مازندران به روایت روزی که علویان پرچم ایمان برافراشتند/ حکایت مردمانی که تاریخ را شکل دادند
به گزارش بخش استانها در وبانگاه به نقل از خبرگزاری تسنیم از ساری، مازندران، سرزمینی است که در رگ‌هایش صدای باران، بوی شالیزار و نغمه دل‌انگیز «کلّی‌وا» جاری است. این استان نه‌فقط جغرافیایی میان کوه و دریا، بلکه دفتری از تاریخ و فرهنگ ایران است؛ جایی که در تاریخ برای نخستین بار پرچم حکومت علویان برافراشته شد و تشیع، چهره‌ای رسمی یافت. از همین رو، چهاردهم آبان به عنوان روز مازندران نامگذاری شده تا یادآور پیوند ایمان، فرهنگ و تاریخ در این خطه باشد؛ روزی برای بازگشت به ریشه‌ها و بازخوانی آیین‌هایی که هنوز در جان مردم زنده است.
آغاز یک هویت؛ چرا 14 آبان؟
استان مازندران در شمال ایران و کرانه‌های جنوبی دریای خزر واقع شده است. این استان، از جغرافیایی خاص و متنوع شامل جلگه‌ها، علفزارها، بیشه‌ها و جنگل‌های هیرکانی با صد‌ها گونه گیاهی منحصر‌به‌فرد، سواحل شنی و… برخوردار است و آتشفشان دماوند یکی از هفت آتشفشان معروف دنیا در این استان واقع شده است. از نظر جغرافیائی مازندران بخش بزرگی از طبرستان بوده که در حدود سده هفتم هجری قمری جانشین نام طبرستان شده است.
مازندران پیشینه و قدمتی هزاران ساله دارد و غار‌های هوتو، کمربند و گوهرتپه در بهشهر گواهان این ادعا هستند. بومیان مازندران قبل از ورود آریایی‌ها به این سرزمین چادرنشین و گله دار بودند. اقوام مختلف مازندران نقش‌های مهمی را در تاریخ این سرزمین ایفا کرده‌اند، از جمله طایفه‌ای جنگجو به نام اندیکی تپور و طایفه آمارد‌ها که از اقوام متمایز منطقه بودند و از بهترین تیراندازان در جنگ‌های شاهان هخامنشی، تا آنجا که در جنگ گوگمل داریوش سوم مسئول نگهبانی شاهنشاه و خاندان وی بودند و اسکندر مقدونی نتوانست طبرستان را از طریق جنگ با آن‌ها تسخیر کند.
پارتیان نیز، از تیره ایرانی پرنی و از عشایر سکا‌های محدوده شرق دریای مازندران بودند و شهر آمل پایتخت اقلیمی آنان بود. آل گشنسب در زمان ساسانیان در این منطقه حکمرانی می‌کردند. گیل گیلانشاه نخستین حکمران طبرستان در دوره اسلامی بود و بعد از او پسرش دابویه سلسله آل دابویه را بنیاد نهاد. در سال 250 هجری قمری علویان در طبرستان و در قرن هشتم و نهم هجری قمری سادات مرعشی به قدرت رسیدند. در زمان شاه عباس اول صفوی حکومت‌های محلی از بین رفت و ایران زیر نظر حکومت مرکزی قرار گرفت.
فردوسی شاعر پر آوازه ایران در قرن چهارم چه زیبا درباره مازندران سروده است:
که مازندران شهر ما یاد باد / همیشه بر و بومش آباد باد
که در بوستانش همیشه گل است / به کوه اندرون لاله و سنبل است
هوا خوشگوار و زمین پرنگار / نه گرم و نه سرد و همیشه بهار
نوازنده بلبل به باغ اندرون / گرازنده آهو به راغ اندرون
همیشه بیاساید از خفت و خوی / همه ساله هرجای رنگست و بوی
گلابست گویی به جویش روان / همی شاد گردد ز بویش روان
دی و بهمن و آذر و فرودین / همیشه پر از لاله بینی زمین
آغاز تشیع در تبرستان
مردمان این دیار در سال 250 هجری قمری، نخستین حکومت شیعی جهان را تشکیل دادند. این قوم در روز خجسته عید سعید فطر 250 هجری قمری در مسجد جامع کجور نماز عید را به امامت حسن بن زید علوی برگزار کردند و با برپایی این نماز سنگ بنای نخستین حکومت شیعی در جهان را بنیان نهادند.
