اقتصاد مقاومتی با طعم گیاهان دارویی/ کشت دارویی به جای دلهره خشکسالی
به گزارش بخش استانها در وبانگاه به نقل از خبرگزاری تسنیم از سمنان، در دل کویر بی‌کران ایران، جایی که باد گرم خاک را می‌خورد و باران سالی یک‌بار نم‌زنار است، یک تحول آرام اما پایدار در جریان است. در مراتع خشک و گاه سنگلاخی استان سمنان، کشت گیاهان دارویی به بذر امیدی جدید بدل شده است. این گیاهان، نه تنها ریشه در خاک سخت می‌زنند، بلکه ریشه در آینده‌ای اقتصادی پایدار برای یکی از خشک‌ترین مناطق کشور می‌اندازند.
سمنان، با میانگین بارندگی کمتر از 100 میلی‌متر در سال، همواره با چالش‌هایی چون کمبود آب، فرسایش خاک و تخریب مراتع دست و پنجه نرم کرده است. اما امروز، این ضعف به فرصتی برای توسعه تبدیل شده است.
کشت گیاهان دارویی، به‌ویژه گونه‌های کم‌آب‌بر مانند باریجه، به عنوان یکی از راهکارهای کلیدی برای ارتقای معیشت روستاییان، حفاظت از منابع طبیعی و ایجاد ارزش افزوده مطرح شده است.
در سال‌های اخیر، استان سمنان با سرعتی چشمگیر در مسیر توسعه کشت گیاهان دارویی گام برداشته است. بر اساس گزارش اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان، در سال گذشته (1403)، پنج هزار هکتار از عرصه‌های مرتعی استان توسط 285 بهره‌بردار به کشت گیاهان دارویی اختصاص یافت.
این رقم، نسبت به اهداف سال قبل – که حدود 3 هزار و 500 هکتار بود – گسترش چشمگیری نشان می‌دهد و حاکی از جدیت مسئولان در این حوزه است. این حرکت، در راستای افزایش سطح زیر کشت گیاهان دارویی به عنوان یکی از اولویت‌های سازمان جهاد کشاورزی استان سمنان، شکل گرفته که حتی از هدف چهار برابر شدن این کشت یاد شده است.
در اسفند 1402 نیز، دومین همایش ملی گیاهان دارویی، کارآفرینی و تجاری‌سازی در سمنان برگزار شد که نشان‌دهنده تمرکز بر جنبه اقتصادی و کارآفرینی این حوزه بود. در این همایش، امکان‌سنجی تجاری‌سازی تولیدات گیاهان دارویی استان مورد بررسی قرار گرفت.
در این میان، شهرستان سمنان به عنوان مرکز استان، نقش پیشرو داشته است. محمدعلی رضایی، رئیس اداره منابع طبیعی این شهرستان، اعلام کرد که در سال گذشته، عملیات بیولوژیکی در 1100 هکتار از مراتع انجام شده است. این طرح با هدف ارتقای معیشت جوامع محلی و بهبود وضعیت زیست‌محیطی اجرا شده است.
از این مساحت، حدود 400 هکتار به کشت گیاهان دارویی اختصاص یافته که شامل گونه‌هایی مانند باریجه، وشق و بادام کوهی بوده است. مابقی مساحت (700 هکتار) نیز به کشت گیاهان مرتعی مانند درمنه دشتی، فستوکا و برموس اختصاص یافته تا پوشش گیاهی تقویت شود و ظرفیت تولید علوفه افزایش یابد.
این پروژه در هشت مرتع اجرا شده و از روش‌های مختلفی مانند کپه‌کاری و بذرپاشی استفاده شده است. رضایی تأکید کرد که هدف از این اقدامات، جلوگیری از فرسایش خاک، تقویت منابع آبی و توسعه رویش گیاهان دارویی است.
در سطح استان، اهمیت این گیاهان بیش از پیش آشکار شده است. رئیس اداره مرتع منابع طبیعی استان سمنان از شناسایی تعداد زیادی از گونه‌های گیاهان دارویی در استان خبر داده است. این رقم، پتانسیل عظیمی را برای کشت و تجاری‌سازی نشان می‌دهد.
در این راستا، کشت گیاه باریجه به عنوان یکی از مهم‌ترین گونه‌های دارویی استان، در دستور کار قرار گرفته و قرار است در دو هزار و 500 هکتار از مراتع کشت شود. گزارش شده است که در سال 1402، حدود یک هزار و 100 کیلوگرم گیاه باریجه از مناطق مستعد استان جمع‌آوری شده است.
اما توسعه کشت گیاهان دارویی تنها به کاشت بذر ختم نمی‌شود. این حوزه با چالش‌های متعددی روبرو است که باید به آنها پرداخت.
