چالش‌ها و فرصت‌های هوش مصنوعی در آموزش؛ از شکاف دیجیتال تا اخلاقیات
به گزارش بخش استانها در وبانگاه به نقل از خبرگزاری تسنیم از قم، همایش «ملاحظات آموزش در عصر هوش مصنوعی» امروز با حضور اساتید برجسته کشور در دانشگاه قم برگزار شد.
یعقوب نوروزی، معاون پژوهش و فناوری دانشگاه قم در همایش “ملاحظات آموزش در عصر هوش مصنوعی” با اشاره به عنوان همایش گفت: این عنوان نشان دهنده این است که در این عصر به هوش مصنوعی بیشتر پرداخته می‌شود.
وی در مورد سابقه این فناوری اظهار کرد: شروع بحث از دهه نود بوده است. با وجود اینکه پیش از این ابزارهای تکنولوژی معمولا استفاده می‌شد، اما در زمینه هوش مصنوعی ابتدا با نوعی بهت زدگی روبه رو شدیم.
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه قم با بیان چالش‌های پیش روی هوش مصنوعی افزود: آماده شدن و آماده کردن پیش زمینه‌ها ممکن است کمی زمان‌بر باشد. اما آموزش و پرداختن به مسائل آن همیشه وجود داشته است.
نوروزی، هوش مصنوعی را صرفاً یک ابزار دانست و تأکید کرد: هوش مصنوعی به عنوان ابزار شناخته می‌شود نه جایگزین انسان؛ بنابراین یکسری مسئولیت‌هایی درباره کاربرد هوش مصنوعی باید داشته باشیم، پذیرش یادگیری مستمر، تفکر انتقادی در مواجهه با هوش مصنوعی، استفاده اخلاقی از این ابزارها و توجه به هویت فردی و شخصی از جمله این مسئولیت‌ها است.
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه قم با هشدار درباره شکاف دیجیتال گفت: قبلا شکاف دیجیتال داشتیم و اکنون نیز هوش مصنوعی دسترسی یکسان را برای همه فراهم نمی‌کند.
نوروزی بر ضرورت «سیاستگذاری و مقررات استفاده»، «بازآموزی افرادی که در این زمینه فعالیت می‌کنند مثل آموزش‌های ضمن خدمت» و «تقویت روحیه همبستگی در زمینه آموزشی» تأکید کرد و افزود: هوش مصنوعی نباید موجب شود که مستقل عمل کنیم و هم‌افزایی به صورت کامل نداشته باشیم.
هوش مصنوعی، رابطه آموزش و یادگیری را دگرگون کرده است
بهروز مینایی عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت نیز در همایش «ملاحظات آموزش در عصر هوش مصنوعی» به ارائه تحلیلی از تأثیرات این فناوری بر اکوسیستم آموزش پرداخت.
وی با اشاره به تحول بنیادین در مفاهیم پایه، عنوان کرد: وقتی آموزش مجازی راه افتاد، فاصله بین آموزش و یادگیری کم شد و جایشان عوض شد. در آموزش، استاد محور کلاس است و در یادگیری، یادگیرنده محوریت دارد.
عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت با ترسیم تاریخچه این تحول افزود: پیش از این بیشتر روی علوم شناختی و اینکه دانشجو می‌تواند فرایند یادگیری را درک کند صحبت بود و در حال حاضر هوش مصنوعی به علوم شناختی کمک کرد تا اکوسیستم یادگیری-آموزش شکل بگیرد.
پروفسور مینایی خاطرنشان کرد: سبک‌هایی از قدیم برای آموزش وجود داشت؛ استاد به عنوان دانای کل مطرح می‌شد و سوالات را ایجاد می‌کرد بدون اینکه به آن جواب بدهد و خود دانشجو جواب را اکتشاف می‌کرد و بحث پژوهش به مثابه آموزش سال‌ها مطرح بوده است.
وی عصر حاضر را چنین توصیف کرد: آموزش در عصر دیجیتال یک توان پردازشی سنگین در کنار آموزش آمد و انسان و دانشجو در حلقه ماشین‌ها و شبکه‌های اجتماعی انسان و ماشین قرار گرفت.
