نشست «قرآن و مسئله دانش پیشین پیامبر(ص) به مضامین یهودی و مسیحی»

به گزارش بخش استان‌ها در وبانگاه به نقل از خبرگزاری تسنیم از قم، نشست علمی «قرآن و مسئله دانش پیشین پیامبر(ص) به مضامین یهودی و مسیحی»، از سوی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمد سلطانی، استاد حوزه علمیه برگزار شد.

حجت‌الاسلام والمسلمین سلطانی در کرسی ترویجی «قرآن و مسئله دانش پیشین پیامبر(ص) به مضامین یهودی و مسیحی» با بیان اینکه این شبهه سابقه طولانی دارد و به مروز زمان توسعه یافته است، گفت: از منظر خاورشناسان، پیامبر(ص) از کتب قبلی اقتباس کرده و سؤال این است که اگر پیامبر(ص) اقتباس کرده باشد، باید به آن دسترسی هم داشته باشد. معتقدین به اقتباس یک سری شواهد تاریخی بیان کرده‌اند که قابل نقد است، ولی دسته مهمی از شواهد خاورشناسان استناد به قرآن کریم است.

وی بیان کرد: این عده از خاورشناسان آیاتی می‌آورند که پیامبر و اهل مکه نسبت به متون قبل از خود آگاهی داشتند، در حالی که ما هم می‌توانیم آیات متعددی بیاوریم که ثابت کند پیامبر، اشراف و آگاهی نسبت به متون قبل نداشت.

این پژوهشگر با بیان اینکه مفهوم اقتباس در دنیای امروز سرقت علمی و ادبی است که البته خود غربیان هم اعتراف دارند پیامبر(ص) اقتباس نکرده است و متن قرآن با انجیل و تورات تفاوت دارد، گفت: قرآن کریم هم ارجاعاتی به زبور، تورات و انجیل داده است. بنابراین اقتباس به معنای امروزی کاملاً رد می‌شود.

وی با اشاره به نظر خاورشناس غربی به نام گریفیث، اضافه کرد: او معتقد است که اقتباس صورت نگرفته است و رابطه بین قرآن و عهدین را باید بینامتنیت در نظر بگیریم، ولی در مواردی گفته است که منبع دسترسی محمد و قرآن مسیحیان سریانی بودند یعنی گرچه سرقت، ادبی نبوده است، ولی قرآن متأثر از کتب پیشین است.

سلطانی با بیان اینکه چند دسته آیه داریم که دال بر عدم دانش پیشین پیامبر(ص) بر عهدین است، اضافه کرد: حداقل 20 آیه قرآن وجود دارد که دال بر عدم اقتباس است و شاهدی در تاریخ نداریم، مردم مکه و مدینه که مخاطب قرآن بودند، به پیامبر(ص) بگویند ما نسبت به این مطالب آگاهی داشته‌ایم و قطعاً پیامبر را متهم به دروغگویی می‌کردند.

وی افزود: دسته اول آیاتی هستند که نشان می‌دهد پیامبر نسبت به قصص انبیاء قبلی آشنایی نداشته است؛ از جمله آیه تِلْکَ مِنْ أَنْبَاءِ الْغَیْبِ نُوحِیهَا إِلَیْکَ ۖ مَا کُنْتَ تَعْلَمُهَا أَنْتَ وَلَا قَوْمُکَ مِنْ قَبْلِ هَٰذَا ۖ فَاصْبِرْ ۖ إِنَّ الْعَاقِبَةَ لِلْمُتَّقِینَ؛ در مورد داستان حضرت نوح(ع) فرموده است که این از امور غیبی بود که ما به تو وحی کردیم و نه تو خودت می‌دانستی و نه قوم تو هم خبر نداشتند. برخی تفاسیر مانند ابوالفتوح رازی گفته که مراد آیه آن است قصه حضرت نوح(ع) برای پیامبر(ص) به اجمال روشن بوده است و نه به تفصیل و انباء غیب هم همان جزئیات ماجراست، ولی برخی مفسران طور دیگری تفسیر کرده‌اند.

سلطانی عنوان کرد: به نظر بنده آیه در مقام نفی دانش پیامبر(ص) و قوم پیامبر(ص) است، نه همه مردم مکه و مدینه، یعنی ممکن است حداقل یهودیان و مسیحیان مطلع بوده باشند. علاوه بر این، اگر اهل کتاب هم از این تفاسیر مطلع نبودند، چرا قرآن فقط ایشان و قومش را فرموده است؟

وی بیان کرد: تفسیر دیگر هم در مورد این آیه، آن است که عدم امکان طبیعی دستیابی پیامبر(ص) به دانش صحیح را بیان کرده است؛ ما کنت یعنی استمرار عدم دانش نسبت به گذشته تا زمانی که قرآن نازل شده است؛ در ابتدای سوره یوسف هم فرموده است: نَحْنُ نَقُصُّ عَلَیْکَ أَحْسَنَ الْقَصَصِ بِمَا أَوْحَیْنَا إِلَیْکَ هَٰذَا الْقُرْآنَ وَإِنْ کُنْتَ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنَ الْغَافِلِینَ.

استاد حوزه علمیه گفت: دسته دیگر آیاتی است که از عدم خواندن کتب پیش از بعثت صحبت کرده است؛ در آیه 48 عنکبوت فرموده است؛ دلالت ظاهر آیه آن است که پیامبر(ص) کتاب نمی‌خوانده و نمی‌نوشته است؛ وَمَا کُنْتَ تَتْلُو مِنْ قَبْلِهِ مِنْ کِتَابٍ وَلَا تَخُطُّهُ بِیَمِینِکَ ۖ إِذًا لَارْتَابَ الْمُبْطِلُونَ؛ ولی برخی گامی جلوتر رفته و گفته‌اند که پیامبر(ص) آشنایی هم نداشت؛ آیا این عدم آشنایی یعنی اینکه مکتوبات مسیحی و یهودی در اختیار او نبود و نخوانده بود یا اینکه اساساً به صورت شفاهی هم نشنیده بود که مراد بنده، نوع دوم است.

