گفت‌وگو| البرز بدون کتابخانه مرکزی/ پروژه‌ای که 5 سال متوقف ماند‌/ هشدار برای آینده فرهنگی!

به گزارش بخش استان‌ها در وبانگاه به نقل از خبرگزاری تسنیم از کرج، در روزگاری که فناوری‌های نوین ارتباطی لحظه‌ای از زندگی انسان فاصله نمی‌گیرند و شبکه‌های اجتماعی گوی سبقت را از بسیاری از رسانه‌های سنتی ربوده‌اند، هنوز «کتابخانه» نماد ماندگار فرهنگ و دانش است؛ مأمنی که نه‌فقط برای دسترسی به کتاب، بلکه به‌عنوان یک پایگاه اجتماعی، فرهنگی و آموزشی شناخته می‌شود. کتابخانه‌ها همچون ریه‌های تنفسی یک جامعه فرهنگی عمل می‌کنند و هرچه سرانه آن‌ها در یک استان یا کشور بالاتر باشد، به همان اندازه می‌توان به کیفیت حیات فکری و فرهنگی آن جامعه امیدوار بود.

استان البرز، با وجود جایگاه ویژه‌اش در مجاورت پایتخت، پیشینه‌ای غنی از بزرگان و مفاخر فرهنگی و نیز جمعیت باسواد و جوان خود، همچنان با چالش‌های بنیادین در حوزه زیرساخت‌های کتابخانه‌ای روبه‌روست. آمارها نشان می‌دهد که این استان با 73 باب کتابخانه نهادی، مشارکتی و سیار، و زیربنای حدود 28 هزار مترمربع، هنوز نتوانسته است به استانداردهای جهانی نزدیک شود. سرانه کمتر از 10 مترمربع به ازای هر هزار نفر، فاصله‌ای عمیق با میانگین جهانی و حتی استاندارد ملی دارد؛ فاصله‌ای که در عمل به معنای دسترسی ناکافی هزاران شهروند البرزی به خدمات کتابخانه‌ای است.

کمبود یک «کتابخانه مرکزی» در کلان‌شهر کرج، به‌عنوان قلب استان، بیش از هر چیز نشان‌دهنده این خلأ فرهنگی است. پروژه‌ای که در سال 1398 کلنگ خورد و امید می‌رفت ظرف چند سال به بار بنشیند، به دلیل کمبود منابع مالی و نبود هماهنگی بین نهادهای متولی، با پیشرفت تنها 10 درصدی متوقف مانده و به یک نماد ناکامی در سیاست‌گذاری فرهنگی استان بدل شده است. این در حالی است که کتابخانه‌های مرکزی در دیگر استان‌ها تا 60 خدمت متنوع فرهنگی، آموزشی و اجتماعی ارائه می‌دهند و به مراکز اصلی تعامل فرهنگی بدل شده‌اند.

هرچند تلاش‌هایی با همراهی خیرین، نهادهای مشارکتی و پروژه‌های کوچک‌تر در شهرستان‌هایی همچون نظرآباد، فردیس و طالقان آغاز شده است، اما سرعت پیشرفت آن‌ها به‌هیچ‌وجه متناسب با نیازهای روزافزون جمعیت استان نیست. کودکان و نوجوانان که حدود 40 درصد اعضای فعال کتابخانه‌های البرز را تشکیل می‌دهند، بیش از همه قربانی این کمبود هستند. درحالی‌که برنامه‌هایی نظیر جشنواره‌های قصه‌گویی، کارگاه‌های خلاقیت، و بخش‌های تخصصی کودک بخشی از نیاز آن‌ها را پوشش داده، زیرساخت محدود و کمبود فضای استاندارد، ظرفیت این فعالیت‌ها را به‌شدت محدود کرده است.

واقعیت این است که فرهنگ مطالعه و توسعه کتابخانه‌ها در البرز در نقطه‌ای حساس ایستاده است: از یک‌سو ظرفیت‌های بالای مردمی، حضور خیرین و انگیزه‌های فرهنگی در استان فرصت ارزشمندی ایجاد کرده، و از سوی دیگر مشکلات زیرساختی، کمبود منابع مالی و عقب‌ماندگی در اجرای پروژه‌های کلان، تهدیدی جدی برای آینده فرهنگی این سرزمین محسوب می‌شود.

