بحران آب و خام‌فروشی در کشاورزی/ نبرد نفس‌گیر برای بقا/ تهدید برای اقتصاد کشاورزان!
به گزارش بخش استانها در وبانگاه به نقل از خبرگزاری تسنیم از بجنورد، خراسان شمالی با وسعت بیش از 28 هزار کیلومتر مربع و جمعیتی در حدود یک میلیون و صد هزار نفر، یکی از استان‌هایی است که کشاورزی سهم قابل‌توجهی در تولید ناخالص داخلی آن دارد. حدود 30 درصد اقتصاد استان مستقیماً از بخش کشاورزی و دامداری تأمین می‌شود. میزان اراضی زراعی و باغی خراسان شمالی شامل 393 هزار هکتار اراضی کشاورزی است، که در این میان حدود 334 هزار هکتار آن زراعی (شامل اراضی دیم و آبی) و 183 هزار هکتار باغی می‌باشد.
چالش‌های اساسی در مسیر پیشرفت
با وجود ظرفیت‌های گسترده، بخش کشاورزی خراسان شمالی با موانع جدی روبه‌روست. فرآوری اندک محصولات، خام‌فروشی و نبود صنایع مکمل باعث شده بخش مهمی از ارزش افزوده به خارج از استان منتقل شود. مشکلات زیرساختی در آبیاری نوین، کاهش منابع آب زیرزمینی ، فرسودگی ماشین‌آلات کشاورزی، نوسان قیمت نهاده‌ها و ضعف شبکه بازاریابی و صادرات، از دیگر موانع هستند.
همچنین نبود زنجیره کامل تولید تا بازار و عدم پیوند مؤثر بین کشاورز، صنعت و بازار مصرف، مانع رقابت‌پذیری محصولات در سطح ملی و منطقه‌ای شده است.
با وجود ظرفیت‌های موجود، بخش کشاورزی استان خراسان شمالی با چالش‌های متعددی روبرو است که مانع از تحقق کامل پتانسیل‌های آن می‌شود. مهم‌ترین این چالش‌ها عبارتند از:
فرآوری اندک و خام‌فروشی: یکی از اساسی‌ترین مشکلات، کمبود صنایع تبدیلی و تکمیلی در استان است. این مسئله باعث می‌شود که بخش عمده‌ای از محصولات کشاورزی به صورت خام فروخته شده و ارزش افزوده ناشی از فرآوری، مانند تولید رب گوجه‌فرنگی، خشکبار، عرقیجات گیاهی، فرآورده‌های لبنی و … از استان خارج شود. این امر، سودآوری برای کشاورزان را کاهش داده و مانع از ایجاد اشتغال پایدار در مناطق روستایی می‌گردد.
وابستگی بخش عمده‌ای از کشاورزی استان به روش‌های سنتی آبیاری، منجر به هدررفت بالای آب و کاهش بهره‌وری در مصرف این منابع حیاتی می‌شود. توسعه و ترویج سامانه‌های آبیاری تحت فشار (قطره‌ای، بارانی) و سایر روش‌های نوین، گامی ضروری در جهت مقابله با بحران کم‌آبی است.
برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی و عدم تغذیه مناسب این منابع، باعث افت سطح آب‌های زیرزمینی در بسیاری از دشت‌های استان شده است. این پدیده، تهدید جدی برای تداوم فعالیت‌های کشاورزی در بلندمدت محسوب می‌شود.
بسیاری از ماشین‌آلات و ادوات کشاورزی مورد استفاده در استان، فرسوده و قدیمی هستند. این موضوع، علاوه بر افزایش هزینه‌های تولید و کاهش راندمان، ایمنی کار کشاورزان را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. نیاز به نوسازی و به‌روزرسانی ناوگان ماشین‌آلات کشاورزی امری حیاتی است.
شبکه بازاریابی ضعیف
ارتباط منسجم و کارآمد بین تولیدکننده، صنایع تبدیلی و مصرف‌کننده در استان به طور کامل برقرار نیست. این ضعف در شبکه بازاریابی، موجب می‌شود که کشاورزان نتوانند محصولات خود را با قیمت مناسب به فروش رسانده و از طرفی، صنایع نیز با کمبود مواد اولیه با کیفیت و یا با قیمت رقابتی مواجه شوند. همچنین، نبود برندهای شناخته شده و استراتژی‌های بازاریابی قوی، توان رقابت محصولات استان در بازارهای داخلی و خارجی را کاهش می‌دهد.