این پژوهشگر گفت: وقتی می‌گوییم آشنایی نداشت یعنی آشنایی شفاهی نداشت، زیرا اساساً مکتوبانی از اهل کتاب در آن دوره در مکه و مدینه وجود نداشت. بنده معتقدم با اینکه آیه دلالت صریح بر شفاهی ندارد، ولی معتقدم می‌توان از آن برای عدم آشنایی شفاهی هم بهره برد.

سلطانی بیان کرد: در قرآن شواهدی وجود دارد که در اذهان مردم دوره جاهلیت تفکیکی بین شفاهی و مکتوب وجود نداشت. مثلاً قرآن کریم فرموده است؛ وَلَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّهُمْ یَقُولُونَ إِنَّمَا یُعَلِّمُهُ بَشَرٌ ۗ لِسَانُ الَّذِی یُلْحِدُونَ إِلَیْهِ أَعْجَمِیٌّ وَهَٰذَا لِسَانٌ عَرَبِیٌّ مُبِینٌ؛ تمرکز آیه بر زبان است و نشان می‌دهد در اذهان مخاطبان قرآن و شبهه‌افکنان بحث شفاهی مطرح نبوده است. طبق آیه «وَقَالُوا أَسَاطِیرُ الْأَوَّلِینَ اکْتَتَبَهَا فَهِیَ تُمْلَیٰ عَلَیْهِ بُکْرَةً وَأَصِیلًا» هم کفار شبهه‌کننده بحث از کتابت می‌کنند یعنی این مطالب بر پیامبر املا شده است؛ امروز هم هنوز که هنوز است، محققانی که شبهه اقتباس را جواب می‌دهند، ذهنشان به سمت شفاهی نمی‌رود و مثلاً می‌گویند داستان حضرت یوسف(ع) در قرآن با متون دیگر فرق دارد، در حالی که اگر شفاهی باشد، این اختلافات طبیعی است.

وی عنوان کرد: اینکه پیامبر(ص) از آگاهی شفاهی برخوردار نبوده از این آیه هم مشهود است؛ وَکَذَٰلِکَ أَوْحَیْنَا إِلَیْکَ رُوحًا مِنْ أَمْرِنَا ۚ مَا کُنْتَ تَدْرِی مَا الْکِتَابُ وَلَا الْإِیمَانُ وَلَٰکِنْ جَعَلْنَاهُ نُورًا نَهْدِی بِهِ مَنْ نَشَاءُ مِنْ عِبَادِنَا ۚ وَإِنَّکَ لَتَهْدِی إِلَیٰ صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ؛ برخی مفسران تصریح دارند که پیامبر(ص) به این مضامین آشنا نبود.

سلطانی به دسته دیگری از آیات اشاره و اضافه کرد: این دسته آیات می‌گویند ای پیامبر(ص) تو در آنجا نبودی یعنی قرآن وقتی داستان مریم(س) را نقل می‌کند، می‌فرماید تو نبودی یعنی اطلاع نداشتی وگرنه از نظر زمانی قطعاً ایشان حضور نداشتند یا تعابیری که هل اتاک نباء … یا هل اتاک حدیث موسی … دارد دال بر این مسئله است که استفهام انکاری است. آیات دسته دیگر هم آیاتی است که برخورداری عرب جاهلی از کتاب را رد کرده است؛ در «وَمَا آتَیْنَاهُمْ مِنْ کُتُبٍ یَدْرُسُونَهَا ۖ وَمَا أَرْسَلْنَا إِلَیْهِمْ قَبْلَکَ مِنْ نَذِیرٍ»؛ فرموده که نذیر برای آنان نیامده است، یعنی اگر به صورت شفاهی به این مضامین دسترسی داشتند، نیازی به ارسال کتاب نبود.

وی افزود: دسته دیگر آیات ارجاع به اهل کتاب است لذا فرمود که أَوَلَمْ یَکُنْ لَهُمْ آیَةً أَنْ یَعْلَمَهُ عُلَمَاءُ بَنِی إِسْرَائِیلَ؛ أَوَلَمْ یَکُنْ لَهُمْ آیَةً أَنْ یَعْلَمَهُ عُلَمَاءُ بَنِی إِسْرَائِیلَ؛ این آیه نشان می‌دهد اگر پیامبر و قومش آگاهی داشتند که نباید آنان را به اهل تاب ارجاع می‌داد. دسته دیگر هم آیاتی هستند که نوع شبهه کفار در مورد اقتباس را مطرح کرده‌اند، آیاتی مانند وَقَالُوا أَسَاطِیرُ الْأَوَّلِینَ اکْتَتَبَهَا فَهِیَ تُمْلَیٰ عَلَیْهِ بُکْرَةً وَأَصِیلًا؛ یعنی به پیامبر(ص) گفتند که تو رفتی از جایی این آیات را گرفته‌ای مثلاً یک اعجمی بوده که پیامبر از او می‌آموخته است در حالی که اگر پیامبر(ص) و قومش آشنا بودند، کفار نمی‌توانستند چنین شبهه‌ای مطرح کنند.

استاد حوزه علمیه تأکید کرد: آیات امی بودن پیامبر(ص) هم به نظر بنده با ادعای عدم آشنایی با متون پیشینیان قابل جمع است.

انتهای پیام/