اداره کل کتابخانه‌های عمومی استان البرز در سال گذشته با هدف ترویج کتاب‌خوانی، اقداماتی نظیر خرید منابع کتابخانه‌ای، اجرای پروژه‌های عمرانی، برگزاری برنامه‌های فرهنگی برای کودکان و نوجوانان و توسعه خدمات دیجیتال را انجام داده است. این اداره کل با 52 کتابخانه نهادی، 21 کتابخانه مشارکتی و 5پنج کتابخانه سیار، خدمات متنوعی را ارائه کرده اما با چالش‌هایی نظیر نبود کتابخانه مرکزی، کمبود سرانه فضای کتابخانه‌ای (کمتر از 10 مترمربع به ازای هر 1000 نفر) و توقف پروژه کتابخانه مرکزی کرج به دلیل کمبود منابع مالی مواجه است.

پروژه‌های عمرانی در طالقان، نظرآباد و فردیس با مشارکت خیرین در حال انجام بوده و هدف، افزایش سرانه مطالعه 15 دقیقه‌ای کنونی و جذب اعضای جدید است. در راستای بررسی دقیق‌تر اقدامات نهاد کتابخانه‌های عمومی استان البرز، تبیین برنامه‌ها، چالش‌ها و چشم‌اندازهای پیش رو خبرنگار تسنیم از کرج به گفت‌وگوی تفصیلی با علی معدنی پور، مدیر‌کل‌ کتابخانه های عمومی استان البرز پرداخته است که در ادامه آن را از نظر می‌گذرانید. این مصاحبه، دریچه‌ای نو به سوی درک عمیق‌تر سازوکارها و تلاش‌های این مجموعه در خدمت به هموطنان البرزی است.

تسنیم: چه تعداد کتابخانه در سطح استان وجود دارد؟

استان البرز در حال حاضر دارای 52 باب کتابخانه نهادی، 21 کتابخانه مشارکتی و پنج کتابخانه سیار است، این کتابخانه‌ها با زیربنای حدود 28 هزار مترمربع، بیش از یک میلیون و 316 هزار جلد کتاب را در اختیار دارند اما با این حال، سرانه کتابخانه در البرز به ازای هر یک هزار نفر کمتر از 10 مترمربع است که نسبت به استاندارد جهانی (یک باب کتابخانه به ازای هر 25 هزار نفر) کمتر از نصف میانگین جهانی است.

تسنیم: در زمینه شاداب سازی چه اقداماتی صورت گرفته است؟

در سال گذشته، منابع کتابخانه‌ای به ارزش 3 میلیارد و 600 میلیون تومان از طریق کمک‌های خیرین جمع‌آوری و همچنین، بیش از 5 میلیارد و 500 میلیون تومان برای شاداب‌سازی، نوسازی و تجهیز کتابخانه‌ها هزینه شده است.

تسنیم: بیشترین قشر حاضر در کتابخانه‌ها چه کسانی هستند؟

حدود 40 درصد از اعضای کتابخانه‌های استان را کودکان و نوجوانان تشکیل می‌دهند، به همین منظور، برنامه‌های ویژه‌ای مانند کلاس‌های آموزشی، کارگاه‌های خلاقیت، نقالی، قصه‌گویی، گروه‌های سرود و جلسات شعرخوانی برگزار شده است و کتابخانه تخصصی کودکان «قاصدک» در فردیس و بخش‌های کودک در کتابخانه‌های شاخص مانند امیرکبیر کرج، امام باقر نظرآباد و هشتگرد، نقش مهمی در جذب این گروه سنی داشتند. همچنین، کارگاه‌های آموزشی کسب‌وکارهای کوچک مانند گل‌دوزی و خیاطی برای والدین، به‌ویژه مادران خانه‌دار، طراحی شده تا ضمن همراهی با فرزندان، مهارت‌های کاربردی را کسب کنند.

تمامی کتابخانه‌های استان البرز در فضای مجازی نیز فعال هستند و از طریق کانال‌ها و گروه‌های موجود در شبکه‌های اجتماعی به معرفی کتاب و اطلاع‌رسانی می‌پردازند. سامانه کشوری کتابخانه‌ها امکان عضویت آنلاین، جست‌وجوی منابع و دسترسی به اطلاعات کتابخانه‌ها را برای کاربران فراهم کرده است. کتابخانه امیرکبیر کرج با بخش ویژه نابینایان و تولید کتاب‌های صوتی، خدمات ارزشمندی را به این قشر ارائه می‌دهد که در سطح کشوری نیز قابل توجه است. همچنین دو کتابدار نابینا در این بخش فعالیت می‌کنند.

