سد گلورد؛ نقطه پایان سیلاب‌های ویرانگر و آغاز توسعه پایدار شرق مازندران
به گزارش بخش استانها در وبانگاه به نقل از خبرگزاری تسنیم از بهشهر، در قلب منطقه سرسبز شرق مازندران، جایی که رودخانه خروشان نکا سال‌ها با طغیان‌های خود خسارات هنگفتی به زیرساخت‌ها و زندگی مردم وارد کرده، پروژه عظیم سد گلورد به‌عنوان نمادی از پیشرفت مهندسی و مدیریت منابع آب کشور قد برافراشته است. این سد سنگریزه‌ای با رویه بتنی، با حجم مخزن 115 میلیون متر مکعب و ارتفاع 109 متر، پس از سدهای شهید رجایی ساری و البرز سوادکوه شمالی، سومین سد بزرگ استان مازندران به شمار می‌آید. سد گلورد نه‌تنها با هدف مهار آب‌های سطحی و کنترل سیلاب‌های ویرانگر رودخانه نکا طراحی شده، بلکه با تأمین سالانه 28.3 میلیون متر مکعب آب شرب برای شهرهای نکا، بهشهر و گلوگاه و 72 میلیون متر مکعب آب برای اراضی کشاورزی دشت‌های پایین‌دست، نقش محوری در توسعه اقتصادی و اجتماعی منطقه ایفا می‌کند.
از سال 1396 که ساخت بدنه و تأسیسات سد به پایان رسید، چالش اصلی پروژه، فراهم نبودن امکان آبگیری کامل به دلیل خطر زیر آب رفتن راه‌های ارتباطی روستاهای بالادست بود. برای رفع این معضل، مهندسان ایرانی با طراحی و اجرای یک پل زیرقوسی فلزی منحصربه‌فرد به طول 281 متر و ارتفاع 100 متر، راه‌حلی خلاقانه ارائه کردند. این پل، که بزرگ‌ترین پل زیرقوسی شمال ایران و چهارمین نمونه از این نوع در کشور است، نه‌تنها امکان دسترسی امن به روستاهای بالادست را تضمین می‌کند، بلکه با تکمیل جاده‌های متصل به آن، راه را برای بهره‌برداری کامل از ظرفیت مخزن سد هموار کرده است.
این پروژه عظیم، که با پیشرفت فیزیکی 98 درصدی به مراحل پایانی خود نزدیک شده، با ایجاد شبکه آبیاری و زهکشی در پایین‌دست و توسعه زیرساخت‌های گردشگری، نویدبخش تحولات چشمگیری در منطقه است.
سد گلورد با برج آبگیر پیشرفته خود، که امکان برداشت آب از ترازهای مختلف را فراهم می‌کند، از هدررفت و آلودگی منابع آبی جلوگیری کرده و به‌عنوان الگویی از مهندسی پایدار، می‌تواند الهام‌بخش پروژه‌های مشابه در سراسر کشور باشد.
این پروژه نه‌تنها با مهار 75 درصد از حوضه آبریز رودخانه نکا، از خسارات سیلاب‌های مخرب جلوگیری می‌کند، بلکه با بودجه‌ای معادل نیمی از خسارات سیل‌های سه دهه گذشته منطقه، ارزش اقتصادی و استراتژیک خود را به اثبات رسانده است. در ادامه این گزارش، جزئیات این دستاورد بزرگ مهندسی و تأثیرات آن بر زندگی مردم شرق مازندران بررسی خواهد شد.
سد گلورد برای ما فقط یک پروژه عمرانی نیست، یک نقطه امید است
در یکی از زمین‌های کشاورزی مشرف به محدوده پایین‌دست سد گلورد، آقای حسین‌قلی یوسفی، کشاورز باسابقه و یکی از بزرگان منطقه، به سازه عظیم سد و پل زیرقوسی آن اشاره می‌کند. او بیش از 40 سال است که در منطقه مشغول کشت برنج، مرکبات و محصولات فصلی بوده و این روزها به دقت تحولات مربوط به آبگیری سد و اجرای راه جایگزین روستاها را دنبال می‌کند.