این استاد دانشگاه هشدار داد: الگوها در حال تغییر است و اگر ما نیز تغییر الگو ندهیم نابود می‌شویم.
مینایی ویژگی اصلی آموزش جدید را «یادگیری مادام‌العمر» دانست و گفت: خروجی‌های آموزش عصر دیجیتال با توان خودیادگیری در ارتباط است. در طول زندگی هیچ وقت یادگیری تمام نمی‌شود و فرد فقط در یک دامنه خود را محدود نمی‌کند و اشراف بیشتری نیز روی موضوعات مختلف پیدا می‌کند.
این استاد دانشگاه در ادامه به ملاحظات اخلاقی پرداخت و اضافه کرد: همه جایگاه‌های آموزش جدید به مسائل اخلاقی توجه می‌کنند، خصوصاً اینکه این شبکه‌ها به تمام اطلاعات افراد دسترسی دارند. بنابراین نیاز است که از سوء استفاده‌هایی که ممکن است رخ دهد، با تبیین مقررات جلوگیری شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت افزود: هوش مصنوعی شبیه یک روانشناس و روانکاو می‌تواند با ما وارد تعامل شود و اینجا است که مسائل روانشناسی و اخلاقی مطرح می‌شود.
وی با اشاره به اقدامات دانشگاه‌ها گفت: دانشگاه‌های ما آمدند و آداب‌نامه استفاده از هوش مصنوعی را تدوین کردند که دانشگاه‌های تهران، شریف، شاهد و علم و صنعت از جمله این دانشگاه ها هستند.
این استاد دانشگاه با معرفی یک مدل چهارسطحی برای سنجش بلوغ دانشگاه‌ها در استفاده از هوش مصنوعی، این سطوح را برشمرد و گفت: سطح مبهم مانند برخی دانشگاه‌های علوم پزشکی که تنها به کلیات استفاده از هوش مصنوعی پرداخته‌اند، سطح واکنشی مانند دانشگاه‌های ژاپن، چین و تورنتو که تصمیم‌گیری را به عهده استاد گذاشته‌اند، سطح عملیاتی که بر مدیریت امنیت داده بدون خلل تأکید دارد و سطح کامل مانند دانشگاه‌های سنگاپور و آکسفورد که با تشکیل نهادهای نظارتی، نحوه استفاده را دقیقاً مشخص می‌کنند.
مینایی گفت: در امتحاناتی که من می‌گیرم، استفاده از چت‌جی‌پی‌تی آزاد است، اما سوال را طوری طراحی می‌کنم که با به کارگیری آن هم نتوانند پاسخ را پیدا کنند، باید توجه داشت که گریزی نیست؛ دانشجویان را نمی‌توان برای استفاده از این ابزارها منع کرد، اما نباید خلاقیت آنها از بین برود. نحوه برخورد اساتید و دانشجویان باید بهروز باشد و دانشگاه نیز باید درباره آن سیاست شفافی داشته باشد.
آموزش آینده با «نقشه ژنوم» و هوش مصنوعی شخصی‌سازی می‌شود
جواد حاتمی نیز در پنجمین سخنرانی از مجموعه سخنرانی های همایش «ملاحظات آموزش در عصر هوش مصنوعی، که امروز در دانشگاه قم برگزار شد، در سخنرانی تحت عنوان «تحول دیجیتال؛ هوش مصنوعی و آینده آموزش» به ارائه دیدگاه‌های خود پرداخت و گفت: هر تکنولوژی که آمده، جمعی مشعوف و جمعی ناراحت شده‌اند. تاریخ ما تاریخ درخشانی در استقبال از هوش مصنوعی نیست.
وی خاطر نشان کرد: در حوزه آموزش دوران‌های باستان را داریم که آموزش ویژه اشراف بوده است. بعد که جهان صنعتی شد، برنامه درسی صلاحیت‌محور مطرح شد و هنوز هم همین جریان وجود دارد.
