پیامبر اکرم(ص)؛ خُلق توسعه‌یافته

به گزارش بخش استان‌ها در وبانگاه به نقل از خبرگزاری تسنیم از قم، در برخی روایات اسلامی رسول مکرم اسلام هدف بعثت خود را “معلّم آسان‌گیر” و در برخی دیگر، “اتمام مکارم اخلاق” اعلام کرده است. در سوره «ن والقلم» یکی از توصیفاتی که درباره رسول خدا(ص) شده این است: «اِنّکَ لَعَلی خُلُق عظیم؛ به درستی که تو بر خلق عظیم هستی».

سؤال این است که معنای دقیق خلق عظیم چیست؟

معمولاً خلق عظیم را به حسن خلق یا خلق کریم و مانند آن تفسیر می کنند، ولی به نظر می رسد این، تفسیر دقیقی نباشد. چرا که اگر چنین می‌بود، علی القاعده می بایست از واژه های حسن و کریم در آیه استفاده می شد.

به نظر می رسد مراد از خلق عظیم، «خلق توسعه یافته» است. خلق توسعه یافته، خلقی است که لطف و برکت آن، همه انسانها و همه موضوعات را شامل می شود. از مسئله های مهم در اخلاق این است که فضایل اخلاقی فرد، چه دامنه ای دارد و تا کجا کشیده می شود؟ خلق پیامبر اکرم(ص) به گونه ای است که «شمول موضوعی» و «شمول افرادی» دارد. امیرالمؤمنین(ع) در باره آن حضرت می فرماید: (قَد وَسِعَ النّاسَ مِنهُ خُلُقُهُ وصارَ لَهُم أبا، وصاروا عِندَهُ فِی الخُلُقِ سَواءً؛ خلق او همه مردم را فرامی گرفت و برای آنان پدر شده بود و همه نزد اخلاق او برابر بودند).

خلق توسعه یافته، از «خودِ توسعه یافته» سرچشمه می گیرد. هر چقدر شخصیت یک فرد توسعه یافته و بزرگ باشد، دامنه خلق وی نیز توسعه می یابد. فضیلت انسانهای اخلاقی، به تناسب سعه وجودیشان، قلمروهای متفاوتی پیدا می کند. 

پیامبر اکرم(ص) از سعه وجودی بی مانندی برخوردارند و به همین جهت خلق ایشان نیز «عظیم» می باشد. شاید این همان چیزی باشد که قرآن کریم از آن به عنوان «شرح صدر» یاد کرده است: (ألم نشرح لک صدرک؟ آیا ما سینه تو را فراخ نکردیم؟)

در این مجال به نمونه هایی از خلق توسعه یافته ایشان اشاره می کنیم:

رحمت توسعه یافته: 

یکی از موضوعات مهم، دایره رحمت افراد است که تا کجا و چه انسانهایی را شامل می شود؟ رسول خدا(ص) «رحمة للعالمین» است. ایشان می فرماید: ان الله عزوجل بعثنی رحمة للعالمین؛ خداوند عزوجل مرا مایه رحمت همه عالمیان مبعوث کرد و ان الله عزوجل بعثنی بالرحمة لا بالعقوق؛ خداوند عزوجل مرا به رحمت مبعوث کرد، نه به بدی کردن و وقتی کثافات بر سر ایشان ریختند، فرمود: انما بعثت رحمة، ربّ اهد امتی انهم لایعلمون؛ همانا من به رحمت مبعوث شدم، پروردگارا امت مرا هدایت کن آنها نمی دانند.

عفو توسعه یافته: 

این که افراد بتوانند کسی را ببخشند، خود نشان از بزرگی روح است، اما مهمتر از آن، «اندازه خطا» و «تعداد خطاکار» هایی است که می بخشیم. هر چه وجود انسان توسعه یافته تر باشد، خطاهای بزرگ تر (شمول موضوعی) و تعداد خطاکارهای بیشتر (شمول افرادی) را می تواند ببخشد. در باره ایشان آمده است که (لایجزی السیئة مثلها، ولکن یعفو و یصفح؛ بدی را به مانندش مقابله نمی کرد، بلکه گذشت می کرد و نادیده می گرفت).

حلم توسعه یافته: 

حلم مربوط به مواجهه ما با اشتباهات دیگران است. این که انسان تا چه اندازه بتواند اشتباهات و نادانی دیگران را تحمل کند و اشتباهات چه تعدادی را تحمل کند و به خشم نیاید، ریشه در سعه وجودی فرد و خلق وی دارد. هر چه انسان بزرگ تر و دارای خلق توسعه یافته تری باشد، در باره انسانهای بیشتر (شمول افرادی) و نسبت به موضوعات بیشتر (شمل موضوعی) حلم و بردباری خواهد داشت. 

در باره ایشان آمده است: (کان لایغضبه شیء؛ چیزی او را به خشم نمی آورد) و (کان اصبر الناس علی اوزار الناس؛ صبورترین مردم بر اشتباهات مردم بود) و (کان رسول الله (ص) ابعد الناس غضباً وأسرعهم رضاً؛ رسول خدا(ص) بعیدترین مردم در خشمگین شدن و سریع ترین آنها در رضایت بود)

صبر توسعه یافته: 

مشکلات زندگی، از امور اجتناب ناپذیر زندگی هستند که صبر انسان را محک می زنند. اندازه مشکلات و تعداد آنها نشان گر سعه وجودی افراد در حوزه صبر می باشد. رسول خدا(ص) بیشترین مشکلات و سختیها را تحمل کرد (ما أوذی نبیّ مثل ما أوذیت؛ هیچ پیامبری مانند من اذیت نشد) اما هیچگاه نابردبار نشد و بی تاب نگردید.

و…

اینها نمونه‌هایی کوتاه از عظمت خلق پیامبر اکرم(ص) بود. شایسته است که محققان و دانشجویان محترم، با این رویکرد به بررسی اخلاق پیامبر اکرم(ص) بپردازند و ابعاد مختلف آن را روشن سازند.

خداوند می‌فرماید: رسول الله (ص) الگوی شماست: (و لکم فی رسول الله اسوه حسنه) بکوشیم تا به خلق او نزدیک شویم.

یادداشت از: حجت الاسلام عباس پسندیده، استاد گروه روانشناسی، دانشکده علوم و معارف اسلامی، دانشگاه قرآن و حدیث

انتهای پیام/