از رودخانه‌های خشک تا سدهای خالی/ آذربایجان غربی در چنگال خشکسالی!
به گزارش بخش استانها در وبانگاه به نقل از خبرگزاری تسنیم از ارومیه، آذربایجان غربی یکی از استان‌های شمال غربی ایران است که به دلیل موقعیت جغرافیایی و اقلیمی خاص خود، همواره با بحران‌های زیست‌محیطی مواجه بوده است.
از مهم‌ترین مسائل زیست‌محیطی این استان در سال‌های اخیر، کاهش چشمگیر میزان بارش‌ها و افزایش دوره‌های خشک سالانه، بحران خشکسالی و تاثیرات آن بر منابع طبیعی، کشاورزی، زندگی مردم و اکوسیستم منطقه است، این موضوع به‌ویژه در مناطق شمالی و شمال‌غربی استان با شدت بیشتری احساس می‌شود.
خشک شدن منابع آبی به دلیل تغییرات اقلیمی، بهره‌برداری بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی و تغییرات در الگوهای بارش، مشکلات زیادی را برای این استان به همراه داشته است.
یکی از بارزترین آثار خشکسالی در آذربایجان غربی، خشک شدن دریاچه ارومیه، یکی از بزرگ‌ترین دریاچه‌های شور جهان است که به عنوان یک ارث طبیعی و زیست‌محیطی با ارزش، به شدت تحت تاثیر این بحران قرار گرفته است.
خشکسالی باعث کاهش سطح منابع آبی استان شده است. این امر به نوبه خود بر کشاورزی و دامداری که 2 بخش حیاتی اقتصاد استان محسوب می‌شوند، تاثیر منفی گذاشته است.
بسیاری از کشاورزان مجبور به کاهش سطح زیرکشت خود شده‌اند و در برخی مناطق، محصولات اصلی مانند غلات، جو و دانه‌های روغنی با افت شدید تولید مواجه شده است کاهش منابع آب، به ویژه در رودخانه‌ها و چاه‌های آب زیرزمینی، زندگی بسیاری از دامداران را نیز با چالش‌های جدی روبه‌رو کرده است.
بحران آب در آذربایجان غربی؛ سدهایی که یکی پس از دیگری خالی می‌شوند
تازه‌ترین آمار منتشرشده (8 شهریور 1404) از مخازن سدهای آذربایجان غربی نشان می‌دهد که استان در یکی از سخت‌ترین دوره‌های کم‌آبی خود قرار دارد.
امروز سد بوکان با ظرفیت 762 میلیون مترمکعب، تنها 121 میلیون مترمکعب آب در اختیار دارد؛ یعنی 16 درصد پرشدگی. این رقم نسبت به سال گذشته 57درصد کاهش یافته است.
سد بارون (ماکو) با ظرفیت 150میلیون مترمکعب، اکنون 28 میلیون مترمکعب آب ذخیره دارد؛ معادل 23 درصد پرشدگی با کاهش 41 درصدی نسبت به سال قبل مواجه است
سد شهید قنبری (پیرانشهر) با ظرفیت حدود 26 میلیون مترمکعب، موجودی کنونی‌اش 10 میلیون مترمکعب است؛ یعنی 38 درصد پرشدگی اما با افت 15 درصدی نسبت به سال گذشته.
سد سردشت با ظرفیت 387 میلیون مترمکعب، فقط 201 میلیون مترمکعب ذخیره دارد؛ معادل 52 درصد پرشدگی و کاهش 7 درصدی نسبت به پارسال.
و سد آغ‌چای (خوی) با ظرفیت 212 میلیون مترمکعب، اکنون 65 میلیون مترمکعب پر است؛ یعنی 31 درصد پرشدگی، که آن هم نسبت به سال قبل 37 درصد افت نشان می‌دهد
با نگاهی کلی به وضعیت این سدهای حیاتی در استان متوجه وضعیت بحران در استان می شویم می توان گفت حتی نیمی از این سد ها نیز پر نشده اند که این مسأله تهدید جدی برای کشاورزی و باغداری به عنوان رکن اقتصاد استان، فشار بیشتر بر تأمین آب شرب در شهرها و روستاها،و تأثیر مستقیم بر حیات دریاچه ارومیه و رودخانه‌های استان است.
