«تلما» دوباره توله‌دار شد/ امید تازه در بحران یوز آسیایی/ 3 سال انتظار برای یک تصویر
به گزارش بخش استانها در وبانگاه به نقل از خبرگزاری تسنیم سمنان، در پهنه وسیع و خشک پارک ملی توران در استان سمنان، بار دیگر روزنه‌ای از امید برای بقای یوز آسیایی گشوده شده است؛ گونه‌ای که سال‌هاست در فهرست در خطر انقراض قرار دارد و هر مشاهده جدید از آن، به معنای روشن‌شدن دوباره چراغی بر مسیر حفاظت از حیات‌وحش کشور است. ثبت تصویری تازه از یک ماده یوز به همراه توله‌اش، آن هم پس از سه سال غیبت این گونه در پایش‌های دوربینی، نمونه‌ای مهم از موفقیت تلاش‌های حفاظتی در این منطقه به شمار می‌رود.
پارک ملی توران با وسعتی بیش از یک‌میلیون و چهارصد هزار هکتار، دومین ذخیره‌گاه بزرگ زیست‌کره در ایران و اصلی‌ترین زیستگاه یوز آسیایی محسوب می‌شود؛ زیستگاهی که تنوع کم‌نظیر پوشش گیاهی و جانوری آن، اهمیت این منطقه را در مقیاس ملی و بین‌المللی دوچندان کرده است. در چنین گستره‌ای که حیات همواره در مرز شکنندگی پیش می‌رود، نقش محیط‌بانان و ابزارهای پایش نوین بیش از همیشه حیاتی است.
آمارهای نگران‌کننده از آخرین بازماندگان یوز ایرانی
بر اساس تخمین‌های منتشرشده در گزارش‌های رسمی و پژوهشی، جمعیت یوز آسیایی در کشور طی سال‌های اخیر بین 40 تا 70 قلاده برآورد شده و در برخی برهه‌ها حتی اعدادی کمتر از 30 قلاده نیز مطرح شده است. این آمارها نشان می‌دهد که کوچک‌ترین تغییرات مثبت یا منفی در روند زادآوری و بقا، تأثیری چشمگیر بر امید به احیای این گونه دارد؛ به‌ویژه در توران که دوربین‌های تله‌ای تاکنون حداقل 13 یوز را در دوره‌های مختلف رصد کرده‌اند.
تولد تازه در توران؛ امیدی دوباره برای یوز آسیایی
در تازه‌ترین پایش، تصاویر ثبت‌شده از ماده یوز معروف «تلما» با کد شناسایی TR-CH011-F، حکایت از تداوم زادآوری طبیعی در این زیستگاه دارد. تلما که از نسل نخست یوز مشهور «تلخاب» است، اکنون پس از سه سال وقفه، برای دومین‌بار به همراه توله‌اش دیده شده و امیدها برای افزایش جمعیت این گونه کمیاب را تقویت کرده است. این مشاهده نه‌تنها به معنای ادامه چرخه حیات یوز آسیایی در زیستگاه توران است، بلکه تاییدی بر اثرگذاری اقدامات حفاظتی محیط‌بانان نیز به‌شمار می‌آید.
با وجود این دستاوردها، چالش‌های پیش‌روی یوز آسیایی همچنان جدی است. کاهش طعمه، تخریب زیستگاه، خشکسالی، فشارهای انسانی و به‌ویژه تلفات ناشی از جاده‌ها، از مهم‌ترین تهدیدهایی هستند که کارشناسان نسبت به آن‌ها هشدار داده‌اند. گزارش‌های تحلیلی سال‌های اخیر نشان می‌دهد بخش قابل‌توجهی از مرگ‌ومیر یوزها مستقیماً ناشی از عوامل انسانی بوده است؛ موضوعی که اهمیت اقدام‌های فوری و هماهنگی ملی را برجسته می‌کند.
در میان این تهدیدها، نقش جوامع محلی به‌عنوان نخستین حافظان طبیعت، بیش از گذشته اهمیت یافته است. تجربه‌های اخیر در توران و کویر مرکزی نشان می‌دهد هر زمان که مردم بومی با آموزش، آگاهی و مشارکت فعالانه همراه دستگاه‌های حفاظتی شده‌اند، حجم تخریب‌ها و شکار غیرمجاز به شکل محسوسی کاهش یافته و مسیر حفاظت به‌سمت پایداری حرکت کرده است. اکنون امید می‌رود با افزایش مشارکت محلی و استمرار برنامه‌های حفاظتی، زنجیره حیات یوز آسیایی در ایران همچنان پابرجا بماند.
