الگوی «دیپلماسی علمی» ملاعبدالله بهابادی یزدی
به گزارش بخش استانها در وبانگاه به نقل از خبرگزاری تسنیم از قم، تاریخ علمی جهان اسلام نشان می‌دهد که منطق و فلسفه، به‌ویژه در ساختار مدرسه‌ای، می‌توانند فراتر از مرزهای فرقه‌ای عمل کنند. ملاعبدالله بهابادی یزدی (910–981ق)، با حاشیه‌نویسی بر متون اهل‌سنت همچون تهذیب المنطق تفتازانی و شرح تجرید دوانی، نمونه‌ای موفق از دیپلماسی علمی ارائه کرد؛ آثاری که تا قرن‌ها در مدارس شافعی و حنفی تدریس می‌شدند.
یافته‌های کلیدی
بر اساس شواهد نسخه‌شناسی ایران، عراق، هند و آسیای میانه:
زبان مشترک علمی: استفاده از اصطلاحات منطقی–فلسفی مشترک که در هر دو مکتب شناخته شده بود.
انتخاب متن مشترک: حاشیه بر آثاری که در هر دو نظام آموزشی تدریس می‌شدند، بدون تغییر ساختار محتوایی اصلی.
پرهیز از لحن جدلی: حذف عبارات تکفیری یا تحقیرآمیز و جایگزینی با استدلال بی‌طرف.
فضای امن علمی: بهره‌گیری از مراکز علمی معتبر مانند حوزهٔ نجف برای برگزاری گفت‌وگوها.
ماندگاری متنی: استمرار تدریس حواشی در مدارس اهل‌سنت هند و عثمانی تا قرون 12 و 13 هجری.
3. جنبهٔ کاربردی برای امروز
در الگوی تاریخی ملاعبدالله، «زبان علمی مشترک» به معنای استفاده از اصطلاحات و چارچوب‌های مفهومی بود که نزد همهٔ نحله‌های علمی اعتبار داشت. معادل امروزی این رویکرد، بهره‌گیری از چارچوب‌های مفهومی بین‌رشته‌ای مانند فلسفهٔ علم، اخلاق جهانی یا منطق صوری است که برای طرفین قابل پذیرش باشد. «انتخاب متن مشترک» در گذشته، همان گزینش یا تدوین متونی بود که در هر دو دستگاه آموزشی تدریس می‌شد و حساسیت مذهبی را برنمی‌انگیخت؛ این امر امروز می‌تواند با انتخاب منابع درسی یا پژوهشی مشترک میان دانشگاه‌ها و حوزه‌های علوم دینی و با رویکرد بی‌طرفانه تحقق یابد. همچنین، «ایجاد فضای امن علمی» که در دورهٔ ملاعبدالله با نشست‌ها و مباحثات در مراکز معتبر همچون نجف شکل می‌گرفت، اکنون می‌تواند در قالب برگزاری نشست‌های مشترک علمی–فرهنگی در مراکز دارای شأن بین‌المللی و ضمانت بی‌طرفی ـ مانند ابتکارات یونسکو یا ISESCO ـ بازآفرینی شود.
4. پیشنهادهای عملی
ایجاد کارگروه متون مشترک بین حوزه‌های شیعه و سنی برای شناسایی و احیای متونی که مبنای گفت‌وگو بوده‌اند.
تدوین نسخهٔ آموزشی مدرن از حاشیهٔ ملاعبدالله بر تهذیب المنطق، همراه با یادداشت‌های تطبیقی برای رشته‌های فلسفهٔ اسلامی و کلام تطبیقی.
راه‌اندازی نشست سالانهٔ «دیپلماسی علمی در جهان اسلام» برای بررسی نمونه‌های تاریخی و راهکارهای امروزین.
مدلسازی مهارت گفت‌وگو بر پایهٔ روش ملاعبدالله در قالب کارگاه‌های آموزش مهارت‌های بین‌فرهنگی.
نقل‌قول علمی
خواجه نصیرالدین طوسی: «علم، اگر به درستی فهم شود، دو کار می‌کند: اختلاف را به فهم بدل می‌کند و خصومت را به گفت‌وگو.»
الگوی ملاعبدالله بهابادی یزدی نشان می‌دهد که منطق نه‌فقط ابزار آموزش، بلکه پلی برای کاهش تنش‌های فرقه‌ای، افزایش احترام متقابل، و تداوم جریان علمی مشترک است. احیای چنین تجربه‌هایی می‌تواند امروز هم فضای گفت‌وگوی بین‌فرهنگی را عملی و مؤثر سازد.
یاداشتی از حسن عبدی پور، پژوه‌هشگر تاریخ و تمدن
انتهای پیام/