این روز (14 آبان سال 243 شمسی مطابق با عید سعید فطر 250 هجری قمری) سرآغاز بیعت مردم این استان با حسن بن زید علوی بنیانگذار نخستین حکومت شیعی علوی در جهان است و ارادت عمیق و خالصانه مردم مازندران به ائمه اطهار موجب شد تا مازندرانی‌ها طی 12 قرن شیعه مانده و با افکار و باور‌های شیعی زندگی کنند. براین اساس این روز به عنوان “مازندران، دیار سبز علویان” نامگذاری شد.
14 آبان روز ملّی مازندران است و این روز متعلق به مردم مازندران که جلودار آن مردم رویان و چالوس بودند است، روزی که مردم با میل و رغبت به حکومت شیعی را پذیرفتند، روزی که مردم بدون بوق و کرنای رسانه‌ای، خودشان و با تدبیر حکومت دلخواه خودشان را برپا کردند.
سرزمین مازندران از دیرباز پر از رمز و راز بوده است، دارای مردمانی سختکوش و مهربان است که این سرزمین آبستن حوادث گوناگون بوده و این شانس را داشته که مطلع دلیرمردان و نام آوران بزرگی بوده است.
نام مازندران از دیرباز بنام پهلوانان و اسطوره‌ها به تاریخ ایران پیوند خورده است و رشادت‌های دلیر مردان آن هیچ گاه از ذهن مردم پاک نمی‌شود.
در سال 250 هجری قمری، با ورود «حسن بن زید » به طبرستان، حکومت علویان شکل گرفت؛ نقطه عطفی که نه‌تنها نظام سیاسی آن روزگار را دگرگون کرد بلکه مسیر فرهنگی و اعتقادی شمال ایران را نیز به سوی تشیع دوازده‌امامی سوق داد. مورخان، آن دوره را یکی از نخستین تجربه‌های حکمرانی علویان در ایران می‌دانند. بر همین مبنا، 14 آبان به عنوان روز مازندران ثبت شد؛ روزی برای تجلیل از هویت مذهبی، فرهنگی و تاریخی این سرزمین کهن.
رمضانی پاجی پژوهشگر تاریخ محلی در گفت‌وگویی با خبرنگار ما می‌گوید:«روز مازندران فقط یک مناسبت تقویمی نیست؛ نماد بازگشت به اصالت است. علویان در این منطقه حکومت کردند، اما تأثیرشان تنها محدود به سیاست نبود. آن‌ها با گسترش علم، عدالت و محبت اهل‌بیت، فرهنگ مازندران را با ایمان پیوند زدند و این پیوند هنوز در زبان، موسیقی و آیین مردم جاری است.»
مردم ولایت دوست مازندران در این روز خجسته، حماسه بزرگی را آفریدند، آنگاه که امام زاده سلطان محمد کیا معروف به دبیر صالحانی به بیعت با این سید والا مقام دعوت شدند با خلوص نیت پای در میدان ارادت نهادند و دست حسن بن زید علوی را در میان دستان خود گرفتند و دلدادگی خود را به ساحت علوی رسما” اعلام کردند.
مردم مازندران و همسایگانش مانند گیلان از دیر باز شیفته خاندان اهل بیت و پدیرای نوادگان حضرت رسول بودند که از جور و ستم حکام بنی عباس و بنی امیه به این سرزمین روی می‌آوردند و مردم مازندران به گرمی، این بزرگان را پذیرا شدند و امروز وجود بقعه‌ها و امامزادگان متعدد در این سرزمین خود گواه این ادعا است.
امام زاده سلطان محمد کیا به نیابت از مردم مازندران نامه‌ای را به حسن بن زید فرستاد و نخستین شهری که افتخار ورود سید علوی را داشت شهر سعید آباد در حوالی مرزن آباد بود و نخستین لشکریان وی را مردم شهر‌های رویان، کلار و دیلم تشکیل دادند و نیز نخستین اردوگاه نیز در کجور برپا شد و جریان شیعه گری از این دوره در طبرستان آغاز شد. به همین خاطر سالروز تشکیل نخستین حکومت شیعه در جهان در صالحان کجور نوشهر به روز مازندران نام نهاده شد.
