ضرورت ورود علوم اسلامی به حوزه‌های فقه، فلسفه و اخلاق هوش مصنوعی
به گزارش بخش استانها در وبانگاه به نقل از خبرگزاری تسنیم از قم، آیت‌الله علیرضا اعرافی، مدیر حوزه‌های علمیه کشور در آیین رونمایی از نرم افزار«جامع الاحادیث 4» که در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم انسانی اسلامی نور برگزار شد، اظهار کرد: میلاد خجسته پیامبر گرامی و عظیم‌الشأن و سلاله پاک او حضرت امام صادق علیهم‌السلام را تبریک عرض می‌کنم و هفته وحدت را گرامی می‌داریم و درود می‌فرستیم به ارواح پاک و بلند سلف صالح بزرگانمان و آبا معنوی حوزه‌های علمیه، به‌ویژه حضرت آیت‌الله‌العظمی صافی گلپایگانی و همچنین درود می‌فرستیم به ارواح بلند شهدای اسلام، انقلاب، دفاع مقدس، بین‌الملل اسلامی، محور مقاومت، شهدای دفاع مقدس 12 روزه، شهدای عزیز و پیشگام هفته شهریور و امام شهدا که سلسله‌جنبان همه این تحولات بزرگ بودند و مقدم همه بزرگواران را گرامی می‌دارم.
وی افزود: طبعاً ما به نام حوزه و به عنوان طلبه باید سپاسگزار بزرگانمان، مراجع عالی‌قدر و همه بزرگان باشیم؛ به‌ویژه قدردان رهبری گرانقدرمان باشیم که این نهاد و بسیاری از دستاوردهای دیگر حوزه رهین هدایت‌های ایشان و بزرگانمان بوده است.
مدیر حوزه‌های علمیه کشور ادامه داد: به‌ویژه از نهاد عزیز و شریف مرکز تحقیقات کامپیوتری نور، صمیمانه از همه دوستان، محققان و فناوران عزیز و ریاست معزز و مکرم آن سپاسگزارم و حقیقتاً این نهاد، نهادی پیشگام و پیشران بوده است که دریچه‌های جدیدی را به روی حوزه گشود و راه‌های نوینی را برای پژوهش، تحقیق، تبیین و تبلیغ به جامعه حوزوی نشان داد و برکات آن افزون بر حوزه‌ها، در مجامع دیگر هم مشهود است و از همه عزیزانی که از روز آغاز در این کار سهیم بوده‌اند باید تشکر کنیم.
وی در ادامه با اشاره به نقش حجت‌الاسلام والمسلمین بهرامی، گفت: بنده همین جا تشکر ویژه دارم از بهرامی؛ اولاً به خاطر هدایت‌های خوبی که نسبت به این مرکز در این سال‌ها داشته‌اند و افق‌های نوینی که می‌گشایند، و ثانیاً به خاطر همکاری‌هایی که با مدیریت حوزه قبلاً داشتند و امروز هم دارند و هم در تأسیس انجمن فضای مجازی و هوش مصنوعی و هم در فعال‌سازی رشته‌های مرتبط با فضای مجازی و هوش مصنوعی که خود ایشان مسئولیت آن را دارند، کارهای ارزشمندی انجام شده است و در دو سال اخیر نیز دو تا سه دوره پذیرش داشته‌ایم که افق‌های خوبی را نشان می‌دهد و در عرصه‌های دیگری نیز تنگاتنگ با مدیریت حوزه همکاری دارند.
اعرافی ادامه داد: ساحت رسول خدا(ص) ساحتی بلند است که کسی به بلندای آن راه ندارد و ایشان مخلوق اول است؛ گرچه در پایان سلسله انبیا آمده است اما در صدر انبیا و در مقام «قاب قوسین او ادنی» و نزدیک‌ترین مقام قرب الهی قرار گرفته است و در ملک و ملکوت و عوالم غیب و شهود، انوار تابناک پیامبر عظیم‌الشأن اسلام در همه آفاق تابیده است و تا قیام قیامت این تابش استمرار خواهد داشت.
مدیر حوزه‌های علمیه کشور با اشاره به ابعاد شگفت‌انگیز رسالت پیامبر گرامی اسلام(ص) گفت: در حالی که هیچ ابزار رسانه‌ای در اختیار نبود، پیام نورانی اسلام در فاصله 23 سال به آفاق عالم رسید و پیامبر در جامعه‌ای تهی از فرهنگ و نظامات فکری توانست تمدنی نوین پایه‌گذاری کند.
