بررسی چالش‌های جهان اسلام/تفرقه قومی بزرگترین آسیب برای امت است
به گزارش بخش استانها در وبانگاه به نقل از خبرگزاری تسنیم از سنندج، محمد هادی فلاح‌زاده، رئیس دانشگاه بین‌المللی مذاهب اسلامی امشب در جلسه هم‌اندیشی اساتید و نخبگان با محوریت تحولات جاری جهان اسلام و منطقه – ضرورت امت‌سازی که در دانشگاه کردستان برگزار شد، با اشاره به نقش نخبگان و دانشگاهیان، اظهار کرد: دانشگاه، محیطی راهبردی و بنیادین برای هر کشور است؛ محیطی که می‌تواند نگاه عمیق و راهبردی به امور کلان جامعه داشته باشد. در دانشگاه، نسلی جوان، هوشمند، پرسشگر و حقیقت‌جو حضور دارد؛ نسلی که در مسیر یادگیری و انتخاب آگاهانه گام برمی‌دارد.
وی افزود: آینده کشور بی‌تردید به پژوهش‌ها، دستاوردها و نوآوری‌های دانشگاه وابسته است.
دانشگاه اندیشه را با علم تلفیق کند
رئیس دانشگاه بین‌المللی مذاهب اسلامی تصریح کرد: اگر دانشگاه بتواند اندیشه را با عمل تلفیق کند، می‌تواند در سرنوشت کشور نقشی تعیین‌کننده ایفا کند. دانشگاه، کانون تحول، اندیشه‌ورزی و شکل‌گیری ایده‌های نو است. ما دانشگاه را به عنوان مرکز تکوین نظامات فکری و علمی نسل جوان می‌دانیم.
وی گفت: تجربه تاریخی نشان می‌دهد که دانشگاه‌ها همواره بر روندهای فکری، فرهنگی و حتی سیاسی کشور تأثیرگذار بوده‌اند. دانشگاه محیطی برای نقد همدلانه است؛ نقدی که هم‌راستا با پیشرفت جامعه باشد، نه نقدی که به تخریب شخصیت‌ها بینجامد. دانشگاه باید پویا، نقاد، متعهد و اخلاق‌محور باشد و اخلاق را در آموزش، پژوهش و نقد خود رعایت کند.
وی عنوان کرد: رکود دانشگاه به معنای رکود علم، اندیشه، فرهنگ و جامعه است. از این‌رو دانشگاه جایگاهی بی‌بدیل در پیشرفت کشور دارد.
ترویج همدلی و انسجام اسلامی رویکرد دانشگاه مذاهب
فلاح‌زاده بیان کرد: انتخاب برگزاری این نشست در دانشگاه بین‌المللی مذاهب اسلامی نیز بر همین مبناست، این دانشگاه در اوایل انقلاب اسلامی به همت مرحوم آیت‌الله واحدی‌زاده ـ از علمای برجسته تقریب ـ تأسیس شد و از آغاز مورد توجه و حمایت ویژه مقام معظم رهبری قرار داشت. هدف از تأسیس این دانشگاه، تحقق رسالت تقریبی، ترویج همدلی، همگرایی، انسجام اسلامی و پرهیز از افراط و تفریط بوده است.
وی گفت: دانشگاه بین‌المللی مذاهب اسلامی با نگاهی استراتژیک و باورمند، در عرصه‌های اعتقادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی نقشی تأثیرگذار دارد. این دانشگاه ضمن حفظ هویت مستقل خود، در راستای اهداف مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی حرکت می‌کند و تحت ضوابط وزارت علوم فعالیت دارد.
رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی خاطرنشان کرد: در حال حاضر، این دانشگاه با مجوز رسمی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری دانشجو می‌پذیرد؛ هم از داخل کشور و هم از سایر کشورها، تلاش ما بر این است که محیطی آرام، علمی، فرهنگی و همدلانه برای زیست مشترک دانشجویان از مذاهب مختلف فراهم کنیم.