یکی از چالش‌های اصلی استان البرز، نبود کتابخانه مرکزی است،پروژه کتابخانه مرکزی کرج که در سال 1398 کلنگ‌زنی شد، به دلیل کمبود منابع مالی با پیشرفت تنها 10 درصدی متوقف شده است، این در حالی است که استان البرز با پیشینه فرهنگی غنی و وجود مفاخر برجسته، به یک کتابخانه جامع و مجهز نیاز دارد که بتواند خدمت متنوع ارائه دهد، همچنین، پروژه‌هایی در طالقان، نظرآباد، ماهدشت و فردیس در دست اجرا هستند که برخی از آن‌ها با مشارکت خیرین و نهادهای مختلف در حال تکمیل است،سه کتابخانه سیار نیز در هفته دولت به ناوگان کتابخانه‌های استان اضافه شد.

تسنیم: در هفته دولت چه اقداماتی صورت گرفت؟

سه باب کتابخانه‌ سیار در مناطقی از شهرستان‌های فردیس، ساوجبلاغ و اشتهارد که فاقد کتابخانه هستند، فعالیت می‌کنند. تالار علم و خلاقیت کتابخانه امیرکبیر افتتاح شده و بخش کودک کتابخانه آیت‌الله نجم‌آبادی نظرآباد نیز به بهره‌برداری می‌رسد. هزینه ساخت تالار علم و خلاقیت دو میلیارد تومان است و این تالار به مساحت 80 مترمربع از محل منابع داخلی و تملک دارایی در مدت سه ماه ساخته و تجهیز شده و به فعالیت‌های نوین و عملی خواهد پرداخت.

تسنیم: همکاری با ارگان های استان چگونه است؟

اداره کل کتابخانه‌های عمومی استان البرز با نهادهایی مانند آموزش‌وپرورش، حوزه هنری، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس و شهرداری‌ها همکاری نزدیکی دارد. این همکاری‌ها در قالب برگزاری نشست‌های ادبی، جشنواره‌های قصه‌گویی و ترویج آثار نویسندگان بومی انجام می‌شود. همچنین، خیرین نقش مهمی در تأمین منابع، ساخت کتابخانه و شاداب‌سازی فضاها ایفا کرده‌ و می‌کنند. به‌عنوان مثال، کتابخانه‌هایی در نظرآباد، فردیس و چهارباغ با حمایت خیرین ساخته شده یا در حال ساخت هستند.

تسنیم: سرانه مطالعه کتاب در استان البرز چقدر است؟

میانگین سرانه مطالعه در کتابخانه‌های البرز حدود 15 دقیقه است که با توجه به جمعیت باسواد استان، نیازمند تلاش بیشتری برای افزایش است. این اداره کل با برنامه‌ریزی برای هوشمندسازی کتابخانه‌ها نسبت به جذب اعضای جدید اقدام می‌کند. در حال حاضر 68 هزار عضو فعال وجود دارد و ایجاد فضاهای جذاب مانند تالارهای علم و خلاقیت به ارتقای این شاخص کمک خواهد کرد.

تسنیم: برنامه کتابخانه‌های استان برای سال جدید چیست؟

اداره کل کتابخانه‌های عمومی البرز در نظر دارد پنج کتابخانه در دست ساخت را تا پایان سال جاری افتتاح کند. همچنین، با اجرای برنامه‌های فرهنگی ملی مانند جشنواره رضوی و کنگره شهید عجمیان و طراحی برنامه‌های استانی، به دنبال افزایش مشارکت عمومی و ترویج فرهنگ مطالعه بوده و توسعه هوشمندسازی و تقویت تعامل با آموزش‌وپرورش از دیگر اولویت‌های این اداره کل است.

خود من علاقه خاصی به مطالعه کتاب‌های تاریخی و زندگی‌نامه شهدا دارم و معتقدم که فرهنگ مطالعه باید ترویج یابد. در این راستا در تلاش هستیم با افزایش جذابیت کتابخانه‌ها و ارائه خدمات متنوع، سرانه مطالعه در استان را به سطح بالاتری برسانیم که تحقق این هدف نیازمند حمایت بیشتر مسئولان، خیرین و همکاری دستگاه‌های مختلف است.

مشکلات زیرساختی و مالی گریبانگیر کتابخانه‌ها

اداره کل کتابخانه‌های عمومی استان البرز، با وجود تلاش‌های قابل‌توجه در ترویج فرهنگ کتاب‌خوانی، با موانع و چالش‌های جدی مواجه بوده که تحقق اهداف فرهنگی این نهاد را با دشواری روبرو کرده است، مصاحبه اخیر با مدیرکل این نهاد، پرده از مشکلات زیرساختی و مالی برمی‌دارد که نه‌تنها توسعه کتابخانه‌ها را کند کرده، بلکه ظرفیت‌های بالقوه این استان فرهنگی را محدود ساخته است.