کاهش 63 درصدی ورودی سدهای آذربایجان غربی
مجیدرستگاری، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان‌غربی در گفت و گو با خبرنگار تسنیم درخصوص وضعیت منابع آبی استان و تاثیرخشکسالی بر این منابع، گفت: استمرار خشکسالی در طی سال های اخیر و تشدید بی سابقه آن در سال آبی جاری و کاهش شدید بارندگی ها، کاهش حجم آب ورودی به مخازن سدهای مخزنی در حال بهره برداری استان را نیز در پی داشته به طوریکه حجم آب ورودی به مخازن سدها از ابتدای سال آبی جاری تا تاریخ هشتم شهریور با 63 درصد کاهش نسبت به مدت مشابه سال گذشته داشته و تنها در حدود یک هزار و 429 میلیون مترمکعب محقق گردیده است.
وی، ادامه داد: در همین بازه زمانی پرشدگی مخازن سدهای استان به حدود 34 درصد کاهش یافته و حجم ذخیره مخازن سدها با 23 درصد کاهش نسبت به مدت مشابه سال گذشته معادل 891 میلیون مترمکعب بوده است.
رستگاری، با اشاره به سدهای مخزنی بوکان، مهاباد، شهرچای، ساروق، بارون، آغ‌چای، سیلوه و سردشت، گفت: این سدها بیشترین کاهش ورودی آب را تجربه کرده‌اند و به‌ویژه مناطق تحت پوشش سدهای بوکان و مهاباد با مشکلات جدی در تأمین آب کشاورزی مواجه شده‌اند.
وی، در خصوص میزان منابع آب های زیرزمینی در آذربایجان غربی، اظهارداشت: در طول یکسال گذشته و تا پایان تیرماه 1404، مقدار 247 میلیون مترمکعب از ذخایر آبهای زیرزمینی نسبت به تیرماه 1403 کاسته شده است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان‌غربی، با بیان اینکه در بین آبخوانهای استان، بیشترین کاهش مربوط به آبخوان میاندوآب با 45 میلیون مترمکعب می باشد، خاطر نشان کرد: همچنین در طول دوره درازمدت یک هزار و369 میلیون مترمکعب از ذخایر آبهای زیرزمینی کاهش یافته است که آبخوان خوی با کسری 416 میلیون مترمکعبی بیشترین مقدار به خود اختصاص داده است.
وی، در اشاره به تدابیراندیشیده شده درراستای مدیریت مصرف آب در استان، تاکید کرد: با عنایت به استقرار خشکسالی بی سابقه و کاهش شدید منابع آبی مدیریت منابع و مصارف سدهای مخزنی برای شرایط بحرانی حادث شده به نحوی برنامه ریزی گردیده که تأمین آب برای مصارف بخش های مختلف با اولویت تأمین آب شرب عملیاتی گردد.
رستگاری، گفت: در صورت نیاز و به منظور تأمین مطمئن مصارف آب شرب و ذخیره آب شرب مورد نیاز سال آبی آتی در مخزن، نسبت به کاهش مصارف بخش های مختلف از جمله مصارف کشاورزی اقدام می شود به طوریکه در سال آبی جاری به منظور تأمین مطمئن مصارف آب شرب مناطق جمعیتی تحت پوشش سدهای مخزنی، تأمین آب کشاورزی از سد بوکان برای اراضی تحت پوشش این سد صورت نگرفت و برای اراضی تحت پوشش سد مهاباد نیز به صورت محدود تأمین گردید.
بیش از 60 هزار چاه غیرمجاز فعال در استان
وی، درباره مقابله با برداشت‌های غیرمجاز از منابع زیرزمینی گفت: برای چاه‌های مجاز، نصب کنتور هوشمند الزامی شده و در صورت تجاوز از حجم تعیین‌شده در پروانه، جریمه و قطع موقت سهمیه آب در نظر گرفته می‌شود، همچنین برای چاه‌های غیرمجاز، اکیپ‌های گشت و بازرسی به‌صورت شبانه‌روزی فعال بوده و اقدامات قانونی شامل انسداد چاه‌ها، توقیف دستگاه‌های حفاری غیرمجاز و اعمال جرایم مالی اجرا خواهد شد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان‌غربی، در پایان خاطرنشان کرد: در حال حاضر، تعداد چاه‌های دارای پروانه بهره‌برداری در استان 33 هزار و 836 حلقه و شمار چاه‌های غیرمجاز 60 هزار و 789 مورد است.
