کارکرد نهادهای دینی و روحانیت در جنگ، با نگاهی به تجربه «دفاع مقدس»

به گزارش بخش سیاسی وبانگاه به نقل از گروه امام و رهبری خبرگزاری تسنیم، امام خامنه‌ای رهبر انقلاب اسلامی در پیامی که به‌مناسبت چهلمین روز شهادت شهدای جنگ تحمیلی اسرائیل علیه ایران صادر فرمودند، هفت تکلیف راهبردی را برای قوی‌تر شدن ایران اسلامی تعیین کردند که اقشار مختلف مردم در اجرای آنها نقش دارند، از دانشمندان و نظامیان گرفته تا جوانان و عموم مردم. یکی از اقشاری که در این پیام راهبردی برای آنها نقشی در نظر گرفته و تکلیفی مهم را متذکر شده، روحانیت است.

در پیام راهبردی رهبر انقلاب برای تقویت بیش از پیش قوای کشور «هدایت معنوی و نورانی‌ کردن دلها و توصیه به صبر و سکینه و ثبات مردمی» به عنوان «وظیفه‌ی حضرات روحانی» تعیین شده است.

رهبر انقلاب 4 روز پس از صدور این پیام در 7 مرداد 1404 در مراسم بزرگداشت شهدای والامقام حمله اسرائیل به ایران نیز «دین» را در کنار «دانش» به عنوان یکی از عناصر مبنایی تشکیل‌دهنده جمهوری اسلامی برشمردند و ضمن تأکید بر اینکه «دین مردم و دانش جوانان ما، توانسته‌اند در بسیاری از میدانهای مختلف، دشمن را وادار به عقب‌نشینی کنند و بعد از این هم همین‌جور خواهد بود.» تصریح فرمودند که «آنچه استکبار جهانی و در رأس آن، آمریکای جنایتکار با آن مخالف است، همین دین شما و دانش شما است؛ با دین شما مخالفند، با این ایمان گسترده‌ی مردم مخالفند، با این اتّحادِ در زیر سایه‌ی اسلام و قرآن مخالفند.»

با توجه به نقش محوری نهاد روحانیت در موضوع دین و تبلیغ دینی و همچنین نقشی که رهبر انقلاب در بیانیه راهبردی مذکور برای «حضرات روحانی» تعیین فرموده و «هدایت معنوی و نورانی‌ کردن دلها و توصیه به صبر و سکینه و ثبات مردمی» را از آنها مطالبه کردند؛ حجت‌السلام دکتر محمد ملک‌زاده عضو هیأت علمی گروه سیاست پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی طی یادداشتی به موضوع «کارکرد نهادهای دینی و روحانیت در جنگ، با نگاهی به تجربه دفاع مقدس» پرداخته و نوشته است: 

روحانیت به دلیل جایگاه دینی و ارتباط عاطفی با مردم، همواره می‌تواند در مواقع بحران مثل جنگ یا بلایای طبیعی، نقش حساسی در تقویت روحیه مردم ایفا کند. تبیین شرایط موجود و امیدآفرینی، تبیین وعده قطعی الهی بر پیروزی جبهه حق در صورت ایستادگی و مقاومت، در تقویت روحیه مردم بسیار موثر است. روحانیت می‌تواند با الگوسازی از شهدا و ایثارگران و بیان خاطرات و خصوصیات شهیدان بزرگ اسلام، آنان را به عنوان الگوی زندگی مردم معرفی کند.

نقش دیگر روحانیت، پیوند دادن مقاومت امروز به سنت‌های دینی و تاریخی اسلام همچون جنگ بدر، قیام عاشورا، و دیگر مقاومت‌های صدر اسلام است. و در نهایت حضور روحانیت در متن بحران‌ها، از زلزله و سیل گرفته تا خط مقدم جنگ، که عملاً نشان از همدلی واقعی روحانیت با مردم دارد، در تقویت روحیه مردم بسیار مؤثر است.

دفاع مقدس ملت ایران در برابر تجاوز رژیم بعث عراق، صرفاً یک رویارویی نظامی نبود؛ بلکه صحنه‌ای از هم‌افزایی ایمان، اراده و فرهنگ مقاومت بود که ریشه‌های آن در باورهای دینی و سنت‌های الهی امت اسلامی است. در این میان، نهادهای دینی و روحانیت، به عنوان حاملان پیام حق و مدافعان ارزش‌های اسلام، نقش محوری در هدایت و بسیج مردمی ایفا کردند. مساجد، هیئات مذهبی و حوزه‌های علمیه با تبدیل شدن به مراکز سازمان‌دهی نیرو، آموزش معنوی و پشتیبانی تدارکاتی، روح دفاع را در عمق جامعه زنده نگه داشتند. خطابه‌های روحانیون، مجالس دعا و یادآوری فرهنگ ایثار و شهادت، نه تنها رزمندگان را در خط مقدم به مقاومت وامی‌داشت، بلکه پشت جبهه را به پشتیبانی بی‌وقفه حساس و آماده نگه می‌داشت. این پیوند ناگسستنی دین و مقاومت، الگویی ماندگار از نقش ایمان در پیروزی ملت‌ها بر بحران‌ها و جنگ‌ها ارائه داد. در این وجیزه به برخی از مهمترین کارکردهای نهاد روحانیت در دفاع مقدس اشاره می‌شود.

