یادداشت|سخن زیبای ابن سینا در باره لذاید معنوی و فوق حسی

به گزارش بخش استان‌ها در وبانگاه به نقل از خبرگزاری تسنیم از قم، برای برخی از اوهام عوامانه این تصور حاصل شده است که لذات قوی و غالب منحصر به لذات حسی است و غیر آنها لذاتی ضعیف و بلکه غیر واقعی‌اند، اما اگر میان این گونه افراد، صاحب تمییزی پیدا شود ممکن است فهمانده شود که مگر نه این است که قوی‌ترین لذات حسی، لذات جنسی و خوردنی‌ها و پوشیدنی‌ها و امثال آن می‌باشند؟  شما می‌دانید که گاهی آدمی به خاطر یک پیروزی بر حریف از لذت امور خوردنی و جنسی چشم می‌پوشد و نیز برخی‌ها به خاطر رسیدن به لذت ریاست و یا به خاطر اینکه عزت و شخصیت آنها در بین اطرافیان لکه‌دار نشود از لذت جنسی و خوردنی چشم پوشی می‌کنند؟ 

و یا اینکه اشخاص کریم النفس و سخاوتمند، لذت دهش و بخشش و خوراندن و پوشاندن و راحتی رساندن به دیگران را بر لذات و شهوات حیوانی مقدم می‌دارند؟ و یا انسان‌های با شخصیت و کرامت آنجایی که امر دایر شود آبرو و کرامت و شخصیت خود را از دست بدهند و یا گرسنگی و تشنگی بکشند تحمل گرسنگی و تشنگی برای حفظ آبرو و کرامت در نظرشان ناچیز می‌آید؟ یا به خاطر مدح و ستایش لذت بخش دیگران حتی پس از مرگ آنها جان خود را در معرض خطر قرار می‌دهند و آماده برای جانفشانی می‌گردند.

جالب این است که این امر در میان حیوانات نیز مشاهده می‌شود مثلاً سگ شکاری با اینکه گرسنه است شکار را نمی‌خورد بلکه بالای سر او می‌ایستد تا صاحبش برسد و یا آن را به جانب او حمل می‌کند و یا حیوانات شیرده فرزندان خویش را بر خود مقدم می‌دارند و نیز برای حمایت فرزند، جان خود را به خطر می‌اندازند.

همه این‌ها نشان می‌دهد که لذات باطنی و روحی نه تنها وجود دارد بلکه بر لذات حسی می‌چربد.» ( کتاب اشارات نمط هشتم تحت عنوان «وهم و تنبیه») بر موارد سابق می‌توان موارد دیگری نیز افزود؛ مانند ترجیح تعلیم و تعلم و دستیابی به علم و آگاهی و دانش، بر لذات حسی و یا ترجیح عبادت و مناجات با خدا و دعا و تضرع در پیشگاه او بر لذات جنسی و حسی و یا ترجیح لذت وصال محبوب بر لذات حسی و …

ابن سینا در نمط هشتم اشارات بیانات جالبی درباره لذایذ معنوی و فوق مادی و حسی دارند که انصافاً خواندنی است از جمله تحت عنوان «تذنیب» می‌فرماید: «سزاوار نیست که به گفته کسی گوش کنیم که می‌گوید اگر ما برسیم به جایی که در آنجا نه بخوریم و نه بیاشامیم و نه مقاربت جنسی داشته باشیم پس چه خوشی و سعادتی برای ما خواهد بود؟(یعنی جایی که لذایذ حسی و مادی وجود ندارد که ظاهرا مقصود بهشت روحانی است.)

کسی که این سخن را می‌گوید لازم است به او فهمانده شود و گفته شود ای مسکین و بیچاره! حالی که فرشتگان و مافوق فرشتگان (اولیای الهی و انسان‌های کامل) دارند به مراتب بهجت آمیزتر و دلپذیرتر از حال چهارپایان است که می‌خورند و می‌آشامند و آمیزش جنسی دارند بلکه چگونه می‌توان این لذات را با آن لذایذ معنوی مقایسه کرد در حالی که قابل قیاس نیست.» و تحت عنوان «تنبیه» می‌فرماید: «عارفان و وارستگان وقتی چرک مقارنت بدن از آنها برداشته شود و از شواغل بدن رهایی یابند، به عالم قدس و سعادت پرواز کنند و به کمال اعلا مستانه شوند و لذت بی منتها برای آنها حاصل شود.

 البته این گونه نیست که پیش از مرگ در زمانی که در قید بدن هستند به کلی از این لذایذ محروم باشند آنها که غرق در جبروت می‌گردند و از شواغل بدنی اعراض می‌کنند همان زمان که در قید بدنند بهره وافری از این لذات معنوی دارند به گونه‌ای که آنها را چنان به خود مجذوب می‌سازد که از لذایذ دیگر چشم می‌پوشند.

نفوسی که بر فطرت اصلی باقی مانده باشند و با اشتغال به امور مادی دچار قساوت و صلابت نشده باشند اگر ذکری معنوی به گوششان برسد (مانند تلاوت بسیار دلنشین قرآن و یا اشعار بلند عرفانی با آهنگ دلنواز) که مشتمل بر حالات مجردات و لذت‌های معنوی بوده باشد به تجربه‌های زیاد ثابت شده است که یک حالت خاص مجهول السببی و یک وجد و لذت مفرطی به آنها دست می‌دهد این بزرگترین موجب این گونه لذت‌هاست و اگر کسی این مایه و زمینه در وی باشد خود به خود موجب خواهد شد که دنبال‌گیری کند تا به حد اعلا از کمال و لذت برسد.

حجت الاسلام عباس نیکزاد، مدرس دروس خارج فقه و اصول و اسفار ملاصدرا و عضو هیئت علمی گروه معارف اسلامی (دانشیار) دانشگاه علوم پزشکی بابل

انتهای پیام/