بررسی چالش‌های زیرساختی ورود هوش مصنوعی به مدارس / آیا مدارس آماده‌اند؟
به گزارش بخش استانها در وبانگاه به نقل از خبرگزاری تسنیم از شهرکرد، حسین رفیعی مدرّس و پژوهشگر هوش مصنوعی در یادداشتی نوشت: ورود شتابان فناوری‌های هوش مصنوعی به حوزه آموزش، وعده‌هایی بزرگ برای شخصی‌سازی یادگیری، کاهش بار اداری معلمان و افزایش دسترسی به منابع آموزشی مطرح کرده است.
اما پیش از آنکه سخن از «تبدیل مدارس به مدارس هوشمند» زده شود، پرسش بنیادی این است: «آیا مدارس ما زیرساخت لازم برای پذیرش اثربخش هوش مصنوعی را دارند؟»
هوش مصنوعی در آموزش می‌تواند ابزارهایی مثل سیستم‌های شخصی‌ساز یادگیری، ارزیابی‌های خود‌کار، کمک‌یارهای آموزشی برای معلمان و دستیارهای محتوایی مولد را وارد کلاس‌ها کند.
این ابزارها زمانی ارزش واقعی می‌یابند که زیرساخت‌های فنی، انسانی و قوانین آماده باشند؛ در غیر این‌صورت، توسعه هوش مصنوعی می‌تواند شکاف‌های موجود را تشدید کند و حتی به مخاطراتی نظیر نشت داده‌های دانش‌آموزی، خطاها و سوگیری الگوریتمی یا وابستگی مفرط به سرویس‌های هوش مصنوعی منجر شود.
اتصال و دسترسی به دستگاه‌های هوشمند، پایه‌ای‌ترین مشکل ملی در مدارس
تجربه ایران در دوران همه‌گیری کرونا نشان داد که پیاده‌سازی یک سامانه ملی مانند سامانه شاد، امکان استمرار آموزش را می‌توان فراهم کرد، اما ضعف‌ها در پوشش اینترنت، تفاوت دسترسی به دستگاه‌های هوشمند میان مناطق مختلف و کیفیت سرویس اینترنت و سامانه، در آن دوران آشکار شد.در این خصوص گزارش‌ها و پژوهش‌هایی به «شکاف دیجیتال» اشاره کرده‌اند که شامل دسترسی فیزیکی به شبکه، دستگاه‌های مناسب و مهارت‌های استفاده است که قابل تامل است.
ابزارهای هوش مصنوعی، برای عملکرد مناسب به پهنای باند، پایداری اتصال و در برخی موارد به اتصال مداوم به سرویس‌ها نیاز دارند. هرگونه ناپایداری شبکه منجر به قطع خدمات، از دست رفتن داده‌ها یا تغییر آن خواهد شد. بنابراین اتصال ضعیف نه‌تنها مانع دسترسی به خدمات می‌شود، بلکه ریسک تبعیض آموزشی را افزایش می‌دهد.
در کنار اتصال، دسترسی واقعی به دستگاه مورد نیاز اعم از تبلت، رایانه شخصی، لپ‌تاپ یا تلفن هوشمند مناسب آموزشی، شرط لازم است. آمار جهانی و مطالعات کشورها نشان می‌دهد که حتی در مناطقی که اینترنت فراهم است، نسبت دستگاه به دانش‌آموز مشکل‌ساز است، در ایران نیز در بسیاری از مناطق این مشکل وجود دارد، لذا چنین وضعیتی برای اجرای نرم‌افزارها و سرویس‌های آموزشی مبتنی بر هوش مصنوعی نامناسب است.
ضرورت ارتقای واقعی مهارت‌های دیجیتال معلمان
مسئله دیگر این است که فراهم آوری زیرساخت‌های فنی مانند اینترنت و دستگاه مناسب، اگرچه لازم است اما کافی نیست، نیروی انسانی نیز به عنوان یکی از مهمترین ارکان استفاده هوش مصنوعی در مدارس باید آمادگی کافی را داشته باشد.
هوش مصنوعی تنها زمانی می‌تواند مؤثر واقع شود که معلم بداند چگونه از آن به‌عنوان ابزار پشتیبان آموزشی استفاده کند، برخی از شواهد پژوهشی داخلی نشان می‌دهد که مهارت‌های دیجیتال معلمان در سطوح مختلف ناکافی است و برنامه‌های کوتاه‌مدت و بدون پیگیری اثربخشی محدود داشته‌اند.