بی‌ثباتی و نوسانات مداوم در قیمت نهاده‌های کشاورزی مانند کود، سم، بذر و حتی سوخت، برنامه ریزی اقتصادی برای کشاورزان را دشوار کرده و به طور مستمر سودآوری فعالیت‌هایشان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این موضوع، به خصوص برای کشاورزان خرده‌پا، مشکلات جدی ایجاد می‌کند.
از مرحله تولید تا مصرف، زنجیره ارزش در بسیاری از محصولات کشاورزی استان به طور کامل وجود ندارد. این به معنای شکاف‌هایی در فرآیندهای بسته‌بندی، برندسازی، توزیع و بازاریابی است که باعث از دست رفتن بخش قابل توجهی از ارزش اقتصادی محصولات می‌گردد. ایجاد یک زنجیره ارزش یکپارچه و منسجم، می‌تواند سودآوری را برای تمامی حلقه‌های این زنجیره افزایش دهد.
ظرفیت‌های نهفته برای جهش تولید
استان خراسان شمالی با وجود چالش‌های ذکر شده، از ظرفیت‌های بالقوه قابل توجهی برای رشد و توسعه بخش کشاورزی و صنایع مرتبط بهره‌مند است. شناخت و بهره‌برداری صحیح از این ظرفیت‌ها، می‌تواند مسیر توسعه پایدار را برای استان هموار سازد.
قرار گرفتن استان در مناطق مختلف آب و هوایی، از نیمه خشک تا کوهستانی، امکان کشت طیف وسیعی از محصولات کشاورزی، از محصولات گرمسیری تا سردسیری و همچنین گیاهان دارویی و زعفران را فراهم می‌آورد. وجود خاک‌های حاصلخیز در بسیاری از دشت‌ها، پتانسیل بالایی برای تولید محصولات با کیفیت ایجاد می‌کند.
دسترسی به مسیرهای ترانزیتی شرق و شمال کشور و نزدیکی به بازارهای آسیای میانه: موقعیت جغرافیایی استان به عنوان یک گذرگاه ارتباطی مهم بین شرق و شمال ایران، و همچنین نزدیکی آن به کشورهای حوزه آسیای میانه، فرصت‌های طلایی برای توسعه صادرات محصولات کشاورزی فراهم می‌آورد. دسترسی آسان به این بازارها، می‌تواند ارزش افزوده قابل توجهی را برای تولیدات استان به ارمغان آورد.
وجود تشکل‌های کشاورزی و بستر برای ایجاد برندهای صادراتی: در حال حاضر، تعدادی تشکل و اتحادیه کشاورزی در استان فعالیت دارند که با تقویت و حمایت از آن‌ها، می‌توان بستر مناسبی برای ایجاد و توسعه برندهای ملی و بین‌المللی در حوزه کشاورزی فراهم نمود. این تشکل‌ها می‌توانند در زمینه بازاریابی، فروش و همچنین ارتباط با بازارهای خارجی نقش بسزایی ایفا کنند.
با توجه به کمبود منابع آب و محدودیت‌های فصول زراعی، توسعه کشت گلخانه‌ای و استفاده از تکنولوژی‌های نوین کشاورزی مانند کشاورزی هوشمند، سیستم‌های مدیریت هوشمند آبیاری و نهاده‌های اصلاح شده، می‌تواند بهره‌وری را به شدت افزایش داده و امکان تولید محصولات با کیفیت در تمام فصول سال را فراهم کند. این رویکرد، به خصوص در مناطقی که با کمبود آب مواجه هستند، راهگشا خواهد بود.
استان از فرصت‌های متعددی برخوردار است. تنوع اقلیمی و خاک حاصلخیز، امکان تولید محصولات متنوعی چون گندم، جو، زعفران، انگور، گردو، سیب، گیلاس، گل محمدی و گیاهان دارویی را فراهم کرده است. دسترسی به مسیرهای ترانزیتی شرق و شمال کشور، نزدیکی به بازارهای آسیای میانه و افغانستان و نیز وجود تشکل‌های فعال کشاورزی، بستر مناسبی برای توسعه صادرات و ایجاد صنایع تبدیل فراهم می‌آورد.