1. بسیج مردمی و پشتیبانی از جبهه‌های دفاع مقدس

در دوران دفاع مقدس، نهادهای دینی اعم از حوزه‌های علمیه، مساجد، هیئات مذهبی، سازمان تبلیغات اسلامی و دفتر تبلیغات اسلامی و جریانهای دیگر در سطوح مختلفی نقش‌آفرینی کردند. با آغاز جنگ تحمیلی در سال 1359 و دستور بسیج 20 میلیونی از سوی حضرت امام (ره) یکی از مهمترین نقش نهادهای دینی در این عرصه، بسیج نیروی انسانی است. هم در دوران دفاع مقدس و هم در دوران نهضت انقلاب اسلامی، مساجد به پایگاه جذب و هدایت نیروها تبدیل شده بودند. روحانیون با سخنرانی، وعظ و تبلیغ، جوانان را به حضور در جبهه‌ها تشویق می‌کردند. بعلاوه، حضور روحانیت در این عرصه موجب مشروعیت‌بخشی به دفاع بود. روحانیت انقلابی و آگاه، با استناد به مبانی فقهی مثل وجوب دفاع از اسلام و سرزمین مسلمانان، مقاومت را وظیفه شرعی معرفی کردند و مردم مسلمان نیز برای انجام وظیفه خود جبهه را پشتیبانی می کردند.

یکی دیگر از کارکردهای مهم نهادهای دینی و روحانیت در دوران دفاع مقدس، سازمان‌دهی کمک‌های مردمی است. نهادهای دینی شبکه‌های کمک مالی و تدارکاتی را هدایت می‌کردند، از اعزام کاروان‌های آذوقه گرفته تا جمع‌آوری کمک نقدی و ارسال آنها به جبهه ها با هدایت روحانیت جلوه با شکوه تری می‌یافت.

2. تقویت روحیه مقاومت بسیجیان

روحانیت برای بالا بردن انگیزه و ایمان رزمندگان، ابزارهای معنوی و فرهنگی متنوعی در اختیار داشته است. یادآوری واقعه عاشورا و شباهت جهاد امروز با قیام امام حسین(ع) در قالب خطابه و روضه‌خوانی؛ بیان آیات و روایات مربوط به جهاد و صبر و اجر مجاهد؛ برپایی مراسم دعا و مناجات مانند دعای کمیل، زیارت عاشورا، دعای توسل در جبهه‌ها، موجب تقویت پیوند معنوی رزمندگان می‌شد. به ویژه حضور مستقیم و مستمر روحانیت میان نیروها و همدلی و همراهی با رزمندگان در سنگرها، عملاً موجب تقویت روحیه آنها بود.

3. حضور مستقیم در جبهه‌ها و خطوط مقدم جنگ

کارکردهای زیادی را می‌توان برای روحانیت در جبهه‌ها و خطوط مقدم برشمرد:

از جمله مهم‌ترین کارکردهای آنان، نقش تبلیغی و آموزش‌دهنده مسائل عقیدتی- سیاسی، آموزش احکام شرعی در شرایط جنگ، تبیین فلسفه دفاع و مسائل دیگر در این رابطه است.

یکی دیگر از کارکردهای روحانیت نقش رزمنده و فرماندهی است. بسیاری از علما و طلبه‌ها سلاح به دست گرفتند و در کنار نقش تبلیغی، در کنار سایر رزمندگان شخصا به دفاع از میهن برخاستند و یا فرماندهی عملیاتها را برعهده گرفتند. شهید مصطفی ردانی‌پور از نخستین شهدای روحانی در دوران دفاع مقدس است.

نقش دیگر روحانیت را می‌توان به عنوان مسئول پشتیبانی معنوی مجروحان و خانواده شهدا تعریف کرد. بازدید از مجروحان جنگ و دلجویی از خانواده شهدا در این زمینه بسیار برجسته است.

یکی دیگر از مهمترین کارکردهای روحانیت را نیز می‌توان به عنوان تسهیل‌گر وحدت میان نیروها تعریف کرد. ایجاد وحدت و همدلی بین نیروها و تقویت روحیه تعاون و برادری نقش موثری در تقویت جبهه‌ها داشت.

انتهای پیام/