نخبگان ایرانی مجبور به رها کردن طرح‌های علمی می‌شوند
به گزارش بخش استانها در وبانگاه به نقل از خبرگزاری تسنیم از بهارستان، نخبگان علمی سرمایه‌های بی‌بدیل هر کشوری هستند که می‌توانند مسیر پیشرفت علمی و توسعه پایدار را هموار کنند. در ایران نیز جوانان بسیاری با وجود همه محدودیت‌ها در حوزه‌های مختلف علمی به دستاوردهای ارزشمندی رسیده‌اند که اگر حمایت‌های لازم از آنان صورت گیرد، می‌تواند کشور را در مسیر خودکفایی علمی قرار دهد.
یکی از این نخبگان، فاطمه رضایی است، پژوهشگر جوانی که در حوزه ژنتیک و داروسازی فعالیت دارد و تاکنون دو مقاله علمی در زمینه سرطان منتشر کرده و یک کتاب تخصصی در زمینه مرگ سلولی تألیف کرده است. او همچنین با خلاقیت و پشتکار خود موفق به طراحی دو داروی مهم، یکی در حوزه آنتی‌بیوتیک و دیگری برای درمان استرس، شده است.
فاطمه رضایی، نخبه داروسازی و ژنتیک شهرستان بهارستاندر گفت‌وگوی تفصیلی با خبرنگار تسنیم از مسیر پر فراز و نشیبی که در راه پژوهش و اختراع پیموده سخن می‌گوید؛ مسیری که با علاقه آغاز شد، اما در ادامه با مشکلات ساختاری، عدم حمایت کافی، کاغذبازی‌ها و بی‌اعتمادی‌ها مواجه شد. با این حال او همچنان به آینده امیدوار است و تأکید دارد که نخبگان ایرانی در صورت اعتماد و حمایت، توانایی رقابت با بزرگ‌ترین مراکز علمی دنیا را دارند.
مشروح گفت‌وگو به شرح زیر است:
تسنیم: ابتدا کمی از خودتان بگویید از رشته تحصیلی، چه مسیری را طی کردید تا به حوزه ژنتیک و داروسازی برسید؟
من فاطمه رضایی، کارشناس ارشد ژنتیک هستم و در حوزه آزمایشگاه تشخیص طبی فعالیت می‌کنم. علاقه من به علوم آزمایشگاهی از همان دوران دبیرستان شکل گرفت. همیشه می‌دانستم که مسیر من از دل آزمایشگاه می‌گذرد و از میان شاخه‌های مختلف، ژنتیک بیشترین جذابیت را برایم داشت. کار روی سرطان نقطه شروع پژوهش‌های دانشگاهی من بود و تاکنون دو مقاله در این حوزه چاپ کرده‌ام و یک مقاله دیگر نیز در دست نگارش دارم. پایان‌نامه‌ام نیز درباره سرطان معده بوده است. در کنار مقالات، کتابی درباره مرگ سلولی نیز نوشته‌ام. این علاقه باعث شد به تدریج وارد حوزه داروسازی شوم و ایده‌های نوآورانه‌ای برای تولید دارو پیدا کنم.
تسنیم: ایده ساخت دو داروی آنتی‌بیوتیک و داروی درمان استرس چگونه شکل گرفت و چه نیازی شما را به سمت این تحقیقات برد؟
نقطه شروع این ایده‌ها به دوران دبیرستان برمی‌گردد. در مدرسه نمونه دولتی ما واحد پژوهشی داشتیم و باید پروژه‌ای مانند پایان‌نامه ارائه می‌دادیم. من موضوع استرس را انتخاب کردم چون در فضای رقابتی مدرسه، استرس زیادی داشتیم و این موضوع دغدغه مشترک من و همکلاسی‌هایم بود. علاوه بر این، بیماری یکی از نزدیکانم که با مشکلات عصبی دست‌وپنجه نرم می‌کرد جرقه‌ای در ذهنم زد. تفاوت علائم بیماری در افراد مختلف برایم سؤال‌برانگیز شد و از همانجا ایده پژوهش در درمان استرس شکل گرفت. در ادامه با کمک استادان پژوهشی و حضور در پژوهش‌سرا، تصمیم گرفتم دارویی طراحی کنم که پایه گیاهی داشته باشد و بتواند بر استرس تأثیر مثبت بگذارد.
