نگاه جزیره‌ای به بنادر خشک در مناطق آزاد
خبرگزاری تسنیم – در منظومه اقتصاد مدرن توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل و لجستیک یکی از مهم‌ترین شاخص‌های رقابت‌پذیری ملی و منطقه‌ای به شمار می‌آید.
در این بین مفهوم “بندر خشک” (Dry Port) به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های کلیدی زنجیره تامین در سطح جهانی جایگاهی تعیین‌کننده دارد. این در حالی است که متأسفانه این مفهوم در کشور ما و به‌ویژه در مناطق آزاد تجاری ـ صنعتی همچنان یا نادیده گرفته شده یا به‌صورت جزیره‌ای و ناکارآمد اجرا شده است.
بندر خشک مرکزی لجستیکی در یک محدوده خشکی است که بسیاری از وظایف بنادر دریایی از جمله ترخیص، گمرک، انبارداری، تبادل بار و اتصال ریلی و جاده‌ای را در فاصله‌ای دور از دریا و سواحل انجام می‌دهد. این مراکز با هدف کاهش تراکم در بنادر اصلی، تسهیل فرآیندهای تجاری، افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل طراحی شده‌اند. در بسیاری از کشورها از جمله هند، چین و ترکیه توسعه شبکه بنادر خشک نقش حیاتی در تکمیل زنجیره صادراتی و افزایش قدرت رقابت لجستیکی ایفا کرده است.
بر اساس اهداف کلان ترسیم شده برای مناطق آزاد، این مناطق موظف هستند با ایجاد زیرساخت‌های مدرن لجستیکی بستری برای صادرات‌محور شدن اقتصاد محلی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی فراهم کنند.
در این راستا ایجاد بنادر خشک درون یا متصل به مناطق آزاد یکی از اصلی‌ترین ابزارها برای تحقق این اهداف است. ابزاری که در اسناد بالادستی از جمله «برنامه جامع توسعه لجستیک کشور» و نیز بندهایی از «قانون چگونگی اداره مناطق آزاد» بر آن تأکید شده اما در عمل با تأخیر، تعلل و گاه بی‌برنامگی همراه بوده است.
بررسی عملکرد بسیاری از مناطق آزاد کشور نشان می‌دهد در زمینه طراحی، احداث یا فعال‌سازی بندر خشک برنامه‌ای جامع، راهبردی و آینده‌نگر وجود نداشته است. نبود نقشه راه عملیاتی، غفلت از مزیت‌های حمل‌ونقل چندوجهی، فقدان اتصال ریلی و کم‌توجهی به موقعیت ژئوپولیتیکی هر منطقه کاستی‌هایی است که موجب شده بنادر خشک یا در حد مطالعات باقی بمانند یا به بنگاه‌هایی بی‌اثر و نیمه‌فعال تبدیل شوند.
به‌عنوان نمونه منطقه آزاد اروند به واسطه نزدیکی به مرز شلمچه، مجاورت با بصره و قرار گرفتن در مسیر استراتژیک کریدور شمال- جنوب می‌توانست به یکی از فعال‌ترین مناطق در حوزه بندر خشک تبدیل شود. اما به دلایلی از جمله نبود سرمایه‌گذاری زیرساختی کافی، فقدان تعامل مؤثر با راه‌آهن و نبود مدیریت متمرکز لجستیکی، این ظرفیت بلااستفاده مانده است.
با توجه به اهمیت بنادر خشک و زیرساخت‌های مربوط به حمل‌ونقل، ترانزیت و … زمان آن فرا رسیده با تدوین برنامه‌ای جامع برای توسعه بنادر خشک در مناطق آزاد، مدیریت مستقلی برای این بخش‌ها ایجاد شده و ورود سرمایه‌گذاران بخش خصوصی با مشوق‌های واقعی تسهیل شود. اتصال هوشمند ریلی و جاده‌ای میان این بنادر و مبادی صادراتی کشور و یکپارچه‌سازی سامانه‌های گمرکی نه تنها موجب افزایش کارآمدی مناطق آزاد خواهد شد، بلکه جایگاه ایران را در زنجیره تامین جهانی ارتقا می‌بخشد.
اگر مناطق آزاد را به‌عنوان دروازه‌های نوین توسعه اقتصادی می‌شناسیم، بنادر خشک باید به‌عنوان قلب تپنده این دروازه‌ها عمل کنند. غفلت از این ابزار راهبردی، به معنای واگذار کردن میدان رقابت به کشورهای همسایه و اتلاف منابع بالقوه‌ای است که در صورت برنامه‌ریزی دقیق، می‌توانند ایران را به هاب لجستیک منطقه تبدیل کنند. توسعه واقعی بنادر خشک در مناطق آزاد یک ضرورت ملی است. ضرورتی که تعلل در آن بهای سنگینی برای اقتصاد کشور خواهد داشت.
کمال ابراهیمی کاوری- مدرس دانشگاه و تحلیلگر مناطق آزاد
انتهای پیام/