یکی از مهم‌ترین چالش‌های مطرح‌شده، نبود کتابخانه مرکزی در استان البرز است. پروژه کتابخانه مرکزی کرج که در سال 1398 کلنگ‌زنی شد، به دلیل کمبود منابع مالی با پیشرفت 10 درصدی متوقف مانده و مقایسه البرز با استان‌های دیگر که کتابخانه‌های مرکزی آن‌ها تا 60 خدمت متنوع را ارائه می‌کنند، نشان‌دهنده عقب‌ماندگی این استان در زیرساخت‌های فرهنگی است. این توقف پروژه، نتیجه عدم هماهنگی بین نهادهای مسئول، به‌ویژه شهرداری کرج و ناکافی بودن منابع مالی است که به نظر می‌رسد اراده جدی برای رفع آن وجود ندارد.

استان البرز با 73 باب کتابخانه (52 نهادی، 21 مشارکتی) و زیربنای 28 هزار مترمربع، سرانه‌ای کمتر از 10 مترمربع به ازای هر یک هزار نفر دارد و این رقم در مقایسه با استاندارد جهانی (یک باب کتابخانه به ازای هر 25 هزار نفر) نشان‌دهنده کمبود حدود 47 کتابخانه در استان است. این شکاف عمیق، دسترسی بسیاری از شهروندان، به‌ویژه در مناطق حاشیه‌ای و روستایی را به خدمات کتابخانه‌ای محدود کرده است. هرچند تلاش‌هایی برای ساخت کتابخانه‌های جدید در طالقان، نظرآباد و فردیس در جریان است، اما سرعت پیشرفت این پروژه‌ها کند بوده و به نظر نمی‌رسد بتواند در کوتاه‌مدت این کمبود را جبران کند. این مسئله نشان‌دهنده ضعف در تخصیص بودجه کافی برای توسعه زیرساخت‌های فرهنگی است.

نهاد کتابخانه‌های عمومی به‌عنوان یک نهاد عمومی غیردولتی، با محدودیت‌های مالی جدی مواجه است و مدیرکل کتابخانه‌های عمومی البرز تأکید کرده که این نهاد درآمدزا نیست و وابستگی زیادی به اعتبارات دولتی و کمک‌های خیرین دارد. سرانه مطالعه در کتابخانه‌های البرز حدود 15 دقیقه به ازای هر نفر گزارش شده و اگرچه 68 هزار عضو فعال و تمرکز بر کودکان و نوجوانان (4 درصد اعضا) نشان‌دهنده تلاش برای جذب مخاطب است، اما این آمار در مقایسه با جمعیت باسواد بالای استان، ناچیز به نظر می‌رسد. نبود فضاهای جذاب و چندمنظوره، کمبود منابع به‌روز و ناکافی بودن برنامه‌های ترویجی هدفمند، از جمله دلایلی هستند که مانع افزایش مشارکت عمومی شده‌اند. این مسئله ضرورت بازنگری در استراتژی‌های جذب مخاطب و ایجاد فضاهای پویا و مدرن در کتابخانه‌ها را برجسته می‌کند.

چالش‌های اداره کل کتابخانه‌های عمومی البرز، از نبود زیرساخت‌های کلیدی مانند کتابخانه مرکزی گرفته تا کمبود منابع مالی و سرانه پایین مطالعه، زنگ خطری برای وضعیت فرهنگی این استان است. در حالی که تلاش‌های این اداره‌کل در جذب خیرین، توسعه خدمات دیجیتال و تمرکز بر کودکان قابل‌تقدیر است، اما بدون رفع موانع ساختاری و مالی، این اقدامات نمی‌توانند به تحول اساسی منجر شوند. مسئولان استانی، به‌ویژه شهرداری کرج و شورای شهر، باید با ورود جدی به این حوزه و تخصیص بودجه مناسب، زمینه را برای تکمیل پروژه‌های نیمه‌تمام و توسعه زیرساخت‌های فرهنگی فراهم کنند. البرز با ظرفیت‌های فرهنگی خود شایسته جایگاهی بهتر در ترویج کتاب‌خوانی و این امر نیازمند اراده‌ای فراتر از شعار و برنامه‌ریزی‌های مقطعی است.

گفت‌وگو: امیررضا‌خروطی 

انتهای پیام/.