تبیین اندیشه سیاسی ملاعبدالله بهابادی یزدی در گذار صفوی ـ عثمانی

به گزارش بخش استان‌ها در وبانگاه به نقل از خبرگزاری تسنیم از قم، نشست مجازی «تبیین اندیشه سیاسی ملاعبدالله بهابادی یزدی» با هدف بررسی سیره علمی و سیاسی این عالم برجسته و تحلیل جایگاه او در تحولات فکری و سیاسی قرن دهم هجری، به‌ویژه در بستر تقابل صفوی–عثمانی، بود.

مقدمه و اهمیت نشست

رضیه رئیسی، معاون پژوهش مدرسه علمیه حضرت زینب(س) یزد بر ضرورت آشنایی طلاب با شیوه علمی و سیاسی علمای اسلام تأکید کرد و این آشنایی را پیش‌شرط ارتقای سطح پژوهش و تولید دانش در حوزه دانست.

1. جایگاه علمی و آثار

حجت الاسلام غلامرضا بهروزی‌لک، با اشاره به زهد، تقوا و جایگاه ممتاز علامه بهابادی در میان علمای عصر صفوی، مهم‌ترین اثر او را حاشیه ملاعبدالله بر تهذیب‌المنطق تفتازانی دانست؛ اثری که در سنت آموزش منطق در حوزه‌های علمیه، جایگاهی ماندگار یافته است. این اثر نه تنها شرحی آموزشی، بلکه بازتابی از نگاه تحلیلی و نقادانه علامه به مبانی منطقی دوره خود است.
2. مسئولیت حکومتی و مشروعیت فقهی

به گفته بهروزی‌لک، علامه بهابادی به دعوت شاه طهماسب و با توصیه محقق کرکی به نجف اشرف آمد و امور حسبیه (به معنای وظایف اجرایی حکومت) را برعهده گرفت. مشروعیت این مسئولیت، مبتنی بر احکام و تأییدات فقهایی چون محقق کرکی و محقق سبزواری، نمونه‌ای از «ولایت در امور حسبیه» در عصر پیشامشروطه است. وی با وجود تأثیرگذاری گسترده، مستقیماً اداره قوای حکومتی را در دست نگرفت، بلکه زمینه نظری و نهادی برای شکل‌گیری حکومت نایب امام را فراهم ساخت.

3. نقش در تحولات صفوی–عثمانی

سیدجواد میرخلیلی با تحلیل زمینه‌های تاریخی و رقابت صفوی–عثمانی، نقش علامه را در تقویت ساختار فکری و نهادی تشیع حیاتی دانست. علامه، با انتقال سرمایه علمی به اصفهان و تأسیس مدارس علمیه، مسیر را برای شکوفایی تمدن شیعی هموار کرد.

4. سیاست و رویکرد بین‌المللی

علی صادقی‌دقیقی، سیاست را «مدیریت قدرت» تعریف کرد و علامه را سیاستمداری مذهبی توصیف نمود که ضمن مقابله با جریان‌های سکولار، فمینیسم و قرائت‌های لیبرال از حقوق بشر، به پاسداشت حقوق زنان و اقلیت‌های دینی اهتمام داشت. اقداماتی چون اختصاص ایام ویژه برای زیارت بانوان و ایجاد اتحادات بین خانواده‌های یهودی در نجف، نمونه‌های عملی این سیاست اجتماعی‌اند. او همچنین اشاره کرد که برخی آثار علامه به زبان لاتین ترجمه شده و او هم‌عصر فیلسوفان اروپایی چون دکارت بوده است.

5. مدیریت جامع در نجف

حجت‌الاسلام علی‌اکبر ابراهیمی بشکانی با اشاره به شاگردی علامه نزد مقدس اردبیلی و شرایط بحرانی حوزه نجف در دوره اوج اخباری‌گری، بیان کرد که با تولیت رسمی حرم امام علی(ع)، علامه توانست با مدیریت امنیتی، سیاسی، علمی و فرهنگی مانع درگیری‌های محلی شود و موقعیت شیعی نجف را تثبیت کند. تداوم تولیت خاندان او بر حرم مطهر، نشانه استمرار الگوی مدیریت اوست.

جمع‌بندی تحلیلی

مباحث نشست نشان داد که ملاعبدالله بهابادی یزدی نمونه‌ای شاخص از پیوند دانش فقهی، تدبیر سیاسی و دیپلماسی مذهبی در دوره صفوی است. سیره او الگویی تاریخی برای مدیریت مذهبی، تقویت وحدت اسلامی و تثبیت نهادهای دینی در شرایط رقابت سیاسی – مذهبی به‌شمار می‌آید. بررسی اندیشه او، نه فقط برای مورخان اندیشه سیاسی اسلام، بلکه برای طراحان سیاست‌های دینی معاصر اهمیت دارد.

انتهای پیام/