ابتلا و نصرت
قرآن، تحقق اهداف الهی از سوی جبهه حق را با «سنت ابتلا» و «نصرت» می‌شناساند: «قالَ کَلاَّ إِنَّ مَعِیَ رَبِّی سَیَهْدِینِ» موسی گفت: هرگز (چنین نیست که ما گرفتار شویم)، زیرا پروردگارم با من است، به زودی مرا راهنمایی می‌کند.» (سوره شعراء، آیه 62)
در ادامه با رخداد عبور از دریا، شاخص سنت نصرت و مشروط بودن آن به پایداری و پیروی از فرمان الهی ترسیم می‌شود: وَ أَوْحَیْنا إِلى مُوسى أَنْ أَسْرِ بِعِبادی فَاضْرِبْ لَهُمْ طَریقاً فِی الْبَحْرِ یَبَساً لا تَخافُ دَرَکاً وَ لا تَخْشى، فَأَتْبَعَهُمْ فِرْعَوْنُ بِجُنُودِهِ فَغَشِیَهُمْ مِنَ الْیَمِّ ما غَشِیَهُمْ، وَ أَضَلَّ فِرْعَوْنُ قَوْمَهُ وَ ما هَدى(سوره طه، آیات 77 تا 79) یعنی نصرت زمانی تحقق یافت که قوم موسی پس از پیمودن مسیر ابتلا، با ایمان و عمل همراه شدند و از دریا گذشتند.
ب) توکل فعال و امید استراتژیک
قرآن توکل را به معنای امید فعال همراه با تدبیر و تلاش می‌داند: «وَالَّذِینَ جاهَدُوا فِینَا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنَا وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِینَ» «و کسانی که در راه ما کوشش کنند، قطعاً به راه‌های خود هدایتشان خواهیم کرد و خداوند با نیکوکاران است.»(سوره عنکبوت، آیه 69)
همچنین در داستان یعقوب(ع): «قالَ هَلْ آمَنُکُمْ عَلَیْهِ إِلاَّ کَما أَمِنتُکُمْ عَلى أَخِیهِ مِنْ قَبْلُ فَاللَّهُ خَیْرٌ حافِظاً وَ هُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمینَ»(سوره یوسف، آیه 64) یعنی توکل خردمندانه و همراه برنامه و تکاپو، شرط تحقق وعده نصرت الهی است.
2. انطباق راهبردی با جامعه جمهوری اسلامی ایران
الف) مقاومت در شرایط تحریم و تهدید
تجربه تاریخی ایران معاصر(دفاع مقدس، تحریم‌ها و تهدیدات) حاکی از آن است که این آموزه الهی، به‌ویژه در تنگناها، محمل اصلی ایجاد امید فعال و اتکال جمعی بوده است. شعار «إِنَّ مَعِیَ رَبِّی» بارها تکرار شده و التزام به این اصل، قطع امید از حمایت صرف مادی و اتکا به قدرت الهی را فراگیر ساخته است.
ب) کارکردهای روانی و اجتماعی
تقویت روحیه مقاومت و اعتمادبه‌نفس ملی ـ دینی: تکرار این آیه، موجب کاهش اضطراب جمعی، انسجام اجتماعی و افزایش تاب‌آوری ملی می‌شود.
تولید امید و حرکت ملی: تجربه رهبران دینی و سیاسی نشان داده که اندیشه توکل فعال، عقلانیت و خودباوری را ارتقاء می‌بخشد و از یأس جمعی جلوگیری می‌کند.
الگوی بسیج اجتماعی و مدیریت بحران: چه در حوادث انسانی و چه بلایای طبیعی، اصل «همراهی خدا با اهل ایمان» محور بسیج و همگرایی ملی بوده است.
ج) نقد رویکردهای انفعالی
برداشت‌های منفعل از این آموزه که صرفاً خواهان تحقق وعده بدون عمل و برنامه باشند، با تأکید قرآن ناهمخوان‌اند: إِنَّ اللَّهَ لا یُخْلِفُ الْمِیعادَ «هرگز خدا خلف وعده نمی‌کند» (آل عمران، آیه 9)
اما تحقق وعده، منوط به عمل است و قوم موسی(ع) پس از قیام عملی و تبعیت از فرمان الهی (ورود دریا) مشمول نصرت شدند (سوره طه، 77-79).
3. جمع‌بندی
آیه «إِنَّ مَعِیَ رَبِّی» نمایه راهبردی و الهام‌بخش برای عبور از بحران‌ها و تقویت همبستگی ملی و امید فعال در جامعه ایران است. کاربرد صحیح این آموزه، در پیوند با توکل فعال، تدبیر و جهاد، و امید اجتماعی، می‌تواند راهگشای عبور از شرایط دشوار باشد.
ارجاعات:
قَالَ کَلَّا إِنَّ مَعِیَ رَبِّی سَیَهْدِینِ(سوره شعراء، آیه 62)
وَ أَوْحَیْنا إِلى مُوسى أَنْ أَسْرِ بِعِبادی فَاضْرِبْ لَهُمْ طَریقاً فِی الْبَحْرِ یَبَساً… (سوره طه، آیات 77–79)
وَالَّذِینَ جاهَدُوا فِینَا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنَا… (سوره عنکبوت، آیه 69)
قَالَ هَلْ آمَنُکُمْ عَلَیْهِ إِلاَّ کَما أَمِنتُکُمْ عَلى أَخِیهِ… (سوره یوسف، آیه 64)
إِنَّ اللَّهَ لا یُخْلِفُ الْمِیعادَ (آل عمران، آیه 9)
یادداشت از حسن عبدی‌پور، عضو گروه تفسیر پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
انتهای پیام/