برای همین برای ارتقای واقعی مهارت‌های دیجیتال معلمان، باید برنامه‌های توسعه حرفه‌ای منسجم، پیوسته و متناسب با نیاز واقعی معلمان طراحی شود و نه کارگاه‌های مقطعی و عمومی.
حفاظت از اطلاعات در عصر هوش مصنوعی
نکته بعدی آن است که سرویس‌های مبتنی بر هوش مصنوعی معمولاً به داده‌های وسیع و حساس نیاز دارند، داده‌هایی که در سطح مدرسه شامل اطلاعات هویتی، عملکرد تحصیلی و گاهی محتوای فردی دانش‌آموزان است.
حفاظت از این داده‌ها نیازمند سیاست‌ها، مقررات و پروتکل‌های فنی است. برای همین سازمان‌های بین‌المللی تأکید کرده‌اند که بدون چارچوب‌های قوی، حفاظت از داده و شفافیت در استفاده از آن، اعتماد خانواده‌ها و معلمان از بین می‌رود و ریسک‌های حقوقی و اخلاقی پدید می‌آید.
در همین زمینه کشورهای پیشرو در تحول دیجیتال آموزشی، قوانین و راهنمایی‌های روشنی برای مدیریت داده‌های آموزشی (شامل دسترسی، نگهداری، حذف و اشتراک‌گذاری داده) دارند.
برای همین تدوین سیاست‌های نظام‌مند و راهنمایی‌های اختصاصی برای حوزه آموزش، به‌ویژه در تعامل با سرویس‌دهندگان خارجی یا محصولات هوش مصنوعی در ایران باید به درستی تبیین و این نیاز رفع شود.
نکته دیگر آن است که بسیاری از مدل‌های قدرتمند هوش مصنوعی توسط شرکت‌های بین‌المللی توسعه یافته و در قالب سرویس ابری عرضه می‌شوند. تکیه بر سرویس‌های خارجی می‌تواند مدارس را در معرض ریسک‌های متعددی قرار دهد.
قطع سرویس ناشی از تحریم یا اختلال بین‌المللی، هزینه‌های ارزی بالا، نگرانی‌های امنیتی و فقدان شفافیت در منطق مدل، از جمله این مشکلات هستند. رفع این مشکلات، نیازمند سیاست‌گذاری‌هایی مبتنی بر واقعیت، حفاظت از داده‌ها و بهره‌گیری درست از فناوری‌های کارآمد است.
نیازمند هزینه‌کرد کافی برای توسعه زیرساخت‌های لازم هستیم
توسعه زیرساخت‌های لازم برای هوش مصنوعی در آموزش هزینه‌بر است، از پهنای باند گرفته تا خرید دستگاه، آموزش معلمان، نگهداری و امن‌سازی داده و به طور کلی هوشمندسازی حوزه آموزش از مدرسه تا معلم.
در این زمینه نیز مدل‌های مختلفی در جهان به‌کار گرفته شده‌اند، از جمله این مدل‌ها می‌توان به مشارکت‌های عمومی و خصوصی، برنامه‌های دولتی و کمک‌های سازمان‌های جهانی، اشاره کرد.
در ایران نیز لازم است مسئولان ملی با نگاه درست و مبتنی بر آینده‌نگری، تامین منابع مالی این مسئله مهم را در اولویت خود قرار داده و برای آن برنامه منسجمی تدوین کنند، وگرنه بدون هزینه کافی، اهداف مورد نظر محقق نخواهد شد.
در یک کلام باید گفت هوش مصنوعی می‌تواند توانمندساز بزرگی برای آموزش باشد، اما این فناوری نه‌تنها نیازمند سرمایه‌گذاری‌های فناورانه است، بلکه مستلزم سرمایه‌گذاری‌های انسانی و قانونی نیز می‌باشد.
اگر در مدارس، ابتدا زیرساخت‌های پایه مستحکم نشوند، وارد کردن هوش مصنوعی به کلاس‌ها ممکن است به‌جای کاهش نابرابری، بر آن بیفزاید.
انتهای پیام/7540