اعرافی عنوان کرد: از شگفتی‌ها و اعجاز پیامبری رسول خداست که در فاصله 23 سال بدون هیچ ابزار و تجهیزات رسانه‌ای، همه آفاق عالم نور پیامبر و حضور و ظهور پیامبر را حس کرد و وقتی که پیامبر خدا در بستر بیماری و آماده لقای الهی بودند، همان زمان مبشرات اسلام و پرچمداران پیام نورانی اسلام دروازه‌های اروپا و آفریقا و اقالیم عالم حضور داشتند.
وی ادامه داد: این حضور هرگز حضور شمشیری نبود و اسلام آنجا که لازم باشد دین جهاد و مقاومت و شمشیر و شجاعت است، اما اساس اسلام بر بُرد و ذخیره معرفتی و معنوی و اخلاقی و جاذبه‌های تمام‌عیار ذخایر آن استوار است و این فکر نو، این اندیشه متعالی، این معارف با نیازهای وجودی بشر، آن طهارت پیامبر، اخلاق بزرگ او، خلق عظیم او و تربیت‌یافتگان دست پیامبر بود که این‌گونه بن‌بست‌ها را می‌شکست، این‌گونه دروازه‌ها را می‌گشود و این‌گونه از عقب‌ها و گردن‌ها عبور می‌کرد.
مدیر حوزه‌های علمیه کشور با تأکید بر اعجاز گسترش اسلام، گفت: در روزگاری که هیچ خبری از ابزارهای رسانه‌ای نبود، با سرعت این پیام در عالم اشاعه پیدا کرد. حتی ابزارهایی که در قرن سوم و چهارم هجری وجود داشتند، در آن زمان نبود و باید افزود که پیامبر در محیطی برانگیخته شد که علی‌رغم وجود تمدن‌هایی در ایران، یونان، مصر، هند و چین، اثری از آن تمدن‌های کهن و پیامبران در شبه‌جزیره باقی نمانده بود.
وی افزود: آن دوره، دوره فطرت، تنگنا و تهی از فکر، علم، دانش و فرهنگ بود؛ جامعه‌ای که دولت نداشت، پیامبر دولت برپا کرد و جامعه‌ای که انسجام نداشت، پیامبر انسجام آفرید. نظامات فکری، معرفتی و فرهنگی وجود نداشت. اگر شاخص‌های یک جامعه پیشرفته یا قابل قبول را در حوزه معرفت، اندیشه، فرهنگ و نظامات اجتماعی و سیاسی برشماریم و آن را با جامعه مکه عصر بعثت پیامبر تطبیق دهیم، خواهیم دید که هیچ کدام از آن‌ها وجود نداشت.
اعرافی تصریح کرد: در ادبیات عرب نوآوری‌ها و پیشرفت‌هایی وجود داشت و جسته‌گریخته درخششی بود، اما سرجمع جامعه تهی و بی‌هویت متمایز بود و پیامبر در چنین محیطی و در آن جهان با ذخایر معرفتی و فکری، با بُرد اخلاقی و معنوی و البته با طراحی‌های راهبردی، اسلام را در عالم منتشر کرد. حرکت پیامبر در ساختن جامعه، در برپایی دولت در مدینه، در پایه‌گذاری موج جهانی و بنیان‌نهادن ارکان حرکت به سمت تمدنی نوین که ریشه در آسمان دارد ولی نیازهای جامعه را نیز پاسخ می‌دهد، همه از معجزات پیامبر است.
وی افزود: همان‌طور که دیروز در آغاز سال تحصیلی عرض کردم، افتخار ما و شما به عنوان حوزه این است که تلاش کنیم پا جای پای این موجود نازنین بگذاریم؛ همان که مقام دلگشایش جمع جمع است، جمال جان‌فزایش شمع جمع است و سراج منیری که همه عالم با نور او روشن شده است. امروز هم حوزه انقلاب اسلامی افتخار دارد که آن پیام را نمایندگی کند.
هوش مصنوعی فرصتی بزرگ و در عین حال نگرانی‌آفرین برای حوزه‌های علمیه است
مدیر حوزه‌های علمیه کشور با اشاره به امدادهای غیبی الهی در جنگ 12 روزه و جلوه‌های آن در رهبری و حضور ملت ایران، گفت: همان‌طور که این تجربه‌ها برای ما الهام‌بخش است، تحولات فناوری و هوش مصنوعی نیز هم فرصت‌های بزرگی دارند و هم بیم‌ها و نگرانی‌هایی که حوزه باید نسبت به آن‌ها نقشه راه داشته باشد.