این استاد دانشگاه سپس ایده نوآورانه خود را مطرح کرد و گفت: من ایده‌ای دارم که برای اولین بار در کنفرانس دانشگاه مشهد مطرح کردم: ما می‌توانیم آموزش مبتنی بر نقشه ژنوم داشته باشیم. اگر یک طرف نقشه ژنوم داشته باشیم و یک طرف هوش مصنوعی، می‌توانیم برنامه درسی منطبق بر علایق افراد را داشته باشیم و این اصلاً دور از ذهن نیست.
حاتمی در توضیح شایستگی‌های پایه برای چنین سیستم آموزشی گفت: شایستگی‌های پایه، ارتباطات، مدیریت افراد، شایستگی‌های انتقال‌پذیر، استدلال منطقی، راهبری و توسعه فردی هستند. برای توسعه این ویژگی‌ها باید برنامه درسی متناسب داشته باشیم.
وی با اشاره به فرآیند حرفه‌ای شدن، اظهار کرد: چطور حرفه‌ای می‌شویم؟ چندین مرحله است که بعد از فارغ‌التحصیل شدن باید این مراحل را طی کنیم تا حرفه‌ای شویم؛ دانش، مهارت عملی، مهارت‌های اجتماعی و مسئولیت، ارزش‌ها، طرز فکر و اصول حرفه‌ای، مهارت‌های ارتباطی و رهبری از جمله این موارد هستند.
این استاد دانشگاه با هشدار درباره استفاده نادرست از فناوری افزود: استفاده غیرمتخصص از هوش مصنوعی یعنی به خطا رفتن. ما تکنولوژی را برای قبل آموزش، حین و بعد از آن داریم.
حاتمی با ارائه آمارهای جهانی استفاده از هوش مصنوعی تصریح کرد: آمار استفاده از هوش مصنوعی در جهان به میلیارد بار (24 میلیارد بار) است. اولین کشور آمریکا 5 و نیم میلیون بار و دومین کشور هند 2 میلیارد بار است و در ابزارها، چت جی‌پی‌تی 15 میلیون بار استفاده شده است.
وی در پایان، یکی از کلیدی‌ترین کاربردهای هوش مصنوعی در آموزش را اینگونه تشریح کرد: یکی از مشکلاتی که در آموزش داریم این است که تکلیفی که برای دانشجو تعیین می‌کنیم تا چه حد نزدیک به توانایی اوست و در مراحل بعد چقدر آن را سخت کنیم که برای این موارد هوش مصنوعی کمک کننده است.
مواجهه صحیح با پدیده هوش مصنوعی، «تعامل» است نه «تقابل»
محمد حسن‌زاده نیز در این همایش گفت: هوش مصنوعی یک سابقه بسیار طولانی دارد و معتقدند از زمانی که ماشین از انسان دستور گرفت، روند استفاده از هوش مصنوعی شروع شد.
رئیس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) عناصر اصلی هوش مصنوعی را «یادگیری ماشین، زیرساخت‌های ابزار هوشمند و پردازش زبان طبیعی» برشمرد و اظهار کرد: ما در کشورمان چنین زیرساختی را نداریم. البته خبرهای خوبی هست که در کشور ما چنین زیرساخت‌هایی ایجاد خواهد شد.
حسن‌زاده نقطه عطف اخیر را عمومی شدن هوش مصنوعی دانست و افزود: دو سال و نیم پیش چت جی‌پی‌تی مطرح و عمومی شد و هوش مصنوعی بیشتر مطرح شد؛ اما آنچه دارد زندگی را تغییر می‌دهد، هوش مصنوعی مولد است که به عنوان یک عمل شبه انسانی در اختیار انسان قرار گرفته است.
وی با اشاره به اینکه ” ماشین ها کمتر از انسان خطا دارند” ادامه داد: شما وظایف مختلفی را به صورت رایگان از هوش مصنوعی دریافت می‌کنید. هوش مصنوعی مولد عاملی است برای دانایی که در بانکداری، آموزش، تجارت، سلامت و سرگرمی موجود است.
رئیس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) بخش اصلی صحبت خود را به تبیین «تخریب» و «سازندگی» هوش مصنوعی اختصاص داد و با طرح این پرسش که «مگر می‌شود بدون تخریب، ساخت؟» به تشریح موارد تخریب پرداخت و افزود: اولین چیزی که هوش مصنوعی تخریب می‌کند، چارچوب‌های ذهنی ایستای ما است. همچنین مرزهای خودساخته در علم، دومین موردی است که هوش مصنوعی تخریب می‌کند.
