گفت‌وگو| بازگشت نخبه‌ها به وطن/ سربازی نخبگان به سبک پژوهشی/ آیا فرار مغزها داریم؟
به گزارش بخش استانها در وبانگاه به نقل از خبرگزاری تسنیم از کرج، بنیاد ملی نخبگان با هدف شناسایی و حمایت از استعدادهای برتر، برنامه‌های متنوعی از جمله طرح‌های شهید احمدی روشن، بابایی، چمران و شهریاری را اجرا می‌کند که به ترتیب بر تشکیل هسته‌های پژوهشی، رویدادهای مسئله‌محور، دوره‌های پسادکتری و جذب نخبگان در دانشگاه‌ها تمرکز دارند. این مجموعه از طریق تسهیلات مالی، جوایز، وام مسکن و حمایت‌های ازدواج و فرزندآوری، دغدغه‌های نخبگان را کاهش می‌دهد. با وجود 23 مرکز پژوهشی برجسته مانند موسسه سرم‌سازی رازی و پژوهشگاه مواد و انرژی، زیرساخت‌های قوی پژوهشی وجود دارد، اما نیاز به تقویت ارتباط بین این مراکز و نخبگان احساس می‌شود که بنیاد نخبگان با افزایش پوشش نخبگان، ارتقای تسهیلات و مشارکت در قرارگاه هوش مصنوعی، به دنبال کاهش دغدغه‌های نخبگان و نگهداشت آن‌ها در دستگاه‌های اجرایی است.
در راستای بررسی دقیق‌تر اقدامات بنیاد نخبگان استان البرز، تبیین برنامه‌های حمایتی، چالش‌ها و چشم‌اندازهای پیش رو در حوزه جذب و نگهداشت نخبگان و همچنین آگاهی از رویکردهای نوین این نهاد در مواجهه با مسائلی همچون مهاجرت نخبگان و بهره‌گیری از ظرفیت‌های هوش مصنوعی، خبرنگار تسنیم از کرج به گفت‌وگوی تفصیلی با محمد نبیونی، رئیس بنیاد نخبگان استان البرز پرداخته است که در ادامه آن را از نظر می‌گذرانید. این مصاحبه، دریچه‌ای نو به سوی درک عمیق‌تر سازوکارها و تلاش‌های این مجموعه در خدمت به جامعه نخبگانی کشور می‌گشاید.
تسنیم: در راستای جذب نخبگان چه اقداماتی صورت گرفته است؟
بنیاد ملی نخبگان به‌عنوان نهادی تسهیلگر، وظیفه شناسایی و حمایت از جامعه نخبگانی کشور را بر عهده دارد. این مجموعه با اجرای برنامه‌های هدفمند، استعدادهای برتر را شناسایی و از آن‌ها حمایت می‌کند. فرآیند شناسایی نخبگان از دو مسیر اصلی شناسایی توسط بنیاد و خوداظهاری افراد انجام می‌شود که در هر دو روش، ارزیابی‌های دقیق صورت می‌گیرد و افراد واجد شرایط به جامعه نخبگانی راه می‌یابند. در بنیاد ملی نخبگان، مفهومی به نام «عضو بنیاد» وجود ندارد و تمامی افرادی که به‌عنوان استعدادهای برتر شناسایی می‌شوند، از خدمات، تسهیلات و امکانات بنیاد استفاده می‌کنند. دانشجویان دانشگاه‌ها، طلاب حوزه‌های علمیه و فعالان حوزه‌های فرهنگی، ادبی، قرآنی و کارآفرینی جزو مشمولان مورد حمایت هستند.
حمایت از مستعدان دانشجویی در قالب طرح‌های مختلفی صورت می‌گیرد؛ این طرح‌ها با هدف توانمندسازی و هدایت استعدادها طراحی شده‌اند. برای مثال، «طرح شهید احمدی روشن» فرصتی را برای ورود دانشجویان به هسته‌های پژوهشی مسئله‌محور فراهم می‌کند. در این طرح، دانشجویان تحت هدایت اساتید راهبر با مسائل منطقه‌ای یا ملی آشنا می‌شوند و مهارت‌های لازم برای حل مسئله را کسب می‌کنند. همچنین، برخی از حمایت‌ها در قالب تسهیلات نظام‌وظیفه، طرح جایگزین خدمت سربازی، یا جوایزی مانند «طرح شهید وزوایی» ارائه می‌شود که شامل حمایت‌های مالی است.
در سطح سرآمدان علمی، بنیاد نخبگان اقدام به تکریم و الگوسازی از نخبگان می‌کند. این برنامه در سطح استانی و ملی اجرا شده و در بالاترین سطح، «جایزه علامه طباطبایی» به‌عنوان معتبرترین جایزه علمی و فناوری کشور، به نخبگان برجسته اعطا می‌شود. دفاتر استانی بنیاد ملی نخبگان نیز نقش مهمی در حمایت از نخبگان دارند، این دفاتر به افرادی که محل سکونت یا تحصیل آن‌ها در استان مربوطه است یا متولد آن استان هستند، خدمات مشاوره‌ای و برنامه‌های توانمندسازی را ارائه می‌دهند. حدود 2 هزار و 500 نفر از جامعه نخبگانی استان البرز طی یک دهه گذشته از حمایت‌های بنیاد ملی نخبگان بهره‌مند شده‌اند.