اعرافی بیان کرد: اصحاب دانش و علم و فضیلت، آگاه به تحولات فناوری‌های جدید هستند و حوادث جنگ 12 روزه با جلوه‌های مختلف آن برای ما الهام‌بخش بود و امدادهای غیبی که عرض می‌کنم، هزار برابر امداد غیبی واقعه طبس بود و این 12 روز، امدادهای غیبی الهی حتماً هزار برابر واقعه طبس بود.
مدیر حوزه‌های علمیه کشور عنوان کرد: گاهی می‌گویند امداد الهی، امروز که برگ‌برگ پرونده‌های شیاطین دنیا روشن می‌شود و به زوایای مختلف آن آگاهی پیدا می‌کنیم، می‌بینیم که امداد غیبی الهی آمد چراکه این امداد در رهبری فرماندهی کل قوا پیدا کرد، اولاً؛ ثانیاً در حضور شگفت‌انگیز، وحدت‌بخش، شجاعانه و فوق‌العاده ملت بزرگ ایران نمایان شد؛ و سپس در حرکت قوی نیروهای مسلح و جهاد عظیم آنان تجلی کرد. آن امداد غیبی الهی در این سه قلمرو به طور ویژه جلوه کرد.
وی ادامه داد: همه آمدند پای کار؛ آن جمعه دوم وسط معرکه، صحنه ایران اسلامی را در هزار نقطه و بیش از هزار نقطه در نماز جمعه، همایش‌ها و تظاهرات دیدیم و این پدیده شگفت‌انگیز، تمام تصورات و بافته‌های تحلیلی طراحان علیه ایران و انقلاب اسلامی را نقش بر آب کرد و ماندند که این چه شد. این امداد غیبی در این چهارچوب بود: بزرگان، مراجع عظام، حوزه‌های علمیه، دانشگاه‌ها، شخصیت‌ها و در اصل، توده اصلی مردم که با وجود تجربه تورم 30 تا 40 درصدی در یک دهه، چنین حضوری آفریدند. این اعجاز الهی بود.
اعرافی با اشاره به درس‌های این تجربه گفت: این درس‌های اثباتی است، اما نکاتی هم داشت که یکی از آن‌ها همین حوزه هوش مصنوعی است و امروز هم من به عنوان یک شخص، هم اهتمام دستگاه‌های مسئول دولتی و قانون‌گذاری نسبت به تحولات هوش مصنوعی را می‌بینم، هم دغدغه‌هایی دارم و در مواردی نگرانم؛ نسبت به کار خود ما هم همین‌طور.
مدیر حوزه‌های علمیه کشور خاطرنشان کرد: با این حال نگرانی‌ها کم نیست و یکی از نگرانی‌ها این است که در این تنوّج فناوری‌های جدید و پیشرفت‌ها عقب بمانیم و منفعل شویم و نتوانیم بر همه ابعاد آن سیطره پیدا کنیم.
وی تأکید کرد: در حوادث اخیر و جنگ 12 روزه نیز شاهد برخی کاستی‌ها بودیم، بنابراین ما به عنوان حوزه هم باید بیمناک باشیم از آسیب‌های پیش رو، هم امیدوار باشیم، و هم دارای راهبرد و نقشه راه باشیم.
«سند حوزه و هوش مصنوعی» در آستانه نهایی‌شدن است
مدیر حوزه‌های علمیه کشور با تأکید بر لزوم توجه عمیق حوزه به تحولات فناوری‌های نوین و هوش مصنوعی گفت: نسخه نیمه‌نهایی «سند حوزه و هوش مصنوعی و فناوری‌های پیشرفته» آماده شده و به‌زودی تقدیم بزرگان حوزه و شورای عالی خواهد شد.
اعرافی خاطرنشان کرد: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم انسانی اسلامی نور پیشگام فناوری‌های علوم اسلامی بوده و امروز هم با گزارش‌هایی که دوستان دادند، چشم‌اندازهای خوبی مشهود می‌شود، اما کلان حوزه نسبت به این تحولات باید بیمناک، امیدوار و دارای نقشه راه و برنامه باشد.
مدیر حوزه‌های علمیه کشور خاطرنشان کرد: فناوری‌های پیشرفته و هوش مصنوعی و آفاق دیگری که در کنارمان رخ می‌نماید، یک مناسباتی داریم که باید پاسخ داده شود و این پدیده بزرگ که عالم را دگرگون می‌کند، ضمن اینکه علمی به معنای ساینس و فناوری است، در ایران یک پدیده معرفتی، اجتماعی و سیاسی نیز هست که همه وجوه آن با اندیشه اسلامی ارتباط دارد.