87درصد آذربایجان غربی درگیر خشکسالی است
در ادامه این گزارش و برای اطلاع از وضعیت بارش‌ها و شرایط خشکسالی در استان، به سراغ رئیس گروه تحقیقات هواشناسی کاربردی آذربایجان غربی رفته‌ایم. آزاد توحیدی در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم، در خصوص وضعیت دمایی استان گفت: کمینه دمای استان 17.8 درجه سلسیوس است که نسبت به بلندمدت 3.9 درجه سلسیوس افزایش داشته است.
وی ادامه داد: بیشینه دمای استان 34.7 درجه است که نسبت به بلندمدت 5.2 درجه افزایش نشان می‌دهد. رئیس گروه تحقیقات هواشناسی کاربردی آذربایجان غربی همچنین افزود: میانگین دما 26.2 درجه است که نسبت به بلندمدت 4.5 درجه افزایش داشته است. البته باید توجه داشت که آذربایجان غربی رتبه اول افزایش دمای میانگین در کشور را دارد، چراکه میانگین افزایش دما در کشور 1.5 درجه است.
توحیدی در خصوص میزان بارش‌ها در سال آبی جاری بیان کرد: بارش متوسط از مهرماه سال گذشته تا ششم شهریور 237.7 میلی‌متر بوده است، در حالی که میزان بارش‌ها در استان در بلندمدت 350.9 میلی‌متر است. در نتیجه، در سال آبی جاری نسبت به بلندمدت میزان 112.2 میلی‌متر کاهش بارندگی داشته‌ایم. به عبارت دیگر، می‌توان گفت 32 درصد کاهش بارندگی را نسبت به بلندمدت شاهد هستیم.
وی اضافه کرد: نسبت به سال آبی گذشته، 95.1 میلی‌متر کاهش بارندگی (یا همان کاهش 28.5 درصدی) را تجربه کرده‌ایم. بنابراین، وضعیت بارندگی در استان در سال جاری مناسب نبوده و با کاهش بارندگی و خشکسالی در سطح کشور و استان مواجه هستیم
تنها یک درصد استان در ترسالی ضعیف قرار دارد
رئیس گروه تحقیقات هواشناسی کاربردی آذربایجان غربی، آمار شاخص خشکسالی در 12 ماه گذشته تا تیرماه را این‌طور بیان کرد: در حال حاضر 87 درصد استان درگیر خشکسالی با درجات مختلف است.
وی افزود: 12 درصد استان از لحاظ بارش در وضعیت نرمال قرار دارد، و تنها 1 درصد از استان وضعیت ترسالی ضعیف دارد. علت این کاهش بارندگی‌ها متعدد است، اما مهم‌ترین علت آن تغییرات اقلیمی می‌باشد.
محیط زیست؛ قربانی خاموش خشکسالی در آذربایجان غربی
در ادامه علیرضا سیدقریشی، معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره‌کل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی نیز در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم با اشاره به وضعیت خشکسالی در استان، اظهار داشت: بدون تردید خشکسالی در بسیاری از حوزه‌ها تأثیرگذار است، اما محیط زیست، حلقه مغفول و قربانی اصلی این بحران است.
وی ادامه داد: طبق قانون حفاظت از تالاب‌ها، باید حق‌آبه آن‌ها با در نظر گرفتن کاهش بارندگی‌ها تأمین شود. در کشور، اولویت اول تخصیص آب با آب شرب است، سپس محیط زیست و بعد کشاورزی؛ اما در آذربایجان غربی کشاورزی اولویت بیشتری یافته است این به دلیل آن است که معیشت بیشتر مردم استان به کشاورزی وابسته است با این حال، آثار خشکسالی بر محیط زیست گاه غیرقابل جبران است.
سیدقریشی با بیان اینکه امسال نسبت به سال گذشته، کاهش 35 درصدی بارندگی داشته‌ایم، افزود: خشکسالی بر ایستگاه‌های خشکی و آبی استان اثر گذاشته است، هرچند در ایستگاه‌های پارک ملی دریاچه ارومیه، از جمله جزایر آن، موفق به مدیریت این بحران در سال‌های اخیر بوده‌ایم.
