لزوم تعیین یک محور واحد در خانه و مدرسه برای تربیت

به گزارش بخش استان‌ها در وبانگاه به نقل از خبرگزاری تسنیم از همدان، دوازدهمین همایش خانواده و مدرسه صبح امروز با حضور جمعی از مسئولان استانی، معلمان، مدیران و اولیای دانش‌آموزان مؤسسه شهید محراب آیت‌الله مدنی برگزار شد.در این مراسم حجت‌الاسلام علیرضا پناهیان با اشاره به ضرورت برنامه‌ریزی چندبعدی برای شکوفایی استعدادهای دانش‌آموزان،گفت: برای پرورش فرزندانمان باید از جهات مختلف برنامه‌ریزی کنیم. همه ما دغدغه ارتقای علمی دانش‌آموزان را داریم انتظار داریم آنان اهل خلاقیت باشند، صرفاً مصرف‌کننده دانش نباشند بلکه تولیدکننده علم باشند و بتوانند جامعه را پیش ببرند.

وی افزود: دانش‌آموزان نباید تکرارکننده طوطی‌وار نظرات اندیشمندان باشند، بلکه باید توانایی نقد و ارزیابی داشته باشند و همانند دانشمندان بزرگ اثرگذار باشند.افزون بر دغدغه‌های علمی، نگرانی‌هایی در حوزه شخصیتی نیز وجود دارد؛ دانش‌آموزان باید از سلامت روان، آرامش و قدرت روحی برخوردار باشند. وقتی وارد زندگی می‌شوند، باید در برابر مشکلات استوار باشند و با سختی‌ها به‌صورت قاطعانه برخورد کنند.

این کارشناس مذهبی به بُعد معنوی تربیت اشاره کرد و بیان کرد: از سوی دیگر نیازمند آن هستیم که دانش‌آموزان از نظر دینی و معنوی افرادی خداپرست باشند. حتی خانواده‌هایی که ممکن است خودشان چندان پایبند به مقررات دینی نباشند، برای فرزندانشان چنین آرزویی دارند. البته انتظار داریم این دانش‌آموزان در حوزه دینداری متعصب بار نیایند، اما همگان خواهان آن هستیم که فرزندانمان خدا را بشناسند و با اولیای خدا ارتباط روحی مناسب داشته باشند.

حجت‌الاسلام پناهیان به ابعاد دیگر تربیت اشاره کرد و افزود: مهارت‌های زندگی، مهارت‌های شغلی و مهارت‌های اجتماعی از دیگر ابعادی است که دانش‌آموزان باید در آن‌ها توانمند شوند تا در زندگی روزمره ناتوان نباشند. مسئله اصلی این است که کدام موضوع را باید به عنوان محور اصلی تربیت در نظر بگیریم؟ چه عاملی را باید سرمشق اصلی قرار دهیم تا به همه ابعاد تربیت دست یابیم.

وی تأکید کرد: بحث بر سر بیان نکات تربتی متعدد نیست، بلکه مسئله اصلی تعیین محور تربیت و حتی تعلیم است. محوری که در نظام آموزشی تعیین‌کننده باشد. همه شما باید درباره این موضوع بیندیشید و مطالعه کنید. آیا در دین می‌توانیم موضوعی را به عنوان محور تربیت شناسایی کنیم؟ و در علوم تجربی مانند روانشناسی یا روانشناسی تربیتی، آیا بعد خاصی به عنوان محور در نظر گرفته شده است؟ حتی اگر نگاه دینی هم نداشته باشیم، لااقل از نظر برخی اندیشمندان باید این محوریت ثابت باشد.

 این کارشناس مذهبی با استناد به دیدگاه یکی از روانشناسان برجسته،توضیح داد: بخشی از دیدگاه‌های یکی از سه روانشناس مؤثر در روانشناسی مدرن را که در تحولات علمی و اجتماعی تاریخ اثرگذار بوده است، برای شما بیان خواهم کرد. علوم انسانی به ویژه روانشناسی و روانشناسی تربیت، هرچه پیشرفت می‌کنند، با سرعت زیادی در حال نزدیک شدن به معارف دینی هستند.