سرمایه‌گذاری در تکنولوژی‌های نوین کشاورزی، توسعه گلخانه‌ها، تکمیل زنجیره ارزش و ایجاد برندهای صادراتی می‌تواند این بخش را از وابستگی به فروش داخلی نجات داده و به یکی از پیشران‌های اقتصادی استان تبدیل کند.
نقش تسهیل‌گر اتاق بازرگانی و ضرورت اتحاد تشکل‌ها
بر همین اساس نشست هم‌اندیشی کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی بجنورد و خانه کشاورز خراسان شمالی با هدف شناسایی و حل 75 چالش اساسی بخش کشاورزی استان برگزار شد؛ چالش‌هایی که بخش عمده آن کمبود سرمایه‌گذاری در صنایع تبدیلی، ضعف در صادرات و خلأ زنجیره ارزش است.
محمد محمدی رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی بجنورد با اشاره به مأموریت‌های این بخش گفت: اتاق بازرگانی بجنورد طی سال‌های اخیر با برگزاری شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی، کمیسیون‌های تخصصی و برنامه سه‌شنبه‌های تسهیل‌گری، توانسته گره‌های متعددی از مسیر فعالان اقتصادی باز کند.
وی افزود: خدماتی مانند صدور کارت بازرگانی و فرآیند آسان عضویت، فرصتی برای کشاورزان است تا وارد ساختار رسمی تجارت شوند.
محمدی همچنین بر اتحاد تشکل‌های کشاورزی و همکاری مشترک با خانه کشاورز برای ارائه راهکارهای اجرایی تأکید کرد.
صنایع تبدیلی؛ ظرفیت‌های مغفول و فرصت‌های صادراتی
سید هاشم سیدی عضو هیئت نمایندگان اتاق بازرگانی بجنورد گفت:کشاورزی ستون اقتصاد خراسان شمالی است و برای حضور مؤثر در زنجیره تولید باید صنایع تبدیلی همچون کنسانتره میوه، فرآوری میوه خشک و خوراک دام را توسعه داد.
او با اشاره به لزوم سرمایه‌گذاری هدفمند، افزود: «برای ورود به بازارهای صادراتی آسیای میانه و حوزه خلیج فارس، محصولات باید با بسته‌بندی و فرآوری استاندارد تولید شوند.
نیکخواه عضو خانه کشاورز خراسان شمالی اعلام کرد تاکنون 75 چالش مهم در حوزه کشاورزی استان شناسایی شده که عمدتاً مربوط به فرآوری، صادرات و جذب سرمایه‌گذار است.
وی بر ایجاد بانک جامع اطلاعات کشاورزی، واگذاری مدیریت به متخصصان هر بخش و تدوین راهبردهای عملیاتی برای کشاورزان و دامداران تأکید کرد.
نیکخواه در پایان پیشنهاد داد تفاهم‌نامه‌ای میان خانه کشاورز و کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی بجنورد امضا شود تا ظرفیت‌های دو نهاد به‌طور مشترک در خدمت ارتقای کشاورزی استان قرار گیرد.
استان خراسان شمالی، با برخورداری از پتانسیل‌های طبیعی فراوان، نیروی کار متخصص و موقعیت جغرافیایی منحصر به فرد، ظرفیت‌های بالقوه قابل توجهی را برای ارتقاء بخش کشاورزی و تبدیل شدن به یکی از قطب‌های تولید و فرآوری محصولات کشاورزی در کشور دارا است. با این حال، چالش‌های متعددی از جمله ضعف در صنایع تبدیلی، مشکلات زیرساختی، شبکه بازاریابی ناکارآمد و نوسان قیمت نهاده‌ها، مانع از شکوفایی کامل این ظرفیت‌ها شده‌اند.
برای غلبه بر این موانع و دستیابی به توسعه پایدار در بخش کشاورزی استان، اتخاذ سیاست‌های هدفمند و بلندمدت، سرمایه‌گذاری در بخش صنایع تبدیلی و تکمیلی، توسعه برندهای صادراتی، بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، و ایجاد بستر مناسب برای تعامل و همکاری میان بخش خصوصی و دولت، امری ضروری است. با اجرای این راهبردها و تمرکز بر استفاده از توانمندی‌های بومی، می‌توان افق روشنی را برای آینده کشاورزی خراسان شمالی ترسیم کرد و این استان را به جایگاهی شایسته در اقتصاد ملی نائل ساخت.
انتهای پیام/311