تسنیم: در مسیر تحقیق و تولید این داروها چه چالش‌های علمی و آزمایشگاهی پیش‌روی شما قرار داشت؟
بزرگ‌ترین چالش من کمبود امکانات آزمایشگاهی بود. برای انجام آزمایش‌های پایه‌ای ناچار بودم از چند مرکز کمک بگیرم و این رفت‌وآمدها زمان و هزینه زیادی می‌طلبید. از سوی دیگر، تهیه مواد اولیه نیز دشوار بود، به‌ویژه که بسیاری از مواد دارویی تحت تحریم هستند. اما با وجود همه سختی‌ها، پشتکار و علاقه من باعث شد به نتایج ارزشمندی برسم. از نظر علمی هم طراحی دوز مناسب دارو برای افراد مختلف یکی از بخش‌های دشوار کار بود. در نهایت موفق شدیم به ترکیبی برسیم که اثرات بالینی آن امیدبخش بود.
تسنیم: آیا در فرآیند اختراع داروها از دانش بومی و گیاهان یا ترکیبات طبیعی الهام گرفتید یا بیشتر مبتنی بر فناوری‌های نوین ژنتیک بود؟
داروی درمان استرس من پایه گیاهی داشت و این موضوع برایم اهمیت داشت چون می‌خواستم از ظرفیت‌های بومی کشورمان بهره بگیرم. گیاهانی مانند شیرین‌بیان و گل گاوزبان که در طب سنتی ایرانی شناخته‌شده‌اند، مورد استفاده قرار گرفتند. ما عصاره این گیاهان را استخراج و آزمایش کردیم و خوشبختانه نتیجه گرفتیم. اما در داروی آنتی‌بیوتیک بیشتر از فناوری‌های نوین ژنتیک الهام گرفتم. در واقع ترکیب تجربه طب سنتی با روش‌های مدرن ژنتیک، مسیری بود که انتخاب کردم تا هم از دانش بومی استفاده کنم و هم استانداردهای علمی جهانی را رعایت کرده باشم.
تسنیم: از نظر شما تفاوت این داروها با نمونه‌های مشابه خارجی در چیست و چه ارزش افزوده‌ای برای جامعه پزشکی دارند؟
مهم‌ترین تفاوت در خودکفایی علمی است. ما در ایران نخبگان زیادی داریم که توان تولید داروهای مشابه و حتی با کیفیت بالاتر از نمونه‌های خارجی را دارند. اگر این مسیر جدی گرفته شود، دیگر وابستگی به واردات نخواهیم داشت و می‌توانیم حتی دارو صادر کنیم. ارزش افزوده اصلی این داروها شکستن تحریم‌های دارویی است. امروز بسیاری از داروها و مواد اولیه دارویی تحریم هستند و بیماران ما با مشکل جدی مواجه می‌شوند. تولید داخلی این داروها می‌تواند بار بزرگی از دوش جامعه پزشکی بردارد و بیماران ایرانی را از نگرانی نجات دهد.
تسنیم: مسیر گرفتن مجوزها و ثبت اختراع برای شما چگونه بود و چه سختی‌هایی در این مسیر داشتید؟
این بخش شاید سخت‌ترین قسمت کار من بود. بارها پیش آمد که برای گرفتن یک امضا ساعت‌ها پشت در اتاق یک مسئول منتظر ماندم و در نهایت هم جواب نگرفتم. بروکراسی سنگین و بی‌اعتمادی به جوانان باعث می‌شود بسیاری از طرح‌ها در همان مرحله اداری متوقف شوند. من هم پس از مدتی مجبور شدم مسیر را رها کنم، هرچند دوباره با انرژی تازه به کار بازگشتم. واقعیت این است که بسیاری از نخبگان در همین مرحله ناامید می‌شوند و ایده‌هایشان خاک می‌خورد.
تسنیم: بحث تجاری‌سازی اختراعات همیشه دغدغه نخبگان است؛ چه برنامه‌ای برای ورود این داروها به بازار داخلی و جهانی دارید؟
تجاری‌سازی در ایران هنوز بسیار ضعیف است. شرکت‌هایی که حاضر به همکاری می‌شوند معمولاً سهم بالایی از پروژه می‌خواهند و گاهی حتی می‌خواهند دارو به نام برند آنها ثبت شود. من که سال‌ها وقت گذاشته‌ام، چرا باید نتیجه کارم به نام دیگری ثبت شود؟ همین بی‌عدالتی‌ها باعث شد بخش داروسازی را موقتاً کنار بگذارم. با این حال اگر حمایت و سرمایه‌گذاری عادلانه‌ای صورت گیرد، هم بازار داخلی و هم بازار جهانی ظرفیت بسیار خوبی برای داروهای ایرانی دارد.
