ورود سپاه به حذف مدارس سنگی/ شاخص‌های آموزشی سیستان و بلوچستان ارتقا می‌یابد
به گزارش بخش استانها در وبانگاه به نقل از خبرگزاری تسنیم از زاهدان، در حالی که صدها کودک در پهنه‌های دورافتاده جنوب استان سیستان و بلوچستان در مدارس سنگی و بعضاً کلاس‌های غیرایمن درس می‌خوانند، مسئولان استانی از آغاز برنامه‌ای گسترده برای جمع‌آوری این مدارس و جایگزینی آنها با فضاهای استاندارد و ایمن خبر می‌دهند. این طرح اگر با برنامه‌ریزی فنی، مشارکت محلی و شفافیت بودجه‌ای اجرا شود می‌تواند نقطه‌عطفی در عدالت آموزشی در جنوبی‌ترین نقاط کشور باشد.
مدارس سنگی به کلاس‌هایی گفته می‌شود که بنا به شرایط اقتصادی و دسترسی‌نامناسب جوامع محلی، با مصالح ساده‌ای مانند سنگ و گل ساخته شده‌اند؛ کلاس‌هایی که اغلب فاقد استانداردهای حداقلی ایمنی، تهویه، نورگیری و سرویس‌های بهداشتی هستند.
در استان سیستان و بلوچستان این‌گونه مدارس عمدتاً در بخش‌های جنوبی استان نواحی بلوچستان مانند فنوج، نیک‌شهر، سوران، مهرستان و برخی نقاط مرزی دیده می‌شوند و به‌خاطر محرومیت‌های تاریخی و دشواری تأمین زیرساخت، تاکنون حذف یا نوسازی نشده‌اند.
در سطح ملی فهرست‌های اولیه حاکی از وجود بیش از یک هزار مدرسه سنگی در کشور است و در استان سیستان و بلوچستان نیز پروژه‌های متعددی تعریف شده‌اند؛ برای نمونه مدیرکل نوسازی سیستان و بلوچستان دی‌ماه 1403 با اشاره به اقدامات در راستای حذف مدارس سنگی در استان اعلام کرده بود: «در حال حاضر 57 پروژه با 163 کلاس درس در دست اجرا بوده که عملیات تخریب و بازسازی آنها آغاز شده است و امیدواریم با همکاری دولت، خیران و اهالی روستاها تا پایان سال 1404 شاهد حذف کامل مدارس سنگی از سیمای استان باشیم تا دانش‌آموزان در شرایطی مناسب‌تر به تحصیل بپردازند»؛ این تعداد بالای پروژه در حال اجرا نشان می‌دهد هم نیاز بزرگ است و هم برنامه‌های عملیاتی در جریان.
تفاهم همکاری نوسازی مدارس و سپاه برای جمع‌آوری مدارس سنگی
میثم لک‌زایی، مدیرکل نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس استان سیستان و بلوچستان در این رابطه در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم اظهار داشت: با امضای تفاهم‌نامه همکاری با سپاه سلمان سیستان و بلوچستان، روند جمع‌آوری مدارس سنگی و جایگزینی آنها با فضاهای آموزشی ایمن و استاندارد در دستور کار قرار گرفت که اجرای این طرح در کوتاه‌ترین زمان ممکن آغاز می‌شود و با اولویت مناطق کم‌برخوردار ادامه خواهد یافت.
وی با اشاره به اینکه این تفاهم‌نامه نقطه عطفی در تحول فضاهای آموزشی به شمار می‌رود و به زودی شاهد حذف مدارس سنگی و ساخت مدارس ایمن و استاندارد در سراسر استان خواهیم بود، افزود: یکی از دغدغه‌های جدی در سیستان و بلوچستان وجود مدارس غیراستاندارد و ناایمن به‌ویژه در مناطق محروم بود که با هم‌افزایی و مشارکت سپاه سلمان سیستان و بلوچستان مسیر رفع این مشکل هموار شده است.
لک‌زایی تصریح کرد: سرمایه‌گذاری در ساخت مدارس ایمن در حقیقت سرمایه‌گذاری برای آینده فرزندان این استان است که امیدواریم با اجرای این تفاهم‌نامه دانش‌آموزان دیگر مجبور نباشند در مدارس سنگی و غیراستاندارد تحصیل کنند و فرصت برابر آموزشی برای همه فراهم شود.
