یادداشت| چرا امام حسن (ع) به صلح با معاویه تن داد؟

به گزارش بخش استان‌ها در وبانگاه به نقل از خبرگزاری تسنیم از گرگان، امام حسن مجتبی (ع) نقشی بی‌بدیل و استراتژیک در تاریخ سیاسی اسلام ایفا کرده است. دوره امامت و خلافت ایشان مقطع حساسی بود که پس از شهادت امیرالمؤمنین علی(ع) و در شرایط تردید و تعارض میان نیروهای مختلف سیاسی و اجتماعی جامعه اسلامی شکل گرفت.

از یک سو، تلاش برای حفظ مشروعیت امامت و خلافت شیعی، و از سوی دیگر، چالش‌ها و رقابت‌های قدرت میان دولت مرکزی به رهبری معاویه و نیروهای مخالف، فضای سیاسی پرتنشی را ایجاد کرده بود که ادامه جنگ داخلی می‌توانست به فروپاشی ساختارهای اسلامی و نابودی دستاوردهای اولیه اسلام منجر شود.

در چنین شرایط پیچیده و پرمخاطره، تصمیم امام حسن(ع) برای صلح با معاویه نه صرفاً اقدامی سیاسی بلکه یک راهبرد هوشمندانه و مبتنی بر مصلحت‌اندیشی عمیق بود که هدف آن حفظ جان مسلمانان، حفظ انسجام امت اسلامی و تضمین بقای دین اسلام در برابر تهدیدات داخلی و خارجی بود.

این واقعه تاریخی به رغم نقدها و سوءتفاهمات فراوان، از منظر علوم سیاسی، حقوقی و اجتماعی، نمودی از مدیریت بحران، سیاست تطبیقی و حفظ مصالح عمومی در مقابل تنگنای شرایط استثنایی به شمار می‌آید و تحلیل آن می‌تواند در فهم بهتر سیر تحولات سیاسی – دینی صدر اسلام و آموزه‌های راهبردی ائمه معصومین(ع) بسیار راهگشا باشد. موضوعی که مجتبی لشکربلوکی، استاد دانشگاه در یادداشت پیش رو به آن اشاره کرده است.

زندگی و ویژگی‌های شخصیتی امام حسن مجتبی(ع)

امام حسن (ع) (3–50ق) دومین امام شیعیان و بزرگ‌ترین نوه رسول خدا(ص) بود که به عنوان فرزند بزرگوار حضرت علی(ع) و حضرت فاطمه زهرا(س) به دنیا آمد. ایشان نه تنها به واسطه نسب شریف خود، بلکه به دلیل فضائل اخلاقی و معنوی برجسته‌ای که داشت، جایگاه ویژه‌ای در میان مسلمانان و شیعیان داشت.

یکی از شاخص‌ترین ویژگی‌های امام حسن(ع) کرم و بخشندگی بی‌نظیرش بود؛ آن‌چنان که دو بار کل دارایی‌های خود و سه بار نیمی از آن را به نیازمندان بخشید و به همین دلیل «کریم اهل بیت» لقب گرفت. این ویژگی، نشان‌دهنده روح بزرگ و نگاه انسان‌محور ایشان بود که تأثیر بسزایی بر جامعه اسلامی داشت.

زمینه‌ها و علل شکل‌گیری صلح

پس از شهادت امیرالمؤمنین علی (ع) در سال 40ق، امام حسن (ع) به عنوان امام و خلیفه مسلمین منصوب شد، اما این خلافت از سوی معاویه، والی شام که قدرت سیاسی و نظامی قابل توجهی در اختیار داشت، آن را نپذیرفت. معاویه با تجهیز سپاه و تهدید به جنگ، به مقابله با امام حسن(ع) پرداخت. امام نیز برای دفاع از حق خود و حفظ وحدت امت اسلامی، سپاهی فراهم آورد. اما سیاست‌های تفرقه‌افکنانه معاویه از جمله شایعه‌پراکنی و ایجاد تردید در میان یاران امام، منجر به فروپاشی لشکر ایشان شد.

