وزن‌کشی تروئیکا و کرملین در واشنگتن؛درهای مذاکره با پوتین باز می‌ماند؟
خبرگزاری مهر، گروه بین‌الملل، حسن شکوهی نسب: تنها چند روز پس از دیدار پرحاشیه «دونالد ترامپ» و «ولادیمیر پوتین» در آلاسکا که با بیانیه‌ای مبهم و بدون نتیجه قطعی در زمینه آتش‌بس یا توافق سیاسی پایان یافت، نگاه‌ها بار دیگر به واشنگتن دوخته شده است.
این بار، صحنه دیپلماسی غرب با حضور هم‌زمان چند بازیگر کلیدی شکل می‌گیرد؛ «ولودیمیر زلنسکی» رئیس‌جمهور اوکراین در کنار رهبران تروئیکای اروپایی (آلمان، فرانسه و انگلیس) به همراه رئیس کمیسیون اروپا و دبیرکل ناتو، امروز دوشنبه ۲۷ مرداد (۱۸ اوت) عازم کاخ سفید می‌شوند تا با ترامپ دیدار کنند.
اهمیت این سفر نه تنها در سطح بالای همراهی رهبران اروپایی بلکه در زمان‌بندی حساس آن نهفته است؛ درست پس از مذاکرات بی‌نتیجه ترامپ–پوتین که نگرانی‌ها درباره امکان شکل‌گیری یک «صلح شکننده» یا حتی معامله‌ای پشت پرده بر سر خاک اوکراین را افزایش داده است. حضور رهبران اروپایی در این سفر پیام آشکار و صریحی دارد.
پیام سفر و دستور کار هیأت اروپایی
سفر امروز زلنسکی به واشنگتن با همراهی «فریدریش مرتس» صدراعظم آلمان، «امانوئل ماکرون» رئیس‌جمهوری فرانسه، «کر استارمر» نخست‌وزیر انگلیس و «مارک روته» دبیرکل ناتو، حامل پیامی روشن است؛ پیامی با این محتوا که اروپا و ناتو نمی‌خواهند سرنوشت جنگ اوکراین در غیاب آن‌ها و صرفاً در قالب گفت‌وگوی دوجانبه ترامپ–پوتین تعیین شود.
رهبران اروپایی با حضور در کاخ سفید در کنار رئیس‌جمهور اوکراین، می‌کوشند به ترامپ یادآوری کنند که هر گونه توافق صلح یا چارچوب آتش‌بس، بدون رأی و رضایت کی‌یف و بدون پشتیبانی مشترک فراآتلانتیک، فاقد مشروعیت خواهد بود.
در کنار حمایت از اوکراین و مطالبه تضمین‌های امنیتی برای این کشور، ایجاد جبهه واحد اروپایی از دیگر پیام‌های این سفر است؛ پیامی که «امانوئل ماکرون» رئیس جمهوری فرانسه دیروز یکشنبه پس از نشست ویدئوکنفرانسی با سران کشورهای متحد کی‌یف، مستقیماً به آن اشاره و تاکید کرد: هدف نشست روز دوشنبه بین دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا و ولودیمیر زلنسکی رئیس جمهوری اوکراین، ایجاد یک جبهه واحد اروپایی است.
به نظر می‌رسد که دستور کار این هیئت اروپایی و ناتویی بر چند محور کلیدی استوار باشد که عبارتند از؛
– تلاش برای ارائه یک بسته سیاسی شبیه «ماده ۵ ناتو» که تعهد پاسخ جمعی را تضمین کند، هرچند اوکراین عضو رسمی پیمان نیست.
– تأکید بر خط قرمز سرزمینی؛ هیچ بخشی از خاک اوکراین نمی‌تواند به‌عنوان بهای صلح معامله شود.
– تثبیت کمک‌های مالی و نظامی پایدار به اوکراین و پیوند زدن آن با هر روند دیپلماتیک احتمالی.
– جلوگیری از تفسیر نشست آلاسکا توسط مسکو به‌عنوان چراغ سبز برای فشار بیشتر در جبهه‌های جنگ.
این ترکیب و دستور کار نشان می‌دهد که سفر امروز بیش از آن‌که صرفاً یک نشست رسمی باشد، به صحنه‌ای برای نمایش وحدت غرب و مهار یک‌جانبه‌گرایی احتمالی آمریکا تبدیل شده است.
ریسک‌ها و چالش‌های پیش‌روی تروئیکا و اوکراین
هرچند حضور هم‌زمان زلنسکی، رهبران اروپایی و دبیرکل ناتو در واشنگتن یک نمایش آشکار از انسجام غربی است اما این سفر در بطن خود با مجموعه‌ای از ریسک‌ها و چالش‌ها همراه است که می‌تواند بر نتیجه و پیام نهایی آن اثر بگذارد.
نخستین چالش، ابهام در تضمین‌های امنیتی است. طرحی که به‌عنوان «شبه‌ماده ۵ ناتو» مطرح شده، اگرچه می‌تواند برای اوکراین به‌منزله سپری سیاسی باشد اما پرسش اصلی این است که در عمل چه مکانیزمی برای پاسخ سریع و جمعی تعریف خواهد شد. فقدان سازوکار روشن، خطر ایجاد بازدارندگی مبهم و بی‌اثر را در پی دارد.