اولین چالش، کمبود آب است. سمنان در لیست خشک‌ترین استان‌های کشور قرار دارد. اگرچه گیاهان دارویی مانند باریجه کم‌آب‌بر هستند، اما برای جوانه‌زنی اولیه به آب نیاز دارند. یکی از کشاورزان گرمسار در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم گفت: «اگر سیستم آبیاری نداشته باشیم، محصول از بین می‌رود.»
چالش دوم، تخریب مراتع و کشت بی‌رویه است. برخی بهره‌برداران به جای کشت در اراضی مجاز، به جمع‌آوری غیرمجاز گیاهان از مراتع طبیعی روی می‌آورند. این عمل، علاوه بر کاهش تنوع زیستی، باعث فرسایش خاک و خشکی بیشتر مناطق می‌شود.
چالش سوم، کمبود واحدهای فرآوری است. اکثر تولیدات به صورت خام و خشک‌شده به بازار عرضه می‌شوند. فقدان واحدهای صنعتی فرآوری، ارزش اقتصادی محصول را کاهش می‌دهد. برای مثال، کیلوگرم باریجه خشک در روستا 200 هزار تومان فروخته می‌شود، اما پس از تبدیل به چای دارویی، قیمت آن به بیش از یک میلیون تومان می‌رسد.
در حال حاضر، استان سمنان فاقد واحدهای صنعتی فرآوری گیاهان دارویی است و تنها چند واحد کوچک در این زمینه فعالیت دارند.
چالش چهارم، نوسان قیمت و عدم تضمین خرید است. قیمت این گیاهان بسیار نوسان دارد. یکی از تولیدکنندگان مهدی‌شهر گفت: سال گذشته باریجه خوبی تولید کردیم، اما قیمت آن نصف شد و خریدار پیدا نکردیم.
چالش پنجم، ضعف آموزش و فناوری است. بسیاری از کشاورزان از روش‌های علمی کشت، زمان برداشت و خشک‌کردن صحیح بی‌اطلاع هستند. این امر کیفیت محصول را پایین می‌آورد و باعث از دست رفتن بازارهای تخصصی می‌شود.
در این میان، نقش زنان روستایی در توسعه این حوزه برجسته است. در مرداد 1404، سایت الگویی کشت گیاهان دارویی صندوق اعتبارات خرد زنان روستای تویه رودبار به عنوان یکی از پایلوت‌های پیشنهادی در استان سمنان معرفی شد. این طرح، برجسته‌سازی نقش زنان در کارآفرینی و اقتصاد مقاومتی است.
راهکارهای پیشنهادی برای توسعه پایدار این بخش، شامل کشت هوشمندانه بر اساس نقشه‌های اقلیمی، تقویت سیستم‌های آبیاری هوشمند، ایجاد واحدهای فرآوری کوچک و میانی، انعقاد قراردادهای تضمین خرید، برگزاری کارگاه‌های آموزشی و تشکیل ستاد منسجم توسعه گیاهان دارویی است.
همچنین، برندسازی و بازاریابی دیجیتال می‌تواند نقش مهمی داشته باشد. ایجاد یک برند استانی معتبر و فروش آنلاین، دسترسی به بازارهای شهری و بین‌المللی را تسهیل می‌کند.
کشت گیاهان دارویی، فرصت کم نظیر اقتصادی در قلب ایران
توسعه کشت گیاهان دارویی در سمنان تنها یک پروژه کشاورزی نیست، بلکه یک راهبرد اقتصاد مقاومتی، زیست‌محیطی و اجتماعی است. این حرکت می‌تواند به ایجاد اشتغال پایدار، حفظ منابع طبیعی، کاهش فقر روستایی و ارتقای ارزش افزوده کمک کند.
در واقع کشت گیاهان دارویی در سمنان نه تنها یک فعالیت کشاورزی، بلکه یک راهبرد اقتصاد مقاومتی، اشتغال‌زایی و حفاظت از محیط زیست است.
اما موفقیت این مسیر منوط به برنامه‌ریزی دقیق، هماهنگی بین‌بخشی و برنامه‌ریزی شفاف و صحیح است. باید از کشت بی‌رویه جلوگیری کرد، واحدهای فرآوری ایجاد شود، قراردادهای تضمین خرید منعقد گردد و کشاورزان آموزش ببینند.
اگر این چالش‌ها با رویکردی علمی و مشارکتی برطرف شوند، استان سمنان می‌تواند به یکی از قطب‌های تولید و صادرات گیاهان دارویی کشور تبدیل شود و الگویی از توسعه پایدار در مناطق خشک ایران ارائه دهد.
در دل کویر، گیاهان دارویی نه تنها زنده می‌مانند، بلکه زندگی را به منطقه بازمی‌گردانند.
انتهای پیام/363/