لزوم توافق خانه و مدرسه بر سر یک محور

وی با اشاره به ضرورت هماهنگی خانه و مدرسه اظهارکرد: آن هماهنگی که بین خانه و مدرسه باید وجود داشته باشد، تنها با توافق بر سر این محوریت حاصل می‌شود. چه زمانی هماهنگی پدید می‌آید؟ زمانی که مدرسه و خانواده موضوع واحدی را به عنوان امر مهم و محوری در نظر بگیرند.

حجت‌الاسلام پناهیان تصریح کرد:به ندرت می‌توان نکته تربیتی را یافت که مورد تایید همه باشد. نکات خوب بسیارند، اما جامعه ما از دوران جهل ابتدایی خارج شده و به دوران جدیدی رسیده که در آن باید آگاهی‌ها را نظام داد و این مصالح را سامان بخشید.همانطور که تولید مصالح خوب به تنهایی برای ساخت خانه کافی نیست، ما نمی‌توانیم صرفاً به تولید مصالح علمی اکتفا کنیم و بگوییم اگر بخواهیم خانه‌ای بسازیم، بهترین مصالح را در اختیار داریم. پرسش اساسی این است که معمار کیست و بر اساس چه مراحلی کار را آغاز می‌کند؟ 

محوریت بُعد اجتماعی در تربیت

وی با تأکید بر اولویت معماری تربیتی بر تولید محتوای پراکنده افزود: اساساً جامعه ما امروز بیش از اندیشمندانی که مصالح علمی تولید می‌کنند، به معمارانی نیاز دارد که بتوانند بنایی تمدنی، معرفتی و معنوی بسازند. وقتی مدارس را مقایسه می‌کنیم، بر اساس طرح معماری و مدیریت این مصالح خوب است که قضاوت می‌شوند.هم در دین و هم در روانشناسی، بعد اجتماعی می‌تواند به عنوان محور تربیت دیگر ابعاد انسان در نظر گرفته شود.

 این کارشناس مذهبی، درادامه بیان کرد: به عنوان مثال، والدین با شوق و ذوق کودکان را به مدرسه می‌فرستند تا در آینده دکتر یا مهندس شوند، اما کودک در مدرسه بیش از هر چیز درگیر روابط اجتماعی جدید خود است. تضاد احتمالی بین خواست خانواده و گرایش کودک، ممکن است مادر کودک را از غرق شدن در دوستی‌های مدرسه بر حذر دارد، اما کودک به سادگی نمی‌تواند از این روابط دل بکند. گاهی ارتباط با دوستان جایگزین ارتباط با پدر و مادر می‌شود و کودک برای حفظ موقعیت اجتماعی خود، حتی در مقابل والدین نیز می‌ایستد.

لزوم هماهنگی خانواده با طبیعت کودک

وی با تأکید بر لزوم همراهی با فطرت کودکان عنوان کرد: طبیعت بچه‌ها راهنمای ماست. اگر بخواهیم با غریزه و فطرت و آمادگی روحی بچه‌ها حرکت کنیم، همان‌گونه که امیرالمؤمنین علی(ع) فرمودند، باید از دری که به روی قلب باز است وارد شویم. این نقطه چیزی جز روابط اجتماعی کودک نیست.

حجت‌الاسلام پناهیان عنوان کرد: مدرسه تعریفش محل دانش نیست. همان‌گونه که خانواده برای کودک پناهگاه و زادگاه اوست، مدرسه محلی است بین خانه و جامعه. دقیق‌ترین تعریف برای مدرسه این است که واسطه‌ای کنترل‌شده و قابل برنامه‌ریزی بین خانواده و جامعه است.

وی وظایف مدرسه را این‌گونه برشمرد: تمام نواقص جامعه در مدرسه باید جبران شود و تمام نیازهای جامعه در مدرسه باید تمهید و تأمین شود. مدرسه در درجه اول، محل پیدا کردن خود در میان جمع است. وقتی این خود به درستی یافته شد، به فرموده امام علی(ع)، به خدا نیز خواهند رسید.

این استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به محوریت مسئله هویت گفت: موضوعی که امسال بیشتر مورد توجه بوده، مسئله هویت است. همه معتقدند فرد هویت خود را در فردیت محض نمی‌یابد، بلکه در جمعی که با آن مرتبط است، در جمعی که در آن منعکس می‌شود و از آن تعریفی از خود پیدا می‌کند، ساخته و پرداخته می‌شود.

وی تاکیدکرد: بی‌رحمانه‌ترین سخن درباره مدرسه این است که آن را محلی برای کسب مهارت و توانمندی برای شغل آینده بدانیم. این نگاه، ربات‌انگاری انسان است. حتی حیوانات از جنبه اجتماعی بودن، بسیار قوی‌تر از نگاهی هستند که گاهی به انسان داریم. صحیح نیست که بگوییم مدرسه فقط محل تحصیل علم است و به ابعاد دیگر توجه نکنیم.

حجت‌الاسلام پناهیان با تشبیه مدرسه به مهمانی گفت: وقتی فردی به عنوان دانش‌آموز به مدرسه می‌رود، درس خواندن زمینه‌ای برای زندگی جمعی اوست. وقتی به مهمانی می‌روید، غذا خوردن بهانه‌ای برای دور هم جمع شدن است، اما اصل موضوع، دید و بازدید و تعامل است. در مهمانی هم کسی نمی‌گوید برای شام خوردن آمده است.

اهمیت نگاه از دریچه چشم کودک

وی از والدین و مسئولان آموزشی درخواست کرد: تمنا می‌کنم از دیده کودکانمان به مدرسه نگاه کنیم. کودک می‌گوید من می‌روم پیش دوستانم و اینجا باید آغاز کنیم. این دیدگاه بر شیوه تحصیل و آیین‌نامه‌های امتحان تأثیر می‌گذارد. وقتی معلم دانش‌آموزان را به صورت تیمی سازمان می‌دهد و می‌گوید با همکاری هم مسئله را حل کنید، بهترین لحظات تحصیل علم شکل می‌گیرد.

الگوی تیمی و رقابت سالم، رمز موفقیت مهارت‌های زندگی

این استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به تشکیل تیم‌های ورزشی توسط دانش‌آموزان توضیح داد: وقتی بچه‌ها می‌خواهند تیم فوتبال تشکیل دهند، خودشان می‌دانند چگونه عمل کنند. معلمان زیاد دخالت نمی‌کنند و بچه‌ها خودشان ضعیف و قوی را می‌شناسند و تعادل ایجاد می‌کنند.

وی رقابت تیمی را انسانی‌تر توصیف کرد و افزود: این رقابت جمعی چقدر انسانی‌تر از رقابت فردی است. آن حرکت شومی که بچه‌ها تک‌تک با هم مقایسه می‌شوند، ضربه‌زننده است.

حجت‌الاسلام پناهیان عنوان کرد: معلم پیشکسوتی در تهران را می‌شناسم که نمرات بچه‌ها را حتی به والدین هم اعلام نمی‌کند تا رقابت مخرب شکل نگیرد. وقتی به رقابت کشیده می‌شویم و مقایسه می‌شویم، ضربه می‌خوریم. مقایسه با دیگران، آغاز نابودی است. 

وی با تأکید بر شکل‌گیری هویت جمعی اظهار کرد: بگذارید هویت بچه‌ها به عنوان عضو یک جامعه شکل بگیرد، نه هویت فردی. این بزرگترین حرف دین است.به فلسفه وجودی مساجد دقت کرده‌اید؟ اگر عبادت یک عملیات فردی بود، مسجد را تبدیل به حجره‌های جداگانه می‌کردند. اما همه را به صف کردن تا زندگی جمعی را به ما یاد بدهند.