وی اضافه کرد: نکته‌ای که این دانشگاه را در سطح جهان متمایز کرده، آن است که تنها دانشگاهی است که چهار مذهب اسلامی ـ امامی، شافعی، حنفی و حنبلی ـ در آن کرسی تدریس رسمی دارند. اساتید برجسته از مذاهب مختلف در کنار یکدیگر تدریس می‌کنند و دانشجویان از اقوام و کشورهای گوناگون در فضایی مبتنی بر احترام و گفت‌وگو به تحصیل می‌پردازند.
فلاح‌زاده بیان کرد: این دانشگاه نمونه‌ای عینی و موفق از زیست علمی و همدلانه میان مذاهب اسلامی در جمهوری اسلامی ایران است، الگویی که می‌تواند در سطح جهان اسلام نیز الهام‌بخش باشد.
تشریح مسائل جهان اسلام
وی در مورد مسائل جهان اسلام در وضعیت کنونی عنوان کرد: امروز، جهان اسلام با چالش‌های متعدد و پیچیده‌ای روبه‌رو است. ریشه بخشی از این چالش‌ها در درون جوامع اسلامی و بخشی دیگر ناشی از عوامل بیرونی و دشمنی‌های آشکار قدرت‌های جهانی است؛ در واقع، یکی از مشکلات اصلی ما فاصله گرفتن از سیره و روش پیامبر اکرم (ص) است.
رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی یکی از آسیب‌های فکری و معرفتی موجود در جهان اسلام را نگاه تقلیل‌گرایانه به مفهوم توحید و در مقابل، نگاه موسع و افراطی به مفهوم کفر دانست و افزود: همین برداشت‌های ناصواب، متأسفانه زمینه‌ساز فجایع تلخ و خونین در جهان اسلام شده است. در حالی که پیام اصلی اسلام، رحمت، وحدت و همدلی است، برخی جریان‌ها با تفسیرهای تند و نادرست از دین، به اختلاف‌افکنی و خشونت دامن زده‌اند.
حفظ و تقویت وحدت بیش از هر چیزی نیاز است
وی انسجام، وحدت و همگرایی میان مسلمانان را بیش از هر چیز نیاز جهان اسلام خواند و هشدار داد: تفرقه‌های مذهبی، قومی و فرقه‌ای، بزرگترین آسیب برای امت اسلامی محسوب می‌شود.
عضو شورای عالی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی یادآور شد: در سیاست‌های کلان جمهوری اسلامی ایران، هویت قومی و هویت مذهبی به رسمیت شناخته شده‌اند. این دو، در صورتی که در راستای هویت ملی حرکت کنند، نه‌تنها مخرب نیستند بلکه مقوم و تقویت‌کننده انسجام ملی‌اند. انکار یا مقابله با این هویت‌ها در واقع تضعیف هویت ملی است.
رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی عنوان کرد: گاهی گفته می‌شود «کوروش نه ضد اسلام بود و نه ضد انقلاب»، چرا که در زمان او هنوز اسلام ظهور نکرده بود. منشور کوروش، نماد تمدن، عدالت و انسان‌دوستی ایرانی است و بخشی از سرمایه هویتی ملت ما به‌شمار می‌آید.
به گفته فلاح‌زاده؛ ایران، سرزمینی است با پیشینه‌ای تاریخی، فرهنگی و دینی که در طول قرون، اقوام و مذاهب مختلف را در درون خود جای داده است. مقام معظم رهبری نیز در گفتمان‌های خود، در کنار اسلامیت، عدالت و انسانیت، بر عنصر ایرانیت تأکید فرموده‌اند. تحقق چنین گفتمانی، نیازمند تلاش نظری و عملی و گفتمان‌سازی اجتماعی است.
نارضایتی از مشکلات اقتصادی به‌معنای مقابله با نظام نیست
وی بیان کرد: ملت ایران، متشکل از اقوام و مذاهب گوناگون، در بزنگاه‌های حساس تاریخی، همواره در کنار یکدیگر بوده‌اند. ممکن است در برخی حوزه‌ها نارضایتی‌هایی وجود داشته باشد، اما این نارضایتی‌ها به معنای مقابله با نظام یا براندازی نیست. در علم جامعه‌شناسی، میان نارضایتی، شورش و جنبش‌های رادیکال تفاوت اساسی وجود دارد. جامعه ایران، جامعه‌ای زنده، پویا و مطالبه‌گر است که در عین داشتن انتقاد، نسبت به امنیت و منافع ملی خود حساس و وفادار است.
رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی فقدان انسجام سیاسی را یکی از بزرگترین آسیب‌های جهان اسلام در حال حاضر، خواند و افزود: نبود هماهنگی میان کشورهای اسلامی سبب شده که قدرت‌های بیگانه خود را «کدخدای جهان» تصور کنند و برخی دولت‌های اسلامی نیز ناخواسته در برابر آنان سر فرود آورند.
فلاح‌زاده با انتقاد از اینکه همین نبود انسجام سیاسی موجب شده که در مجامع بین‌المللی، برخی از سران کشورهای اسلامی از افرادی تمجید کنند که دستشان به خون کودکان، زنان و مردم بی‌گناه غزه و فلسطین آلوده است، افزود: این خود، نشانه ضعف اراده جمعی و بحران وحدت در جهان اسلام است. رقابت‌های منطقه‌ای و منافع متضاد برخی کشورها نیز به این تفرقه دامن می‌زند، در حالی که امروز جهان اسلام بیش از هر زمان دیگر نیازمند وحدت، هم‌افزایی و هم‌سویی سیاسی، فرهنگی و فکری است.
وی با بیان به اینکه در جهان اسلام، امروز با پدیده‌ای چندوجهی و متنوع از جریان‌های فکری و هویتی مواجه هستیم، خاطرنشان کرد: در میان جمعیت حدود هفت میلیارد و ششصد میلیون نفر در جهان، نزدیک به یک میلیارد و نهصد میلیون نفر مسلمان هستند؛ یعنی حدود بیست و پنج درصد جمعیت کره زمین را امت اسلامی تشکیل می‌دهد.
پراکندگی سیاسی و مذهبی عامل تشکیل صدای واحد جهان اسلام
رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی گفت: اما با وجود این ظرفیت عظیم انسانی، متأسفانه پراکندگی فکری، سیاسی و مذهبی میان کشورهای اسلامی، مانع از شکل‌گیری یک صدای واحد و اثرگذار در سطح جهانی شده است.
وی ادامه داد: جریان هویت‌گرایی مبتنی بر فقه شیعه و نظام جمهوری اسلامی ایران، که بر پایه اجتهاد، عقلانیت دینی و عدالت اجتماعی استوار است و تلاش می‌کند میان دین، سیاست و پیشرفت علمی تعادل ایجاد کند.
فلاح‌زاده اضافه کرد: جریان سنت‌گرایی سیاسی، که در بخش‌هایی از جهان اسلام همچنان حضور پررنگ دارد و گرایش به حفظ ساختارهای کلاسیک و سنتی در فهم دین و سیاست دارد.
به گفته رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی؛ جریان اخباری‌گری، که به نوعی به ظاهرگرایی دینی و فاصله گرفتن از عقلانیت اجتهادی تمایل دارد.
وی تشریح کرد: جریان نوگرایی دینی و لیبرالیسم اسلامی، که در برخی کشورهای عربی، از جمله عربستان سعودی در دوره جدید، قابل مشاهده است. عربستان که در گذشته نماینده سنت‌گرایی افراطی بود، امروز در دوره رهبری جدید، در حال حرکت به سمت نوعی نوگرایی لیبرال و لیبرالیسم دینی است. این تغییر، هرچند ممکن است ظاهری یا تدریجی باشد، اما در گفتمان فکری جهان اسلام تأثیرگذار است.
رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی افزود: جریان سکولاریسم دینی و سیاسی، که با تفکیک حوزه دین از سیاست و اجتماع، سعی در بازتعریف نقش دین در جامعه دارد و بیشتر در جوامع اسلامی در حال توسعه و متأثر از غرب دیده می‌شود
فلاح‌زاده گفت: جریان مذهب‌گرایی اجتماعی، که در برخی جوامع اسلامی، به‌ویژه جوامعی که دچار بحران هویت یا فشارهای فرهنگی هستند، به شکل واکنشی و گاه احساسی بروز می‌یابد.