از اساتید برجسته دانشگاهی درخواست می‌شود افراد مستعد را به بنیاد نخبگان معرفی کنند تا از طریق طرح‌های مختلف وارد جامعه نخبگانی شوند. همچنین، بنیاد ملی نخبگان سالانه فراخوان‌هایی را برای جذب متقاضیان از میان دانشجویان و طلاب برگزار می‌کند. افراد با ثبت‌نام در این فراخوان‌ها و ورود به یکی از طرح‌های بنیاد نخبگان، به جامعه نخبگانی می‌پیوندند. در حوزه آموزش و پرورش، بنیاد ملی نخبگان از «طرح ملی شهاب» حمایت می‌کند؛ طرحی که با هدف شناسایی استعدادهای دانش‌آموزی اجرا و توسط وزارت آموزش و پرورش مدیریت شده و بنیاد نقش حمایتی در آن دارد.
طرح‌های مختلفی از جمله حمایت‌های مالی نظیر جوایز، هدایا یا تسهیلات پژوهشی در جریان هستند که به نخبگان در مسیر تحصیلی و پژوهشی کمک می‌کنند. حمایت‌های بنیاد نخبگان در حوزه‌های مختلف صورت می گیرد. بنیاد ملی نخبگان تسهیلاتی را برای ازدواج، فرزندآوری و خرید یا اجاره مسکن نخبگان نیز ارائه می‌دهد که این حمایت‌ها شامل وام‌های کم‌بهره بانکی یا کمک‌هزینه‌های مستقیم می‌شوند. در استان البرز، طرح مسکن نخبگان در مرحله بررسی و تأمین زمین قرار دارد و انتظار می‌رود تا پایان سال جاری پیشرفت قابل‌توجهی داشته باشد.
نخبگان همچنین از طریق دانشگاه‌ها یا بنیاد از تسهیلاتی مانند وام مسکن یا کمک‌هزینه پژوهشی (تحت عنوان پژوهشیار) بهره‌مند می‌شوند. این کمک‌هزینه به‌ویژه برای دانشجویان دکتری طراحی شده تا بدون دغدغه مالی به فعالیت‌های علمی و پژوهشی خود ادامه دهند. بنیاد ملی نخبگان برنامه‌های متنوعی از جمله اردوهای جهادی، فرهنگی و زیارتی، دیدار با خانواده‌های شهدا و کارگاه‌های مهارت‌افزایی را اجرا می‌کند؛ این برنامه‌ها با هدف توانمندسازی فردی و خانوادگی نخبگان، به‌ویژه جوانان، طراحی شده‌اند. همچنین، بازدید از پارک‌های علم و فناوری و شرکت‌های دانش‌بنیان برای آشنایی نخبگان با ظرفیت‌های علمی و فناوری استانها صورت می‌گیرد.
تسنیم: پدیده مهاجرت نخبگان را چطور ارزیابی می‌کنید؟
بنیاد ملی نخبگان و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری برنامه‌هایی برای جذب نخبگان ایرانی تحصیل‌کرده در دانشگاه‌های برتر دنیا دارند. طی 10 سال گذشته، حدود چهار هزار نفر از این نخبگان که در دانشگاه‌های با رتبه 1 تا 200 دنیا تحصیل کرده‌اند، به کشور بازگشته و مشغول فعالیت شده‌اند. بنیاد ملی نخبگان اصطلاح «فرار مغزها» را برای مهاجرت نخبگان مناسب نمی‌داند زیرا جابه‌جایی نخبگان و تحصیل‌کرده‌ها پدیده‌ای طبیعی در جهان است. بسیاری از افراد در سنین 18 تا 30 سالگی برای ادامه تحصیل به دانشگاه‌های معتبر دنیا می‌روند، همان‌طور که دانشجویان خارجی برای تحصیل در ایران حضور دارند.
مهاجرت نخبگان اغلب به دلایلی مانند یافتن فرصت‌های شغلی بهتر یا امکانات پژوهشی مناسب‌تر صورت می‌گیرد. بنیاد ملی نخبگان با ایجاد فرصت‌های شغلی، تسهیلات پژوهشی و طرح‌های جایگزین خدمت سربازی تلاش می‌کند نیاز به مهاجرت دائمی را کاهش دهد. برخی نخبگان ممکن است به دلایل اقتصادی، سیاسی یا شخصی تصمیم به ماندن در خارج از کشور بگیرند که این موضوع نباید غیرطبیعی تلقی شود. بنیاد ملی نخبگان با تقویت زیرساخت‌های پژوهشی و افزایش سرانه پژوهشی در تلاش است تا شرایط بهتری را برای فعالیت نخبگان در داخل کشور فراهم کند.