وی، درباره اقدامات انجام‌شده در ایستگاه‌های پارک ملی دریاچه ارومیه، گفت: با احداث آب‌گیرهای لازم، توانسته‌ایم با آثار خشکسالی مقابله کنیم. البته در مناطق حفاظت‌شده‌ای مانند مراکان، شرایط نگران‌کننده‌ای وجود دارد، در این منطقه بارش‌ها بسیار اندک بوده و پوشش گیاهی آسیب دیده، اما با تلاش محیط بانان، تمامی آب‌انبارها به‌صورت دستی پر شده‌اند و با وجود بارش‌های حداقلی، مدیریت مناسبی صورت گرفته است.
امید به احیای دریاچه ارومیه با مدیریت بحران
سیدقریشی، تأکید کرد:شرایط بحرانی دریاچه ارومیه، پیش‌تر در سال‌های 1391 تا 1394 و نیز در سال 1402 تجربه شده است، اما در صورت مدیریت صحیح بحران در حوضه آبریز دریاچه، امکان احیای آن وجود دارد.
وی، با اشاره به اینکه وضعیت رودخانه‌های سطح استان مطلوب نیست، گفت:بسیاری از رودخانه‌ها، به‌ویژه در جنوب استان، خشک شده‌اند. با این حال، با برنامه‌ریزی‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت می‌توان مدیریت مؤثری در این حوزه داشت. ما به احیای دریاچه ارومیه امیدوار هستیم.
وضعیت نگران‌کننده تالاب‌های استان
سیدقریشی، در ادامه درباره شرایط تالاب‌های استان، گفت:تالاب نوروزلو که از رودخانه زرینه‌رود تغذیه می‌شود، اکنون با خشکی 100 درصدی مواجه است. تالاب قوپی‌باباعلی نیز شرایط مساعدی ندارد.
وی، افزود: تالاب کانی‌برازان مهاباد با وجود اختصاص حق‌آبه در تیرماه، به دلیل بحران آبی شدید در سد مهاباد، تنها 20 تا 30 درصد آب‌گیری شده است. البته بارش‌های پاییزی می‌تواند وضعیت آن را بهبود دهد.
وی، همچنین اظهار کرد:تالاب‌های شهرستان نقده شرایط قابل قبول‌تری دارند. تالاب‌های حسنلو و سولدوز وضعیت نرمالی دارند و تالاب درگه‌سنگی و دیگر تالاب‌های بین‌المللی حدود 50 درصد پرشده‌اند.
30 درصد خشکسالی در حوضه‌های آبریز
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره‌کل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی، خاطرنشان کرد:تمامی حوضه‌های آبریز استان، از جمله زاب و دریاچه ارومیه، با خشکسالی 30 درصدی مواجه‌اند.
وی، افزود:ما از معدود کشورهایی هستیم که برنامه مدیریت ریسک خشکسالی داریم. اگر این برنامه‌ها به‌درستی و با نظر کارشناسی اجرا شوند، می‌توان از قربانی شدن محیط زیست جلوگیری کرد.
آذربایجان غربی در آستانه بحران
آذربایجان‌غربی امروز در مواجهه با یکی از شدیدترین و پیچیده‌ترین بحران‌های زیست‌محیطی تاریخ خود قرار دارد، کاهش بی‌سابقه بارش‌ها، افت چشمگیر ذخایر سدها و منابع آب زیرزمینی، خشکی دریاچه ارومیه و بحران تالاب‌ها، پیامدهای گسترده‌ای بر کشاورزی، دامداری، معیشت مردم و اکوسیستم استان بر جای گذاشته است.
با توجه به این شرایط، مدیریت منابع آب با اولویت تأمین آب شرب، اعمال محدودیت‌های هوشمند در بخش کشاورزی و اقدامات نظارتی برای کنترل برداشت‌های غیرمجاز، ضروری و فوری است.
اگرچه بحران موجود تهدیدی جدی برای زندگی و محیط زیست استان محسوب می‌شود، اما با برنامه‌ریزی علمی، همکاری بین‌بخشی و اجرای راهبردهای کوتاه‌مدت و بلندمدت مدیریت خشکسالی، امکان کاهش آثار منفی و حتی احیای تدریجی دریاچه ارومیه و تالاب‌ها وجود دارد.
این وضعیت یک هشدار جدی به تصمیم‌گیران و جامعه محلی است که بدون اقدام فوری و هماهنگ، استان با پیامدهای انسانی، اقتصادی و زیست‌محیطی شدیدتری روبه‌رو خواهد شد.
انتهای پیام/