در همین مقطع، امام حسن(ع) هدف سوءقصد گروهی از خوارج قرار گرفت و زخمی شد که برای مداوا به مدائن منتقل شدند. در این زمان، سران کوفه به معاویه نامه نوشتند و پیشنهاد دادند که امام حسن(ع) را تحویل یا به قتل برسانند. معاویه این نامه‌ها را به امام حسن(ع) ارسال و پیشنهادی برای صلح مطرح کرد که زمینه‌ساز آغازی نوین در تاریخ سیاسی اسلام شد.

عوامل و دلایل پذیرش صلح توسط امام حسن(ع)

تصمیم به صلح، با توجه به فشارهای سیاسی و نظامی، راهبردی بود که امام حسن(ع) با درایت و مصلحت‌اندیشی اتخاذ کرد. مهم‌ترین دلایل این تصمیم عبارت بودند از حفظ جان یاران و پیروان امام بود. در شرایطی که شیعیان اقلیت و فاقد حمایت عمومی بودند، ادامه جنگ به معنای شکست قطعی و کشتار وسیع آنها بود. امام با حفظ جان خود و یارانش، امکان استمرار رهبری و احیای دین را فراهم کرد.

کمبود نیروهای کارآمد و عدم حمایت مردمی: حمایت عمومی از امام حسن(ع) در حدی نبود که بتواند مقابله نظامی مؤثری با معاویه داشته باشد. نبود نیروی کافی و وفادار، مانع از پیروزی در جنگ بود.

جلوگیری از خونریزی بی‌ثمر: امام حسن(ع) با نگاه کلان و آینده‌نگر، جنگ داخلی را تهدیدی برای وحدت و بقای امت اسلامی می‌دانست که ممکن بود دین اسلام را در جامعه تضعیف کند.

تهدید گروه خوارج: در همان زمان، خوارج که گروهی افراطی و خشونت‌طلب بودند، با استفاده از هر فرصتی در صدد تسلط بر جامعه اسلامی بودند. اگر امام حسن(ع) به نبرد ادامه می‌داد، ممکن بود خوارج قدرت بیشتری یافته و جامعه را به هرج و مرج بکشانند.

شروط صلح و پیامدهای آن

امام حسن(ع) در قرارداد صلح شروطی را مطرح کرد که هدف آن تضمین حقوق شیعیان و اهل بیت، و همچنین رعایت عدالت و اصول اسلامی از سوی معاویه بود. حکومت معاویه باید بر اساس کتاب خدا، سنت پیامبر(ص) و روش خلفای راشدین اداره شود. معاویه نباید کسی را ولیعهد و جانشین خود تعیین و انتخاب خلیفه را به شورای مسلمین واگذار کند. جان، مال و خانواده شیعیان و اصحاب علی(ع) باید در امان باشند. معاویه نباید علیه امام حسن(ع)، امام حسین(ع) و سایر اهل بیت دسیسه کند یا آسیبی به آنان برساند. با این حال، معاویه به این شروط پایبند نبود و رفتارهای وی موجب شد زمینه قیام تاریخی امام حسین(ع) و واقعه عاشورا فراهم شود.

صلح امام حسن(ع) و قیام امام حسین(ع)، دو استراتژی متفاوت اما مکمل برای حفظ دین اسلام و اصول آن بودند. امام حسن(ع) با صلح خود، تلاش کرد از خونریزی و تفرقه در جامعه اسلامی جلوگیری و شرایط را برای احیای دین در زمان مناسب‌تر فراهم کند. در مقابل، امام حسین(ع) با قیام خونین خود، در شرایطی متفاوت، به مقابله با ظلم و فساد برخاست و ارزش‌های اسلام را احیا کرد.

این دو رویداد مهم تاریخی، نمایانگر حکمت، تدبیر و نگاه عمیق ائمه معصومین(ع) در مواجهه با چالش‌های سیاسی و اجتماعی زمانه‌شان است. صلح امام حسن(ع) را باید نه به عنوان تسلیم، بلکه به عنوان نوعی مقاومت استراتژیک و حفظ بقای دین در شرایط بحران شناخت. این درس بزرگ تاریخی به ما می‌آموزد که گاهی انتخاب صلح و مصلحت‌اندیشی، می‌تواند از هرگونه برخورد نظامی، اثرگذارتر و پایدارتر باشد.

انتهای پیام/