آسیب‌های آموزشی و انسانی مدارس سنگی
دیوارهای سنگی و سقف‌های غیراستاندارد مدارس سنگی مقاومتی در برابر آتش، سیلاب‌های فصلی یا زلزله ندارند؛ این وضعیت زندگی و سلامت دانش‌آموزان و معلمان را تهدید می‌کند. همچنین نبود تهویه و فقدان سرویس‌های بهداشتی می‌تواند زمینه‌ساز بیماری‌های تنفسی و گوارشی شود.
در مناطق دورافتاده دختران به‌خاطر نگرانی خانواده‌ها از وضعیت فضا و مسیر رفت‌وآمد کمتر به مدرسه می‌روند؛ احداث مدارس ایمن می‌تواند نرخ ثبت‌نام و ماندگاری دختران را افزایش دهد.
همچنین کلاس‌های نامناسب باعث افت عملکرد تحصیلی، غیبت و بعضاً ترک تحصیل می‌شوند که گزارش‌های محلی و رسانه‌ای مؤید این پیامدها هستند.
موانع عمده؛ چرا تا به حال نوسازی کامل نشده؟
عواملی چون «دسترسی و پراکندگی جمعیتی، کمبود بودجه و اولویت‌های اجرایی، نیروی متخصص در حوزه نگهداری و تعمیرات و ضعف نظارت» عمده دلایل یا به عبارت بهتر موانعی هستند که موجب شده مدارس سنگی تاکنون نوسازی و جایگزین استاندارد نشوند.
روستاهای کوچک و پراکنده هزینه ساخت استاندارد را بالا برده و پیمانکاران را بی‌انگیزه می‌کند. از طرفی بودجه محدود، پروژه‌های رقابتی و تأمین مصالح در مناطق دورافتاده مانع اجرای سریع می‌شود.
حتی مدارس ساخته شده بدون برنامه نگهداری و آموزش جامعه محلی می‌توانند در کوتاه‌مدت فرسوده شوند؛ بنابراین در این راستا نیروی متخصص و نگهداری و تعمیرات حائز اهمیت است. از یک نظر نیز نبود سازوکار شفاف گزارش‌دهی و بازدید فنی می‌تواند کیفیت ساخت را پایین آورد که در این حوزه «ضعف نظارت» باید اصلاح شود.
تجربه‌های موفق جهانی؛ چه چیز از دیگران بیاموزیم؟
برای حذف مدارسی مشابه در نقاط دورافتاده جهان، چند مسیر اثبات شده وجود دارد:
فضاهای یادگیری موقت و مقاوم(UNICEF — Temporary Learning Spaces): در بحران‌ها سازمان‌هایی مانند یونیسف از کلاس‌های پیش‌ساخته سبک و ایمن(TLS) استفاده کردند تا آموزش از هم نپاشد؛ این سازه‌ها سریع ساخته می‌شوند و در مواقع عادی به کلاس‌های دائم تبدیل یا به‌عنوان فضاهای اضافی استفاده می‌شوند.
بازسازی مقاوم در برابر بلایا(مورد پاکستان پس از زلزلهٔ 2005): بازسازی مدارس با استانداردهای مقاوم در برابر زلزله و آموزش مهارت‌های ساخت ایمن به کارگران محلی تضمین کرد که ساختمان‌های جدید دوام بیشتری داشته باشند. در پروژه‌های پس از بحران، مشارکت جامعه و آموزش فنی کلید موفقیت بود.
رویکردهای بومی-سخت‌افزاری(نمونه‌های هند و آفریقا): استفاده هوشمند از مصالح محلی مقاوم‌شده(بلوک‌های سبک، عایق‌کاری و طراحی سایه‌بان) همراه با طراحی متناسب با اقلیم سبب شده مدارس هم اقتصادی و هم مناسب اقلیم ساخته شوند. پروژه‌های موفق در سنگال و هند نمونه خوبی در این زمینه هستند.
پروژه‌های مشارکتی و نگهداری محلی(sand dams و Great Green Wall درس‌هایی برای تعامل محلی): پروژه‌های اکولوژیک-اجتماعی نشان داده‌اند اگر جوامع محلی در طراحی، ساخت و نگهداری نقش داشته باشند، دوام سازه‌ها و پذیرش اجتماعی بسیار بیشتر می‌شود؛ این اصل برای مدارس هم صادق است.