وی در ابتدای سخنان خود با اشاره به خشکسالی‌های چند سال گذشته و افت سفره‌های آب زیرزمینی می‌گوید: در طول سه دهه گذشته، کشاورزی در منطقه رودبار، ولم و شرق نکا بدون منابع پایدار آبی همواره با نوسان و خطر مواجه بوده است. رودخانه نکا در تابستان‌ها آب کافی برای تأمین شالیزارها نداشت و ما ناچار بودیم با چاه‌زنی و استفاده بی‌رویه از منابع زیرزمینی، محصول را به سختی به بار بنشانیم. اکنون، با بهره‌برداری قریب‌الوقوع از سد گلورد، امیدواری‌های فراوانی در میان اهالی شکل گرفته است.
آقای یوسفی معتقد است که تنها وجود یک سد، تضمین کافی برای احیای کشاورزی نیست، بلکه مهم‌تر از آن نحوه مدیریت منابع، توزیع عادلانه آب و نگاه مسئولانه به نیازهای محلی است.
او در ادامه می‌افزاید: مسئله ما فقط رساندن آب نیست، مسئله این است که این آب باید طبق اولویت‌های منطقه‌ای تخصیص یابد. در سال‌های گذشته، برخی از سدهای کشور به‌دلیل نبود نظام بهره‌برداری عادلانه، عملاً فقط صنایع یا شهرهای بزرگ را سیراب کرده‌اند. اما شرق مازندران منطقه‌ای زراعی‌ست. مردم اینجا معیشت‌شان به زمین وابسته است و سد گلورد، اگر درست هدایت شود، می‌تواند زندگی را به هزاران خانوار کشاورز برگرداند.
وی با اشاره به تجربه انتقال آب با تانکر در فصل کم‌آبی سال گذشته، از دشواری‌های تأمین آب کشاورزی می‌گوید و ادامه می‌دهد: تابستان پارسال، ما مجبور شدیم به نوبت با پمپ‌های دیزلی از منابع محلی آب بکشیم. هزینه تمام‌شده تولید برنج آن‌قدر بالا رفت که عملاً سودی باقی نماند. امسال اگر آب سد به‌موقع و به‌اندازه برسد، می‌توانیم دست‌کم دو نوبت کشت انجام دهیم و برخی باغات که رو به خشکی رفته‌اند را احیا کنیم. بسیاری از کشاورزان حاضرند دوباره زمین‌های نیمه‌متروکه را آباد کنند، اگر بدانند منابع آبی ثابت خواهند ماند.
او همچنین به بُعد اجتماعی پروژه اشاره می‌کند و می‌گوید: یکی از مهم‌ترین پیامدهای مثبت این پروژه برای ما، اتصال مجدد روستاهایی‌ست که بر اثر ساخت سد، عملاً از مسیر اصلی جدا مانده بودند. پل جدید، علاوه‌بر تسهیل تردد، انسجام اجتماعی منطقه را حفظ می‌کند.
خانواده‌هایی که مجبور به مهاجرت شدند، اکنون انگیزه دارند بازگردند. سد اگر با نگاه جامع‌نگر اجرا شود، فقط آب نمی‌دهد، ریشه‌ها را هم حفظ می‌کند.
آقای یوسفی در بخش پایانی سخنان خود، نگاه ویژه‌ای به آینده دارد: نسل ما که سال‌ها با آب‌کم، نداشتن زیرساخت، و خشکسالی جنگیده، حالا به فرزندان خود امید بسته‌اند. اگر این پروژه به‌درستی به سرانجام برسد، می‌توانیم کشاورزی علمی‌تری داشته باشیم، شیوه‌های آبیاری را اصلاح کنیم، حتی محصولات جدید کشت کنیم و جلوی مهاجرت جوانان را بگیریم. ما انتظار معجزه نداریم، فقط مدیریت شفاف و عادلانه می‌خواهیم.