تسنیم:سربازی نخبگان چه می‌شود؟
طرح‌های مختلفی برای سربازی نخبگان وجود دارد، از جمله امریه سربازی. بنیاد نخبگان از برخی نخبگان به‌عنوان همکار در فعالیت‌های خود استفاده می‌کند. در طرح دیگر نخبگان واجد شرایط با کسب امتیازات لازم به بنیاد نخبگان نیروهای مسلح معرفی می‌شوند تا به‌جای خدمت سربازی، طرح‌های پژوهشی را اجرا کنند. سالانه تعداد قابل توجهی از فارغ‌التحصیلان کارشناسی ارشد و دکتری از دانشگاه‌های مختلف از این طرح بهره‌مند می‌شوند. همچنین در طرح دوره دکتری دانشجویان نخبه دکتری می‌توانند در طول تحصیل خود خدمت سربازی را سپری کنند، به‌گونه‌ای که پس از فارغ‌التحصیلی، خدمت آن‌ها تکمیل شده باشد.
تسنیم: زیرساخت‌های پژوهشی استان چگونه است؟
نخبگان از طریق فراخوان‌های سالانه بنیاد نخبگان یا با اطلاع از این تسهیلات، درخواست خود را ارائه می‌دهند و در صورت کسب امتیازات لازم، از حمایت‌ها بهره‌مند می‌شوند. زیرساخت‌های پژوهشی در استان البرز با دارا بودن 23 مرکز پژوهشی، پژوهشگاه و موسسه علمی، از ظرفیت پژوهشی بالایی برخوردار است. این مراکز شامل موسسه سرم‌سازی رازی، پژوهشگاه مواد و انرژی، پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی، موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر و پژوهشگاه استاندارد هستند که امکانات آزمایشگاهی و تجهیزات پیشرفته‌ای را در اختیار پژوهشگران قرار می‌دهند. دانشگاه‌هایی مانند دانشگاه تهران، خوارزمی، آزاد اسلامی و پیام نور نیز زیرساخت‌های پژوهشی مناسبی دارند، اما دانشگاه‌های غیرانتفاعی و علمی-کاربردی از این نظر ضعیف‌تر هستند.
ایجاد ارتباط بین این مراکز و نخبگان، به‌ویژه دانشجویان در حال انجام پروژه‌های پژوهشی، یکی از نیازهای مهم استان است. بنیاد نخبگان البرز در تلاش است تا با ایجاد هماهنگی بین دستگاه‌های استانی، این ارتباط را تقویت کند. بنیاد ملی نخبگان برای گسترش حمایت از نخبگان، دو هدف اصلی را دنبال می‌کند که افزایش تعداد افراد تحت حمایت بنیاد نخبگان با شناسایی و جذب استعداهای بیشتر و افزایش میزان جوایز، هدایا و حمایت‌های مالی، مانند کمک‌هزینه ازدواج (از 50 میلیون به 100 میلیون تومان) یا تسهیلات مسکن، برای کاهش دغدغه‌های نخبگان جوان را شامل می شود.
همچنین، بنیاد نخبگان با تسریع در مسیر پیشرفت شغلی نخبگان در دستگاه‌های اجرایی، تلاش می‌کند تا آن‌ها در مدت‌زمان کوتاه‌تری (سه تا پنج سال به‌جای 10 سال) به جایگاه‌های بالای حرفه‌ای برسند. برای سرآمدان علمی، علاوه بر تکریم و تجلیل، امکاناتی برای شاگردپروری و نخبه‌پروری فراهم شده است. افزایش سهمیه دکتری و پسادکتری به سرآمدان این امکان را می‌دهد تا افراد بیشتری را تحت حمایت خود قرار دهند و به فعالیت‌های پژوهشی، چاپ مقالات و تولید علم بپردازند.
تسنیم: در زمینه هوش مصنوعی چه اقداماتی صورت گرفته است؟
بنیاد نخبگان استان البرز در قرارگاه هوش مصنوعی استان مشارکت دارد. نخبگان فعال در پارک‌های علم و فناوری و شرکت‌های دانش‌بنیان، با معرفی بنیاد به این قرارگاه، در پروژه‌های هوشمندسازی و رفع موانع استانی مشارکت می‌کنند. بنیاد با تمرکز بر افراد، نقش فعالی در بهره‌گیری از ظرفیت‌های هوش مصنوعی دارد.
تسنیم: برنامه ای برای نگهداشت نخبگان دارید؟
بنیاد ملی نخبگان با همکاری سازمان امور اداری و استخدامی کشور، آیین‌نامه‌ای برای جذب و نگهداشت نخبگان در دستگاه‌های اجرایی تدوین کرده است. این آیین‌نامه با هدف حفظ انگیزه نخبگان، بهبود شرایط مالی و شغلی آن‌ها و جلوگیری از احساس درجا زدن طراحی شده و بنیاد نخبگان تلاش می‌کند تا با ارائه تسهیلاتی مانند حمایت از شرکت در کنفرانس‌ها، خرید کتاب یا کارگاه‌های آموزشی، دغدغه‌های نخبگان را کاهش دهد و به‌عنوان خانه‌ای امن برای آن‌ها عمل کند.
گفت‌وگو: امیررضاخروطی
انتهای‌پیام/.