راهکارهای فنی پیشنهادی برای سیستان و بلوچستان
با توجه به نکات مطرح شده در خصوص موانع و همچنین تجربه‌های موفق جهانی، موارد زیر به عنوان راهکارهای فنی پیشنهادی برای احداث مدارس جایگزین مدارس سنگی در استان سیستان و بلوچستان پیشنهاد می‌شود:
1. نمونه‌های پیش‌ساختهٔ مقاوم و قابل انتقال: سازه پیش‌ساخته فلزی-عایق با پنجره‌های ضدگردوغبار که در کارگاه تولید و در روستا نصب می‌شود، سرعت بالا و هزینه منطقی را فراهم می‌کند.
2. الگوی بومی‌شده از مصالح محلی به‌صورت مهندسی‌شده: استفاده از بلوک‌های سبک، عایق داخلی، سایبان و سیستم تهویه طبیعی برای کاهش هزینه و اقتباس به اقلیم.
3. آموزش نیروی محلی و قرارداد نگهداری: جذب و آموزش معماران بومی و بناها برای مرمت و نگهداری؛ انعقاد قراردادهای بلندمدت با شوراهای محلی.
4. اولویت‌گذاری مدارس دخترانه و نواحی محروم: تمرکز اولیه بر جاهایی که فاصله تا مرکز و نرخ ترک تحصیل دختران بالاست.
5. تأمین آب و سرویس‌های بهداشتی همراه با مدرسه: هر پروژه باید با سیستم آب و سرویس‌های استاندارد عرضه تا سلامت و حضور تضمین شود.
ضرورت شفافیت و گزارش‌دهی به مردم
در خصوص تأمین مالی حذف مدارس غیراستاندارد و استانداردسازی فضاهای آموزشی در سیستان و بلوچستان، با توجه به وسعت استان و پراکندگی جمعیت بسیار زیاد، منابع دولت شامل بودجه ملی و استانی به تنهایی پاسخگوی نیاز نیست به ضرورت دارد از ظرفیت تأمین اجرا و لجستیک سپاه به صورت ویژه استفاده شود و در کنار آن برای جذب ظرفیت خیرین مدرسه‌ساز و کمک‌های سمن‌ها بیش از پیش برنامه‌ریزی صورت گیرد.
از طرفی پایش شفاف و راه‌اندازی سامانه گزارش‌دهی در این زمینه یک اقدام بسیار موثر است و ضرورت دارد هر پروژه مدرسه‌سازی دارای کد، نقشه، جدول زمانی و گزارش پیشرفت آنلاین باشد تا مردم و رسانه‌ها رصد کنند؛ این شفافیت از فساد جلوگیری و اعتماد می‌آفریند.
معلمان مدارس روستایی و والدین باید در طراحی فضاها شرکت کنند؛ اندازه کلاس، نیاز به فضای بازی، جداسازی سرویس‌ها برای دختران و پسران و امکان برگزاری کلاس‌های آموزش‌های مهارتی در کنار دروس رسمی، همگی از مصادیق نیازهای محلی هستند که برنامه باید به آن پاسخ دهد. تجربه جهانی نشان داده پروژه‌هایی که از ابتدا مبتنی بر نیازها طراحی شده‌اند پذیرش و ماندگاری بیشتری دارند.
پروژه‌های احداث مدارس اعلام شده توسط اداره‌کل نوسازی سیستان و بلوچستان و به ویژه همکاری این مجموعه با سپاه سلمان در راستای حذف مدارس سنگی می‌تواند به نقطه عطفی تبدیل شود؛ به شرط آنکه «شفافیت کامل در بودجه و اولویت‌ها برقرار باشد، الگوهای فنی مبتنی بر اقلیم و نیازهای محلی انتخاب شوند، مشارکت جوامع محلی و معلمان تضمین شود و برنامهه نگهداری و پایش بلندمدت طراحی و اجرا شود». اگر این چهار شرط فراهم شود، همه کودکان بلوچستان به‌ویژه دختران می‌توانند ظرف چند سال آینده زیر سقف‌هایی امن و کلاس‌های استاندارد به یادگیری ادامه دهند.
انتهای پیام/