حسن زاده تصریح کرد: ساختار بازدارنده به فرایند خلق دانش، سومین مورد است. خلق دانش فرایندی نیست و باید در نظر گرفت که خیلی از یافته‌های علمی اینگونه نیست، همانند افتادن سیب و کشف قانون جاذبه.
وی اظهار کرد: سیلوهای دانش انباشته مورد دیگر است که هوش مصنوعی آن را می‌شکند. کسانی که در این سیلوها قرار دارند از شکستن آن ناراحت هستند. همچنین فراموشی انسان نیز یکی دیگر از این موارد است. هوش مصنوعی هیچ چیز را فراموش نمی‌کند.
رئیس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) خاطر نشان کرد: چارچوب زمانی خسته کننده نیز مورد دیگری از تخریب‌های هوش مصنوعی است.
حسن زاده در مقابل، سازندگی‌های هوش مصنوعی را اینگونه برشمرد: مورد اول پویایی و چندسونگری است. تعامل میان‌رشته‌ای، انعطاف‌پذیری، یکپارچگی و ارتباط‌های ذهنی، به خاطر سپاری و یادآوری و دقت نیز از این موارد است.
وی در پاسخ به این سؤال کلیدی که «باید در تقابل با هوش مصنوعی باشیم یا تعامل؟» نتیجه گرفت: تقابل جواب نمی‌دهد، چرا که همه این کار را نمی‌کنند.
رئیس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) با اشاره به آمار سرمایه‌گذاری‌ها در خصوص هوش مصنوعی گفت: رشد سرمایه‌گذاری روی این مساله در کل جهان در حال رشد است. بیشترین سرمایه‌گذاری را چین و آمریکا انجام می‌دهند اما در برگشت سرمایه، چین بیشترین درآمد را داشته است.
حسن زاده افزود: بعد از چین، بیشترین درآمد در آمریکای شمالی و بعد اروپای جنوبی و آسیای توسعه‌یافته قرار دارند. اینها نشان می‌دهد که باید تعامل با هوش مصنوعی را در پیش بگیریم.
وی چالش‌های پیش‌روی استفاده از هوش مصنوعی را نیز اینگونه برشمرد: امکان سوءاستفاده گسترده، نقض اخلاق پژوهش، نقض مالکیت معنوی و محرمانگی، کاهش نوآوری انسانی، امکان سوگیری نظام‌مند و حذف پژوهشگران.
رئیس ایرانداک در پایان راهکارهای عملی را در این خصوص ارائه کرد و ادامه داد: باید زیرساخت‌هایمان را با بهره‌گیری از زیرساخت‌های اشتراکی ملی تقویت کنیم.
حسن زاده اظهار کرد: توانمندسازی پژوهشگران و فرهنگ‌سازی مناسب، توسعه زیرساخت‌های قانونی و مقرراتی مناسب، یکپارچه‌سازی هوش مصنوعی در فرایندهای پژوهش و ارزش‌افزایی از هوش مصنوعی برای پیشبرد پژوهش دیگر راهکار های عملی در برخورد با این پدیده هستند.
وی از اقدامات ایرانداک خبر داد و گفت: ایرانداک به صورت جدی در حوزه هوش مصنوعی وارد شده و کارهای مهمی انجام شده است. این اقدامات شامل چهار حوزه شد که اولین آن ها در حوزه توسعه زیرساخت ها است و شامل پردازش سنگین تعاملات پژوهش و توسعه می شود.
رئیس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) در پایان گفت: در حوزه تامین و توسعه محتوا: ابزارهای معنایی، پیکره‌های زبانی و محتوای عمیق و پاک، در حوزه آموزش و توانمندسازی: مدرسه‌های فصلی هوش مصنوعی، آزمایشگاه‌ها و هم‌افزایی ودر حوزه کاربست و بهره‌برداری نیز دستیارهای سازمانی، چت‌بات و ابزارهای هوشمند را در نظر داریم.
انتهای پیام/