راه‌آهن «شلمچه ـ بصره»؛ پروژه استراتژیکِ اتصال ریلی ایران و عراق
خبرگزاری مهر، گروه بین‌الملل: راه‌آهن شلمچه بصره نه فقط یک پروژه عمرانی ساده، بلکه مسیری استراتژیک برای اتصال قلب ایران به عراق و دروازه‌ای به جهان عرب به‌شمار می‌رود. این خط ریلی می‌تواند همزمان به تسهیل سفر میلیون‌ها زائر عتبات عالیات و ارتقای مبادلات اقتصادی و ترانزیتی میان دو کشور کمک کند. با این حال، تأخیرهای چندین‌ساله در اجرای آن، فرصت‌های بزرگی را از ایران و عراق گرفته است. این مسیر ۳۶ کیلومتری نه تنها تردد میلیون‌ها زائر را تسهیل می‌کند، بلکه نقش کلیدی در ترانزیت کالا و تقویت روابط اقتصادی دو کشور ایفا خواهد کرد. با پیشرفت‌های اخیر مانند تکمیل مین‌روبی و شروع عملیات پل‌سازی، این پروژه نماد دیپلماسی ریلی و همکاری منطقه‌ای شده است.
راه‌آهن شلمچه بصره، پروژه‌ای استراتژیک برای اتصال شبکه ریلی ایران به عراق است که از مرز شلمچه در استان خوزستان تا شهر بصره به عنوان دروازه طلایی تجارت عراق در جنوب این کشور امتداد می‌یابد. این خط آهن، با طول تقریبی ۳۴ کیلومتر و عبور از رودخانه اروند (شط‌العرب)، بخشی از کریدور ریلی شرق به غرب را تشکیل می‌دهد و عراق را به کشورهای آسیای میانه، آسیای مرکزی و شرق آسیا متصل می‌کند.
این پروژه به دلیل تسهیل تردد زائران ایرانی عتبات عالیات عراق و زائران عراقی مشهد مقدس و انتقال بخشی از تجارت ۱۲ میلیاردی بین ایران و عراق از اهمیت بالایی برخوردار است. این طرح، که سالانه ظرفیت جابجایی ۷ میلیون تن بار و میلیون‌ها مسافر را دارد، بخشی از استراتژی «دیپلماسی ریلی» دو کشور محسوب می‌شود و می‌تواند ایران را به هاب ترانزیتی منطقه تبدیل کند.
در حال حاضر (مرداد و شهریور ۱۴۰۴) پروژه پیشرفت قابل توجهی داشته است. مین‌روبی اکثر مسیر (حدود ۴ کیلومتر در خاک عراق، با عمق ۶ متر و عرض ۵۰ متر) تکمیل شده و عملیات اجرایی در بهمن ۱۴۰۳ (فوریه ۲۰۲۵) با اعتباری بالغ بر ۲۰ هزار میلیارد ریال آغاز شد. عراق در فوریه ۲۰۲۵ با شرکت اسپانیایی « IMATHIA Construcción SL» برای ساخت ۳۶ کیلومتر قرارداد بست و کابینه عراق طرح را تصویب کرد. پیشرفت فیزیکی تا ژوئن ۲۰۲۵ به ۲۸ درصد رسیده، با تمرکز روی پل و رفع معارضان. در ماه می ۲۰۲۵، وزیر راه ایران به عراق سفر کرد تا پیشرفت را نظارت کند و تأکید کرد که مین‌روبی اکثر مسیر با حمایت دولت عراق انجام شده است.
مدیرعامل راه‌آهن ایران (سید میعاد صالحی) در جولای ۲۰۲۵ از مرز شلمچه بازدید کرد و اعلام کرد پروژه با سرعت پیش می‌رود. هدف تکمیل پل قبل از اربعین ۱۴۰۵ (اکتبر ۲۰۲۶) است، که تسهیل حرکت میلیون‌ها زائر را ممکن می‌سازد. این پیشرفت‌ها بخشی از برنامه افزایش تجارت دوجانبه به ۲۵ میلیارد دلار سالانه است و هزینه ترانزیت را تا ۲۰ درصد کاهش می‌دهد.
چالش‌ها و منافع
چالش‌های اصلی شامل مشکلات مالی (۱۰۰ میلیون یورو سرمایه خصوصی)، مین‌های باقی‌مانده و هماهنگی دوجانبه است. با این حال، منافع اقتصادی چشمگیر است: صرفه‌جویی در زمان سفر (از ۳-۲ ساعت با اتوبوس به ۴۵-۳۰ دقیقه با قطار)، اشتغال‌زایی در عراق و تقویت ترانزیت منطقه‌ای. از نظر ژئوپلیتیک، این پروژه روابط ایران-عراق را مستحکم می‌کند و ایران را در برابر تحریم‌ها مقاوم‌تر می‌سازد. همچنین، با اتصال به بنادر بصره، فرصت‌های صادراتی برای کالاهای ایرانی افزایش می‌یابد. در زمینه مذهبی، تسهیل تردد زائران در اربعین (میلیون‌ها نفر سالانه) اهمیت فرهنگی و اجتماعی دارد.
نتیجه‌گیری
پروژه راه‌آهن شلمچه بصره، پس از دهه‌ها تأخیر، اکنون با پیشرفت‌های سال ۲۰۲۵ مانند تکمیل مین‌روبی و شروع عملیات، به مراحل نهایی نزدیک می‌شود. این طرح نه تنها تجارت و ترانزیت را تقویت می‌کند، بلکه نماد همکاری ایران-عراق در برابر چالش‌های منطقه‌ای است. با تکمیل آن تا ۲۰۲۶، ایران می‌تواند نقش هاب ریلی خاورمیانه را ایفا کند، مشروط به حل چالش‌های مالی و سیاسی باقی‌مانده. است.