تأثیرات چندجانبه سد و پل بر منطقه
حیدر داوودیان، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای مازندران، در گفت‌وگویی تفصیلی درباره این پروژه عظیم اظهار داشت: «سد گلورد نه‌تنها یک سازه مهندسی، بلکه ستون فقرات توسعه شرق مازندران است. این سد با هدف تأمین آب شرب شهرهای نکا، بهشهر و گلوگاه به میزان 28.3 میلیون متر مکعب در سال و آبیاری 25 هزار هکتار از اراضی کشاورزی دشت‌های پایین‌دست با تخصیص 72 میلیون متر مکعب آب طراحی شده است.
علاوه بر این، با مهار 75 درصد از حوضه آبریز رودخانه نکا، این سد می‌تواند از خسارات سنگین سیلاب‌های سالانه که در سه دهه گذشته هزینه‌های هنگفتی به منطقه تحمیل کرده، جلوگیری کند.
داوودیان با اشاره به موانع پیشین در بهره‌برداری کامل از سد توضیح داد: از زمان تکمیل سازه اصلی سد در تیرماه 1396، به دلیل نبود راه دسترسی جایگزین برای روستاهای بالادست، امکان افزایش تراز آب مخزن فراتر از 680 متر و ذخیره بیش از 12 میلیون متر مکعب وجود نداشت. این محدودیت باعث شد که تنها 10 درصد از ظرفیت مخزن قابل استفاده باشد و دریچه‌های سد به طور مداوم باز نگه داشته شوند تا از زیر آب رفتن جاده‌های موجود جلوگیری شود.
وی افزود: برای حل این مشکل، تصمیم به ساخت یک جاده جایگزین و یک پل زیرقوسی عظیم گرفته شد. این پل که توسط شرکت ماشین‌سازی اراک طراحی و اجرا شده، با وزن 2200 تن و طراحی منحصربه‌فرد، پس از پل کارون 4 دومین پل بزرگ زیرقوسی فلزی کشور به شمار می‌آید.
مدیرعامل آب منطقه‌ای مازندران با تأکید بر پیشرفت‌های اخیر پروژه اظهار کرد: «اکنون با تزریق اعتبارات مناسب، به‌ویژه تخصیص 730 میلیارد ریال اوراق مرابحه اسلامی در دو مرحله، عملیات ساخت پل به مراحل پایانی رسیده است. نصب قطعات فلزی پل از مهرماه 1402 آغاز شد و اکنون تنها یک دهانه از عرشه باقی مانده است. پس از اتمام نصب، اقداماتی نظیر اجرای روکش اپوکسی برای حفاظت از عرشه فلزی، نصب حفاظ‌ها، نورپردازی و تست بارگذاری انجام شده که مقاومت و ایمنی سازه را تضمین می‌کند.
داوودیان درباره فواید چندگانه این پروژه گفت: سد گلورد فراتر از یک پروژه آبرسانی است. این سد با شبکه آبیاری و زهکشی 230 کیلومتری و دو سد انحرافی، امکان آبیاری هزاران هکتار از اراضی کشاورزی را فراهم کرده و با افزایش 2 درصد مهار آب‌های سطحی مازندران، به پایداری کشاورزی منطقه کمک می‌کند. همچنین، برج آبگیر پیشرفته سد امکان برداشت آب از ترازهای مختلف را فراهم کرده و از آلودگی و هدررفت منابع آبی جلوگیری می‌کند.
وی با اشاره به نقش سد در مدیریت سیلاب افزود: رودخانه نکا که سالانه دست‌کم یک بار طغیان می‌کند، در دهه‌های گذشته خسارات سنگینی به زیرساخت‌ها و اموال مردم وارد کرده است. شبیه‌سازی‌ها نشان می‌دهد اگر سد گلورد در زمان سیلاب سال 1378 وجود داشت، تمام حجم سیلاب در مخزن ذخیره می‌شد و هیچ خسارتی به منطقه وارد نمی‌آمد. بودجه ساخت این سد تنها نیمی از خسارات سیل‌های گذشته بوده که نشان‌دهنده ارزش اقتصادی بالای آن است.