وی ادامه داد: از این روست که چند بار تکرار کرده‌ام و در آن سند هم آمده است؛ اولین محور این است که ما درباره این پدیده نو به‌عنوان فقه معاصر و فقه مستحدثه و فلسفه نو و اخلاق و محورهای متعدد باید سخن بگوییم. استاد ارجمند آقای مفیدی دو سال است که در برنامه فقه معاصر در این زمینه ورود کرده‌اند و اکنون 20 جلد فقه هوش مصنوعی آماده است؛ من همین روزها دو سه جلد آن را نگاه کردم.
اعرافی تصریح کرد: این قلمرو، نخستین عرصه است که معرفت حوزه و گنج دانش حوزه باید در آن ورود کند. فلسفه هوش مصنوعی با نگاه اسلامی، فقه هوش مصنوعی، حقوق هوش مصنوعی و اخلاق و فرهنگ مرتبط با آن، همگی از ضرورت‌ها هستند. این گام اول است و ما هنوز آن را برنداشته‌ایم و نباید فکر کنیم دیگران کار نکرده‌اند؛ در اروپا و آمریکا تحقیقات بسیاری در این زمینه انجام شده است و این دنیای جدیدی است.
وی با بیان اینکه محور اول علوم ناظر به علوم اسلامی است، گفت: در قلمروهای مختلف علوم اسلامی و فناوری‌های جدید، به‌ویژه علوم شناختی، دنیایی از بحث وجود دارد. ما در این زمینه نیازمند چند گرایش، رشته و تحقیقات عمیق حوزوی با روش‌های درست هستیم. این محور شش تا هفت شاخه دارد.
مدیر حوزه‌های علمیه کشور ادامه داد: محور دوم، فرایندهای پژوهش در حوزه است که باید از این حرکت الهام و امداد بگیرد و هوش مصنوعی در قلمرو منابع، متون و علوم و نظامات علمی حوزه نقش ایفا می‌کند. کاربرد آن در منابع و متون می‌تواند همه آیات و روایات را به استنطاق درآورد و راه‌ها را نزدیک‌تر کند و مطالب جدیدی به دست دهد. این عرصه حساس است و نیازمند حضور مجتهد و صاحب‌نظر است.
وی افزود: سطح دوم، نظامات علوم اسلامی و هوش مصنوعی است؛ یعنی کلام، تفسیر، حدیث، فقه و گراف دانشی و منطق نهفته آن‌ها با هوش مصنوعی ارتباط برقرار کند که می‌تواند اتفاقات بزرگی رقم بزند؛ هم خطر دارد و هم اثرات مثبت فراوان و سطح سوم، اشاعه و ترویج است و سطح چهارم رفتن به سمت پیاده‌سازی منظومه‌های فکری اسلامی که نیازمند تئوری‌های عملی است.
اعرافی گفت: محور سوم، فرایندهای کاری و اداری و سازمانی دستگاه‌های حوزوی است که نظامات آموزشی نیز بخشی از آن است و می‌تواند تحولاتی ایجاد کند و همچنین حوزه باید در تولید اسناد و جهت‌گیری‌های هوش مصنوعی در نظامات مختلف کشور نقش ایفا کند که گام‌هایی در این زمینه برداشته شده است.
وی تأکید کرد: هوش مصنوعی چهار پنج محور داریم که هر کدام چند زیرمحور دارد و این نقشه راه باید حوزه را تکان دهد و آن را به متن کار بیاورد، البته آشنایی‌سازی که دوستان آغاز کرده‌اند هم مهم است. همان‌طور که آقای بهرامی فرمودند، اطلاعات باید روی وب و موبایل نسل امروز بیاید و آزاد شود تا مبنای اقدامات بعدی قرار گیرد.
مدیر حوزه‌های علمیه کشور افزود: مرکز نور پیش‌تر پیشگام بوده و امروز هم می‌تواند پیشگام‌تر شود و باید به سمت هوشمندی جامع حرکت کرد، البته اشراف صاحب‌نظران، مجتهدان، فیلسوفان و متفکران در این تحولات لازم است.
اعرافی تصریح کرد: این کار حوزه و نهادهای حوزوی و این مرکز نورانی است و از همه بزرگواران، به‌ویژه خانواده علمی و تحقیقی این مرکز در پروژه‌های مختلف، به‌ویژه پروژه حدیث، سپاسگزارم و این کارها واقعاً جای تقدیر دارد.
مدیر حوزه‌های علمیه کشور در پایان گفت: امیدوارم نرم‌افزاری که امروز رونمایی می‌شود در آغاز سال تحصیلی موج جدیدی در حوزه ایجاد کند و باعث رشد و پیشرفت در دریافت احادیث اهل‌بیت(ع) و بهره‌گیری از آن‌ها در همه معارف علوم اسلامی شود.
انتهای پیام/