یادداشت/ ریزگرد، بی‌تدبیری و سیاست‌بازی
به گزارش بخش استانها در وبانگاه به نقل از خبرگزاری تسنیم از زاهدان، دریاچه بین‌المللی هامون، قلب تپنده اکوسیستم شرق ایران، نه‌تنها برای حیات وحش و تنوع زیستی اهمیت حیاتی دارد، بلکه در گذشته نه چندان دور معیشت هزاران خانوار مرزنشین به آن وابسته بود؛ اما این پهنه آبی، امروز به یکی از کانون‌های اصلی تولید ریزگرد در شرق کشور بدل شده است.
تجربه نشان می‌دهد کانون‌های برخاست ریزگرد لزوماً با محل‌های تولید ماسه‌های بادی یکسان نیستند؛ بنابراین، نخستین گام در مقابله پایدار با این بحران، انجام پایش دقیق علمی و تهیه نقشه‌های تخصصی از مناطق فعال است.
بر اساس اعلام مؤسسه تحقیقات جنگل و مرتع کشور، مطالعات جامعی در این حوزه انجام شده است. یکی از کانون‌های مهم برخاست ریزگرد در هامون، منطقه‌ای موسوم به «سرشیله» است. در این نقطه، هنگام بالا آمدن سطح آب، جریان باید از یک بلندی نرم سرریز شده و وارد کانال «شیله» شود. با این حال، مشاهدات نشان می‌دهد آب در حفره‌هایی فرو می‌رود و حدود یک کیلومتر آن‌سوتر، ناگهانی از زیر زمین بیرون می‌زند.
این مسیرهای زیرزمینی، که به «سرپنجه‌های شیله» معروف هستند، شبکه‌ای مویرگی تشکیل می‌دهند و نقشی کلیدی در رفتار هیدرولوژیک هامون دارند. چنین ساختاری، به‌ویژه در محدوده بین سه‌راهی زاهدان- نهبندان- زابل تا منطقه تاسوکی، فرسایش بادی را تشدید می‌کند، چرا که باد با عبور از این مجراها سرعت می‌گیرد و بستر را بیشتر می‌کَند.
یکی از غفلت‌های مهم در طرح‌های انجام شده، بی‌توجهی به هم‌زمانی نقش «بادکند» و «آب‌کند» در گسترش ریزگردهاست. پروژه‌هایی چون احداث دایک‌های زهاب‌گیر، ورمال، پشت‌ادیمی، هامون کوچک، جاده‌های زابل- نهبندان، لطف‌الله- کوه‌خواجه، قرقری- گمشاد، خاکریزهای مرزی و کانال‌های انتقال آب، همگی بدون ارزیابی جامع زیست‌محیطی اجرا شده‌اند. حتی طرح پایلوت دیوار گِلی در بستر دریاچه ــکه گرچه در برخی کشورها موفق بوده- در صورت ورود آب در آن حل و کارایی خود را از دست می‌دهد و در برابر جریان‌های زیرسطحی دچار فروپاشی می‌شود.
بررسی‌های میدانی نگارنده نشان می‌دهد بودجه واقعی طرح پایلوت دیوار گِلی حدود 2 میلیارد و 700 میلیون تومان بوده است. این در حالی است که در گزارشی مغرضانه، رقمی بیش از 40 میلیارد تومان به آن نسبت داده شده؛ ادعایی که هم از انصاف به دور است و هم با اخلاق حرفه‌ای در مطالبه‌گری ناسازگار.
متأسفانه برخی منتقدان با ربط دادن قومیت مجری طرح به یکی از نمایندگان مجلس، نقد علمی را به ابزاری برای تسویه حساب جناحی و انتخاباتی بدل کرده‌اند. گزارش رسانه ملی نیز، هیجانی و غیرکارشناسی تهیه شد و خط “جسارت کارشناسانه” را مخدوش کرد و به جای آگاهی‌بخشی مثبت، به تشدید فضای منفی انجامید.
هرگونه اقدام در بستر دریاچه هامون باید با نگاه جامع اجرایی، زیستی، اقتصادی و اجتماعی صورت گیرد و پیش از اجرا به تأیید کمیته بهره‌وری هامون برسد. تیم حفاظتی هامون موظف است از اجرای طرح‌های یک‌جانبه و فاقد پشتوانه کارشناسی جلوگیری کند تا از تکرار تجربه‌های ناپایدار و پرهزینه پیشگیری شود.
در همین راستا، اقدام اخیر و یک‌جانبه سازمان محیط‌زیست استان در شن‌پاشی در بستر دریاچه نیز باید فوراً متوقف، واکاوی و تنها در صورت تأیید کارشناسی اجرا شود و در غیر این‌صورت به‌طور کامل کنار گذاشته شود. آینده هامون، نیازمند تصمیم‌هایی است که هم علمی باشند و هم به ملاحظات محلی، اقلیمی و زیست‌محیطی احترام بگذارند.
مهندس عباس نورزائی، کارشناس کشاورزی و آب و خاک
انتهای پیام/