این کارشناس مذهبی با بیان تفاوت بنیادین نگاه دینی،توضیح داد: بی‌دینی یعنی زندگی فردی، حتی اگر پر از عبادت باشد. و دین یعنی زندگی جمعی، حتی اگر پر از معصیت باشد. این معصیت را خدا می‌بخشد و مردم یکدیگر را اصلاح خواهند کرد. دیدگاه علامه طباطبایی در تفسیر المیزان، قرآن را متنی برای جامعه می‌داند نه برای فرد. حتی فردی‌ترین آیات قرآن را به صورت جمعی تفسیر می‌کند.

وی با اشاره به هدف نهایی تربیت گفت: این بچه‌های ما در نهایت باید رهبران جامعه شوند. آنها خلیفه الله هستند. سیاسیون باید از دل این بچه‌های شما تربیت شوند. کودکی که جمع را می‌فهمد، می‌تواند جامعه را بفهمد. عقل در زندگی جمعی رشد می‌کند.

حجت‌الاسلام پناهیان با بیان اینکه آدلر علاقه اجتماعی را معیار سلامت روان انسان می‌داند، عنوان کرد: از نگاه این اندیشمند، هر ناراحتی روانی با اجتماعی شدن قابل برطرف شدن است و علامت سالم شدن از هر بیماری روانی این است که علاقه اجتماعی فرد افزایش پیدا کند. او معتقد است درمان یعنی هدایت فرد به سمت تعاملات اجتماعی و پرورش این فاکتور.

تغییر نگاه به بازگشت کودک از مدرسه

وی به والدین توصیه کرد: وقتی بچه‌ها از مدرسه برمی‌گردند، به جای پرسش‌های صرفاً درسی، قصه‌های اجتماعی آنها را بپرسید. مانند رفیق پیدا کردی؟ با کسی صحبت کردی؟ بازی کردی؟ با هم تیم تشکیل دادید؟ چه شد؟

این استاد حوزه و دانشگاه با تشریح نقش معلم در جامعه‌، افزود: معلم سر کلاس در حال جامعه‌سازی و تنظیم روابط اجتماعی بچه‌هاست. علوم و دروسی که منتقل می‌کند، بهانه‌ای برای این سرگرمی و تعامل است. در حوزه که مدرک درسی آن اجتهاد است، مهمترین رکن مباحثه است. چرا این روش در مدارس ما نیست؟ چرا بچه‌ها نباید به صورت تیمی مسائل را حل کنند؟

وی با انتقاد از سیستم سخنرانی‌محور در مدارس ،بیان کرد: آیا کلاس فقط محل سخنرانی است؟ ارزش کلاس بالاتر از یک محفل سخنرانی است.در دانشگاه هنر سال‌ها تدریس می‌کردم و هیچ‌گاه بیش از 10 تا 14 صفحه جزوه نداشتیم، چون تمام ساعت‌های کلاس به گفتگو اختصاص داشت. وقتی به من اعتراض می‌کردند که مطالب کمی منتقل می‌کنی، با جسارت می‌گفتم، مرگ بر آن همه مطلبی که بخواهد ذهن دانشجو را پر کند اما او را اهل تعامل علمی نکند.

حجت‌الاسلام پناهیان با اشاره به هوش هیجانی گفت: آزمایش شیرینی را دیرتر بخوروکه در مدارس غرب اجرا می‌شود، نشان می‌دهد کسانی که توانستند شیرینی را دیرتر بخورند، موفق‌تر بودند.هوش هیجانی یعنی کنترل خویشتن در شهوت و غضب. آدلر این را اینگونه تفسیر می‌کند که درمانگر باید درمانجو را به سمت کنترل رفتارهایش هدایت کند، به طوری که بتواند رفتارش را به سمت اهداف اجتماعی سوق دهد.

وی در پایان با تشریح مفهوم علاقه اجتماعی گفت: از نظر آدلر، رشد فرد و تعالی فرد یعنی دستیابی به علاقه اجتماعی. او این مفهوم را دوست داشتن همه ابنای بشر تعریف می‌کند، نه فقط دوست داشتن چند نفر در اطراف خود یا فقط انسان‌هایی که هم‌ملت هستند.

انتهای پیام/