تسنیم: جوانان زیادی در کشور به حوزه ژنتیک و بیوتکنولوژی علاقه‌مند هستند، به نظر شما مهم‌ترین مهارت‌ها و مسیرهای یادگیری در این حوزه چیست؟
به نظر من “علاقه” اولین شرط است، چون کار در این حوزه بسیار سخت و زمان‌بر است. در کنار آن، تسلط بر علوم مولکولی و سلولی پایه‌ای ضروری است. اما امروز نمی‌توان از بیوانفورماتیک غافل شد. بسیاری از کشفیات دارویی جدید بر پایه تحلیل‌های ژنتیکی و داده‌های بیوانفورماتیک است. توصیه من به جوانان این است که علاوه بر مطالعه علمی، در پروژه‌های عملی هم مشارکت کنند تا تجربه کافی کسب کنند.
تسنیم: اختراع شما در زمینه درمان استرس بسیار جالب است؛ فکر می‌کنید آینده داروهای مرتبط با سلامت روان و کنترل فشارهای عصبی به کدام سمت خواهد رفت؟
جامعه امروز ما تحت فشارهای عصبی فراوان است و سلامت روان یکی از چالش‌های جدی است. آینده پزشکی قطعاً به سمت داروهایی می‌رود که علاوه بر جسم، سلامت روان افراد را نیز تضمین کند. اما متأسفانه مسیر تولید این داروها در ایران پر از کاغذبازی و موانع اداری است. اگر این موانع برداشته شود، می‌توانیم پیشرفت‌های بزرگی داشته باشیم.
تسنیم: نقش حمایت‌های دانشگاهی و مراکز علمی در مسیر پیشرفت شما چگونه بوده است و آیا کافی بوده‌اند؟
دانشگاه‌ها نقش مهمی داشتند اما کافی نبودند. در مقاطعی برخی اساتید از من حمایت کردند اما حمایت ساختاری و بلندمدت وجود نداشت. بیشتر بر اساس تلاش شخصی و پشتکار خودم جلو رفتم. در حالی که در بسیاری از کشورها دانشگاه‌ها بازوی اصلی پژوهشگران هستند و مسیر پژوهش را برایشان هموار می‌کنند.
تسنیم: به نظر شما چه عواملی باعث می‌شود بسیاری از نخبگان ایرانی به خارج از کشور مهاجرت کنند و برای شما چه چیزی باعث شد در کشور بمانید؟
بی‌اعتمادی و نبود حمایت اصلی‌ترین دلایل مهاجرت نخبگان است. من هم بورسیه خارج داشتم اما تصمیم گرفتم بمانم چون اعتقاد دارم کشور خودم بیش از هر جای دیگری به تخصص من نیاز دارد. با این حال بارها ناامید شدم و فشارها زیاد بود، اما ترجیح دادم به مردم کشور خودم خدمت کنم.
تسنیم: چشم‌انداز آینده شما چیست؟ آیا روی داروها یا پروژه‌های جدید دیگری کار می‌کنید که بتواند تحولی در عرصه پزشکی و ژنتیک ایجاد کند؟ و چه انتظاری از مسئولین دارید؟
من همچنان پرانرژی در حوزه پژوهش و ژنتیک فعالیت می‌کنم. در حال حاضر تمرکز اصلی‌ام روی پروژه‌های مرتبط با سرطان است. در آینده ممکن است دوباره به حوزه داروسازی بازگردم اما فعلاً می‌خواهم مقالات و تحقیقاتم را در ژنتیک گسترش بدهم. انتظاری که از مسئولین دارم این است که به نخبگان اعتماد کنند. من دنبال پست یا مقام نیستم، اما انتظار دارم مسئولان از نخبگان در تصمیم‌گیری‌ها استفاده کنند و آنان را به‌عنوان اتاق فکر جدی بگیرند.اگر این اعتماد وجود داشته باشد، مطمئن باشید که جوانان ایرانی می‌توانند معجزه‌های علمی خلق کنند.
انتهای پیام/