وی عنوان کرد: جهان اسلام امروز در یک دوران گذار فکری، اجتماعی و سیاسی قرار دارد؛ دورانی که در آن، مفاهیم سنت و مدرنیته، دین و سیاست، و هویت ملی و فراملی، همگی در حال بازتعریف‌اند
رئیس دانشگاه مذاهب یادآور شد: دانشگاه، به‌ویژه دانشگاه بین‌المللی مذاهب اسلامی، می‌تواند نقش بی‌بدیلی در این مسیر ایفا کند؛ زیرا این دانشگاه، هم از نظر ساختار آموزشی و هم از نظر ترکیب فرهنگی و مذهبی، الگوی واقعی همگرایی اسلامی است.
ضرورت بازاندیشی جدی در نظام ارتباطی
وی بر ضرورت بازاندیشی جدی در نظام ارتباطی جامعه اسلامی تاکید کرد و افزود: بسیاری از ادبیات‌ها و مفاهیم ما نیازمند بازنگری است، چراکه برخی از پایگاه‌های سنتی ارتباط اجتماعی دیگر به‌تنهایی قادر نیستند کل جامعه را پوشش دهند.
وی بیان کرد: بخشی از جامعه امروز ما، با این پایگاه‌ها احساس پیوند عاطفی و اعتقادی ندارد یا کمتر در آنها حضور می‌یابد. دانشگاه می‌تواند با تکیه بر چارچوب‌های فکری، دینی و قرآنی، نظام ارتباطی نوینی با جامعه تعریف کند؛ نظامی که متناسب با تکثر فکری، تنوع فرهنگی و تفاوت نگرش‌های جامعه امروز باشد. جامعه ما چندلایه، متنوع و پیچیده است؛ از منظر اعتقادی، فرهنگی و فکری در حال تغییر و پویایی است. بنابراین، اگر ما معتقدیم که باید به سمت امت‌سازی و همگرایی اجتماعی حرکت کنیم، باید نظام ارتباطی‌مان را نیز بازتعریف کنیم.
فلاح‌زاده گفت: بنابراین، همه کسانی که درد دین، درد اخلاق و درد جامعه دارند، اعم از علما، اساتید، نخبگان، دانشگاهیان و فرهنگیان باید در نظام ارتباطی خود با جامعه بازنگری کنند. اگر این بازنگری صورت نگیرد، دچار تأخر فرهنگی و انفعال اجتماعی خواهیم شد.
وی تصریح کرد: در شرایطی که رسانه‌های جهانی و شبکه‌های اجتماعی در حال تسخیر ذهن و اندیشه جوانان‌اند و حتی به حریم خانواده نفوذ کرده‌اند، نهادهای آموزشی و حوزوی باید کارکردی بسیار فعال‌تر و عمیق‌تر پیدا کنند.
رئیس دانشگاه مذاهب با اشاره به اینکه ما در جامعه شش نهاد اصلی و اثرگذار از جمله نهاد خانواده، نهاد سیاست، نهاد اقتصاد، نهاد فرهنگ، نهاد دین و نهاد آموزش داریم، هشدار داد: این نهادها ستون‌های اصلی جامعه‌اند. اگر نهاد آموزش اعم از دانشگاه و حوزه صرفاً به افزایش سطح سواد یا انتقال مهارت‌های تخصصی بسنده کند و از رسالت فرهنگی و اجتماعی خود غافل بماند، جامعه دچار خسران و عقب‌ماندگی خواهد شد.
دانشگاه علاوه‌بر آموزش به تعهد اجتماعی و اخلاقی بیندیشد
وی متذکر شد: دانشگاه باید علاوه بر آموزش، به تعهد اجتماعی، اخلاقی و تمدنی نیز بیندیشد؛ باید نسل جوان را به تفکر، پرسشگری، انصاف و احساس مسئولیت نسبت به سرنوشت جامعه دعوت کند.
فلاح‌زاده گفت: هر یک از ما، در هر جایگاهی که هستیم، مسئولیم. باید با دلسوزی، نقد منصفانه و نگاه مسئولانه نسبت به سیاست‌ها و روندهای کلان جامعه، سهم خود را در اصلاح و پیشرفت ایفا کنیم.
اننهای پیام/481/