آیین‌ها و جشن‌های بومی در هفته مازندران
هفته مازندران فرصتی است تا مردم، دوباره در آیینه رسوم خود بنگرند. از اجرای موسیقی‌های محلی و نمایشگاه صنایع‌دستی تا پخت خوراک‌های بومی چون «آش محلی و کئی پلا» و «شیر برنج»، شهرها و روستاهای استان در این هفته رنگ و بوی اصالت می‌گیرند.
در شهر آمل، مراسم آیینی با شعرخوانی و ذکر حماسه‌های مردمان طبرستان برگزار می‌شود و در بهشهر و ساری، آیین‌های «دست‌چینی برنج» و «نوای چَمَره‌خوانی» بازسازی می‌گردد. مدارس و دانشگاه‌ها نیز در این هفته با پوشش محلی و معرفی میراث فرهنگی، روح مازنی را به نسل جدید یادآوری می‌کنند.
تیرماه سیزده شو؛ شب روشنِ باور و دوستی
در میان آیین‌های مازنی، یکی از پررمز و رازترین جشن‌ها، تیرماه سیزده شو است؛ جشنی باستانی که هنوز در بسیاری از روستاهای شرق و غرب مازندران برپا می‌شود.
این آیین، در شب سیزدهم تیرماه تبری برگزار می‌شود و یادگار روزگاری است که مردم، پایان یک سال کشاورزی و آغاز سال نو تبری را جشن می‌گرفتند.
در آن شب، خانه‌ها با نور فانوس و بوی برنج تازه پخته‌شده روشن می‌شود، بزرگان قصه‌های کهن را بازمی‌گویند، جوانان فال می‌گیرند و کودکان از خانه‌ای به خانه دیگر نقل و شیرینی می‌برند.
«تیرماه سیزده شو» فقط یک جشن نیست؛ آشتی انسان با زمین و زمان است، پیوندی میان طبیعت، نیاکان و امید به آینده.
از گذشته تا اکنون؛ مازندران در مسیر هویت
روز مازندران، بهانه‌ای است برای مرور ریشه‌ها. از زبان تبری گرفته تا موسیقی نواحی، از لباس محلی تا ادبیات شفاهی، این سرزمین گنجینه‌ای است از فرهنگ بومی که نیازمند پاسداری آگاهانه است.
کارشناسان معتقدند توجه به میراث فرهنگی و احیای آیین‌های محلی، می‌تواند ضمن تقویت حس تعلق، زمینه‌ساز توسعه گردشگری فرهنگی در استان باشد.
حسنی کارشناس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران می‌گوید:«هویت فرهنگی مازندران در آیین‌های مردمی نهفته است. وقتی مردم آئین‌ها را برگزار می‌کنند یا در روز مازندران لباس محلی می‌پوشند، در واقع ریشه‌های خود را زنده می‌سازند. این رفتارها نوعی مقاومت فرهنگی در برابر یکسان‌سازی و فراموشی است.»
محمد محمدی مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی مازندران درباره برنامه‌های هفته مازندران اظهار داشت: امسال هفته مازندران با شعار “مازندران؛ تمدن، تدین و همدلی” برگزار می‌شود.
وی با اشاره به اینکه برنامه‌های هفته مازندران از چهارشنبه 14 آبان 1404 آغاز می‌شود افزود: همایش بزرگ دیار علویان در روستای صالحان کجور نوشهر نخستین خاستگاه حکومت شیعه علوی در ایران برگزار می‌شود.
وی در ادامه تاکید کرد: در این هفته بیش از 600 برنامه ویژه هفته مازندران در استان برگزار می‌شود.
محمدی در خصوص دیگر برنامه‌های هفته مازندران بیان کرد: روز 22 آبان با همایش ملی جایزه ادبی نیما در شهرستان نور به پایان خواهد رسید.
به گزارش تسنیم، روز مازندران، روز خاک و تاریخ است؛ روزی که باید دوباره از نو دیده شود. از باران‌های نغز البرز تا صدای داس در شالیزار، از نغمه‌های «آب‌پری» تا نجواهای شب تیرماه سیزده شو و پائیزهای رنگی تبرستان، همه و همه گواه این است که مازندران فقط جغرافیا نیست، روح زنده‌ای است که از دل تاریخ تا امروز، به یادگار مانده است.
انتهای پیام/