شهر تاریخی قاین قربانی سیاست‌گذاری ناکارآمد
به گزارش بخش استانها در وبانگاه به نقل از خبرگزاری تسنیم از بیرجند، تپه‌ای خاکی در قلب قاین، روزگاری نشانی از شکوه یکی از مهم‌ترین شهرهای تاریخی شرق ایران بود؛ شهری با مسجدی عظیم که ناصرخسرو آن را ستود و تاریخ اسلام در ایران بر دیوارهایش نقش بست. اما امروز، در سایه بی‌توجهی مدیران شهری و میراث‌فرهنگی، این هویت تاریخی زیر لایه‌های آسفالت و طرح‌های نیمه‌کاره دفن شده و به جای احیا، تنها فنس و تابلویی محو از آن باقی مانده است.
دو دهه پیش، تکه‌سفال‌های پراکنده در تپه ماهوری موسوم به «تپه شاهزاده حسین» توجه باستان‌شناسان را جلب کرد. گمانه‌زنی‌ها و کاوش‌ها نشان داد که در این تپه، آثار معماری و اشیای تاریخی متعددی نهفته است؛ نشانه‌هایی از مسجدی که به گفته رجبعلی لباف خانیکی، از نخستین مساجد ساخته‌شده توسط مسلمانان در ایران است. این کشف تاریخی ثابت کرد که شهر قدیم قاین، همان شهری است که در سفرنامه‌ها از جمله آثار ناصرخسرو به تفصیل توصیف شده (شهری با طاق‌های بزرگ و گنبدهایی بی‌مانند در خراسان) است. اما این نشانه‌های ارزشمند تاریخی، به‌جای آنکه مبنای احیای هویت فرهنگی و توسعه گردشگری شوند، در دهه‌های اخیر زیر بار طرح‌های شهری بی‌توجه به اصول حفاظتی قرار گرفته‌اند.
وقتی طرح جامع از تاریخ سبقت گرفت
در دو دهه گذشته، بدون توجه به نتایج کاوش‌ها و ضوابط حریم اثر، شهرداری طرح جامع شهری را اجرایی کرد و بخشی از محوطه تاریخی را آسفالت کرد. امروز تنها یادگار شهر قدیم قاین، تپه‌ای تاریخی در میانه یک میدان شهری است که با فنس و تابلوی «مزار شاهزاده حسین» معرفی می‌شود. نه از آن طاق عظیم مسجد تاریخی نشانی مانده، نه از بافت گنبدی شهر همه در سکوت تدریجی فراموشی فرو رفته‌اند.
مسعود صمدی، فعال میراث‌فرهنگی در این باره گفت: پس از انجام کاوش‌ها، قرار بود میراث‌فرهنگی با تملک اراضی و اختصاص اعتبار از محوطه حفاظت کند، اما هیچ اقدامی نشد. در عوض خیابان از دل محوطه عبور کرد و آثار تاریخی با ماشین‌آلات راه‌سازی تخریب و زیر آسفالت پنهان شد.
حفاران غیرمجاز، وارثان خاموش غفلت مدیران
وی بیان کرد: در حالی‌که مدیران شهری و میراث‌فرهنگی سال‌ها درگیر اختلاف بر سر حریم و طرح جامع بودند، حفاران غیرمجاز شبانه دست به کار شدند؛ آنها با حفر تونلی تا زیر میدان شهر به بخشی از محوطه تاریخی رسیدند و اشیای باستانی را از دل خاک بیرون کشیدند. سوداگران، ارزشی را شناختند که مدیران نادیده گرفتند. بیست سال پیش در مجاورت محل کشف، خانه‌های گنبدی و بافت تاریخی ارزشمندی وجود داشت که همگی تخریب شدند.
صمدی اظهار کرد: در حفاری‌های تأسیساتی، بارها دیوارها و بقایای تاریخی دیده شده بود اما بدون مستندسازی با خاک پر شدند. حالا خیابان‌ها جدول‌گذاری و نورپردازی شده‌اند، اما خودِ تپه تاریخی بی‌پناه رها شده است.
مدیران توپ را به زمین یکدیگر می‌اندازند
شهرداری قاین می‌گوید طرح جامع پیش از ثبت ملی اثر تصویب شده و اجرای کمربندی حق شهر است. میراث‌فرهنگی می‌گوید طرح جامع باید بازنگری شود چون هرگونه ساخت‌وساز، لایه‌های تاریخی را تخریب می‌کند. شورای شهر هم می‌گوید 60 هکتار از زمین‌های شهر در حریم اثر قرار گرفته و تعیین‌تکلیف نشده است.
محمدرضا قرایی رئیس شورای شهر قاین نیز گفت: اگر واقعاً اینجا آثار تاریخی دارد، بیایند کاوش کنند و تکلیف مردم را روشن کنند. الان فقط یک تپه خاکی مانده که کسی نمی‌داند چیست. میراث می‌گوید اعتبار نیست؛ مردم می‌گویند زمین ما چه می‌شود؟
علی شریعتی‌منش، معاون میراث‌فرهنگی خراسان‌جنوبی نیز درباره دلیل تعیین‌تکلیف‌نشدن زمین‌های حریم می‌گوید: بخشی از زمین‌ها کشاورزی است و بخشی بدون سند رسمی است.
وی معتقد است تنها راه‌حل، دادن زمین معوض به مالکان است؛ اما نه بودجه‌ای هست، نه برنامه مشخصی برای ادامه کاوش‌ها. در سال 1386 هیئت وزیران تشکیل «پایگاه پژوهشی شهر تاریخی قاین» را تصویب کرد تا پژوهش و حفاظت از این شهر تاریخی سازمان‌یافته شود.
امروز شهر قدیم قاین نه فقط قربانی بی‌تدبیری محلی، بلکه نمونه‌ای از سیاست‌گذاری ناکارآمد در سطح ملی است. شهری که می‌توانست به یک سایت‌موزه بزرگ و قطب گردشگری تاریخی بدل شود، اکنون تنها تپه‌ای خاکی است در میان یک میدان؛ با تابلویی محو و خاطره‌ای دور از شکوه ناصرخسرو. قاین می‌توانست روایتگر بخشی از تاریخ ایران اسلامی باشد؛ اما بی‌برنامگی، فقدان عزم مدیریتی و تعلل در تعیین‌تکلیف زمین‌ها، میراثی چند هزارساله را به خاک سپرده است. اگر امروز فکری نشود، فردا چیزی جز آسفالت و تابلویی فرسوده برای روایت تاریخ باقی نخواهد ماند.
انتهای پیام/257