دومین چالش، فشارهای سرزمینی روسیه است. مسکو بارها اعلام کرده که بدون شناسایی کنترل خود بر مناطقی چون دونتسک و لوهانسک حاضر به مصالحه نخواهد بود. اروپا می‌خواهد تضمین کند که هیچ گفت‌وگویی بر سر واگذاری سرزمینی در دستور کار نیست اما فشار روسیه و وسوسه ترامپ برای دستیابی به توافق سریع می‌تواند این خط قرمز را تهدید کند.
سومین ریسک، پیامدهای داخلی در آمریکا و اروپا است. ترامپ در واشنگتن با انتقادهای داخلی از سیاست خارجی و هزینه‌های جنگ اوکراین روبه‌روست و هر توافقی می‌تواند به ابزاری برای رقابت انتخاباتی بدل شود. در اروپا نیز رهبران با فشار افکار عمومی و احزاب مخالف برای کاهش هزینه‌های جنگ مواجه‌اند و این امر بر انعطاف‌پذیری مواضع‌شان اثر می‌گذارد.
چهارمین چالش، انتظارات بالا از سفر است. حضور هم‌زمان این تعداد از رهبران سطح بالا باعث شده انتظار عمومی برای خروجی ملموس بالا برود. اگر دیدار امروز صرفاً به بیانیه‌ای مبهم منجر شود، نه‌تنها پیام وحدت غربی کمرنگ خواهد شد بلکه ممکن است به نفع روایت روسیه تمام شود که مدعی ناکارآمدی غرب در تصمیم‌گیری جمعی است.
در مجموع، سفر امروز زلنسکی به واشنگتن اگرچه در ظاهر و کلام، نماد قدرت‌نمایی غرب است اما در عمل آزمونی دشوار برای هماهنگی واقعی، تعیین خطوط قرمز مشترک و جلوگیری از تفسیرهای متضاد خواهد بود.
چشم‌انداز نشست و امکان‌سنجی تغییر رویکرد ترامپ
نشست امروز واشنگتن با حضور زلنسکی و رهبران اروپایی، از نگاه ناظران، تلاشی استراتژیک برای تحت فشار قرار دادن ترامپ و محدود کردن حاشیه مانور او پس از نشست آلاسکا ارزیابی می‌شود. هرچند نخستین دیدار ترامپ و پوتین با فضای مثبت و ابراز خرسندی هر دو طرف همراه بود و رئیس‌جمهور آمریکا از «پیشرفت‌های بزرگ» سخن گفت اما عدم توافق در آن باعث امیدواری اروپا شد تا با سفر جمعی به واشنگتن، شانس خود را بیازماید.
البته این یک روی سکه است و چنین فضای مبهمی می‌تواند زمینه‌ساز توافق‌های دوجانبه پنهانی بین پوتین و ترامپ شود؛ توافق‌هایی که احتمالاً بر سرزمین اوکراین متمرکز خواهند بود.
با این حال، باید توجه داشت که شخصیت سیاسی ترامپ و تمایل او به توافق سریع، همچنان بزرگ‌ترین مانع برای تغییر رویکرد اساسی اوست. تجربه مذاکرات آلاسکا نشان داد که ترامپ، فارغ از حساسیت‌های اروپایی، علاقه‌مند است خود را به‌عنوان «معمار صلح» معرفی کند؛ حتی اگر بهای آن، امتیازاتی به مسکو باشد. از همین رو، بعید به نظر می‌رسد او در این مرحله پوتین را به‌طور کامل کنار بگذارد یا مسیر گفت‌وگوهای دوجانبه را متوقف کند.
با این حال، حضور رهبران اروپایی در واشنگتن می‌تواند محاسبات ترامپ را تا حدی تعدیل کند. این دیدار احتمالاً او را وادار خواهد کرد که دست‌کم در بیانیه‌های علنی، مواضعی هماهنگ‌تر با متحدان اروپایی اتخاذ و بر اصل «تصمیم‌گیری با کی‌یف» تأکید کند. فشار مشترک ناتو و اتحادیه اروپا همچنین می‌تواند باعث شود که ترامپ از طرح‌های بیش‌ازحد شتابزده برای آتش‌بس یا واگذاری سرزمینی فاصله بگیرد.
با این حال، احتمال تغییر بنیادین در رویکرد ترامپ پایین است. او به‌دنبال توافقی است که در داخل آمریکا بتواند آن را به‌عنوان دستاوردی شخصی و نماد توانایی‌اش در مذاکره معرفی کند. در این مسیر، تمایل به حفظ رابطه نزدیک با پوتین برای او حیاتی است. بنابراین، نتیجه محتمل‌تر دیدار امروز این است که ترامپ موضعی دوگانه اتخاذ کند؛ در ظاهر، هم‌صدایی با اروپا و اوکراین و در پشت پرده، ادامه دادن به مسیر گفت‌وگو با روسیه.
به بیان دیگر، نشست واشنگتن می‌تواند بر لحن و ظواهر سیاست ترامپ تأثیر بگذارد اما بعید است در ماهیت رویکرد او نسبت به مسکو تغییر اساسی ایجاد کند. آینده روابط و جنگ اوکراین، همچنان در گرو بده‌بستان‌های بعدی ترامپ و پوتین باقی خواهد ماند.