داوودیان همچنین به پتانسیل گردشگری پروژه اشاره کرد و گفت: موقعیت سد گلورد در منطقه جنگلی و خوش‌منظره نکا، همراه با پل زیرقوسی که از نظر معماری و مهندسی یکی از زیباترین سازه‌های کشور است، فرصت بی‌نظیری برای توسعه گردشگری فراهم کرده است. برنامه‌ریزی برای ایجاد منطقه گردشگری در حاشیه سد و پل در جریان است و حتی طرح احداث نیروگاه برق‌آبی توسط بخش خصوصی نیز مطرح شده که می‌تواند به رونق اقتصادی منطقه کمک کند.
این پروژه عظیم، که با وجود چالش‌های متعدد از جمله جابه‌جایی روستای رودبار یخکش به دلیل قرارگیری در مخزن سد تکمیل شده، نمونه‌ای درخشان از توان مهندسی ایرانی است. با بهره‌برداری کامل از سد گلورد و پل زیرقوسی آن، شرق مازندران در مسیر توسعه‌ای پایدار قرار خواهد گرفت که تأثیرات آن در حوزه‌های کشاورزی، گردشگری و مدیریت منابع آب برای سال‌ها ماندگار خواهد بود.
پروژه سد گلورد، فراتر از یک سازه مهندسی، نماد سال‌ها چشم‌انتظاری و مطالبات مردمی در منطقه شرقی مازندران است؛ منطقه‌ای که سال‌ها با بی‌ثباتی منابع آبی، خشکسالی‌های مقطعی، مهاجرت کشاورزان و کاهش بهره‌وری زمین‌های حاصلخیز روبه‌رو بود. اکنون، با نزدیک شدن به پایان پروژه و فراهم شدن امکان آبگیری کامل، می‌توان امید داشت که تحولی اساسی در زیست‌بوم اقتصادی و اجتماعی این پهنه رخ دهد.
بهره‌برداری از سد گلورد نه‌تنها امنیت آبی برای بیش از 25 هزار هکتار زمین زراعی را تضمین خواهد کرد، بلکه فرصت‌های تازه‌ای در عرصه مدیریت منابع، اصلاح الگوی کشت، توسعه باغات، و حتی گردشگری آبی فراهم می‌آورد. عبور از فاز سازه‌ای پروژه و تمرکز بر بهره‌برداری هوشمندانه، مستلزم هم‌افزایی نهادهای استانی، وزارت نیرو، سازمان جهاد کشاورزی و جوامع محلی خواهد بود.
همچنین نباید از تأثیرات اجتماعی این پروژه غافل شد. ایجاد مسیر جایگزین برای روستاهای حاشیه‌ای، اتصال دوباره خانوارهایی که با اجرای سد دچار جدایی و دشواری در رفت‌وآمد شده بودند، به نوعی بازسازی اعتماد اجتماعی به سیاست‌های توسعه‌ای دولت است. پل عظیم گلورد، با دهانه‌های فلزی‌اش، تنها یک گذرگاه فنی نیست، بلکه پیوندی نمادین میان توسعه و عدالت منطقه‌ای است.
با این همه، آنچه در ادامه اهمیت دارد، مدیریت بهره‌برداری دقیق، رعایت مسائل زیست‌محیطی و جلوگیری از آسیب به اکوسیستم‌های پایین‌دست رودخانه نکا است. تجربه سدسازی در ایران بارها نشان داده که موفقیت یک پروژه صرفاً به‌معنای آبگیری آن نیست، بلکه به توازن میان بهره‌برداری و پایداری بستگی دارد.
در نهایت، سد گلورد می‌تواند به الگویی درخشان برای توسعه زیرساخت‌های آبی در شمال کشور تبدیل شود، مشروط بر آن‌که از دل آن، «توسعه‌ای متوازن، عادلانه و پایدار» سر برآورد؛ توسعه‌ای که نه‌فقط در کاغذِ گزارش‌ها، بلکه در زمین‌های سبز کشاورزان، سفره‌های آب روستاییان و آرامش رودخانه‌های پایین‌دست معنا پیدا کند.
انتهای پیام/