سعید یوسف‌پور،مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سمنان، با اشاره به تازه‌ترین پایش جمعیت یوز آسیایی در ذخیره‌گاه زیست‌کره توران اظهار داشت: عکس‌برداری انجام‌شده در 19 آبان امسال، حضور یک ماده یوز به‌همراه توله خود را در یکی از مناطق امن این پارک به‌طور واضح نشان می‌دهد و اهمیت تداوم برنامه‌های حفاظتی را بار دیگر یادآور می‌شود.
وی افزود: بررسی‌های کارشناسان محیط‌زیست حاکی است که یوز ماده دیده‌شده همان تلما با کد شناسایی TR-CH011-F است؛ یوزی که در سال‌های گذشته نیز در زادآوری طبیعی نقش داشته و از نسل نخست یوز مشهور تلخاب به شمار می‌رود و اکنون برای دومین بار ثبت توله از او تأیید شده است.
یوسف‌پور تصریح کرد: مشاهده اخیر پس از سه سال از آخرین ثبت تصویری تلما، نه‌تنها ادامه بقای این ماده یوز را اثبات می‌کند، بلکه امید تازه‌ای برای افزایش جمعیت یوز آسیایی در کشور ایجاد کرده و نتیجه مستقیم تلاش‌های حفاظتی مستمر در توران است.
وی خاطرنشان کرد: ثبت این تصاویر در کنار مشارکت روزافزون مردم محلی، نشان می‌دهد حفظ گونه‌های ارزشمند بدون همراهی جوامع بومی امکان‌پذیر نیست و تجربه توران اکنون به نمونه‌ای موفق در حفاظت مشارکتی تبدیل شده است.
در همین حال، هادی کیادلیری معاون آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط‌زیست در نشست صمیمانه جوامع محلی حاشیه پارک ملی کویر مرکزی عنوان کرد: طبیعت میراث مشترک ماست و رسیدن به توسعه پایدار در کشور بدون صیانت از محیط‌زیست مفهومی ندارد.
وی با بیان اینکه هیچ کشوری بدون حفظ محیط‌زیست به پیشرفت متوازن و پایدار دست نیافته است، اظهار داشت: آنچه امروز هویت ملی ما را شکل می‌دهد، همین سرزمین، اقلیم و گونه‌های جانوری است و از این‌رو حفظ آن‌ها تکلیف ملی و افتخاری انسانی برای هر فرد محسوب می‌شود.
کیادلیری اضافه کرد: احساس تعلق جوامع محلی به طبیعت، زمینه‌ساز مشارکت واقعی در حفاظت از محیط‌زیست است؛ مردمی که با عشق و احترام به سرزمین خود می‌نگرند، نمی‌توانند به آن آسیب وارد کنند و این نگاه مسئولانه باید بیش از گذشته در جامعه تقویت شود.
در ادامه برنامه، سعید یوسف‌پور با اشاره به برگزاری نشست بزرگ جوامع محلی در حاشیه پارک ملی کویر بیان کرد: این گردهمایی با حضور مسئولان ملی و استانی و جمعی از فعالان محلی برگزار شد تا مسائل، دغدغه‌ها و ظرفیت‌های مردم منطقه برای مشارکت در حفاظت از پارک بررسی شود.
وی افزود: آنچه در این نشست جلب توجه کرد حضور چشمگیر مردمانی بود که بسیاری از آنان تجربه سابقه شکار داشتند اما امروز به واسطه آموزش و ارتباط مستقیم با محیط‌بانان، به حامیان طبیعت تبدیل شده‌اند و این تغییر نگاه حاصل اعتمادسازی میان مردم و نهادهای حفاظتی است.
یوسف‌پور تأکید کرد: مجموعه اقدامات اخیر در توران و پارک ملی کویر مرکزی نشان می‌دهد که سرمایه اجتماعی، آموزش و مشارکت محلی سه رکن اصلی حفاظت پایدار در کشور هستند و استمرار این مسیر می‌تواند در بهبود چشمگیر وضعیت گونه‌های در معرض خطر مؤثر واقع شود.
ثبت توله جدید ماده‌یوز «تلما» در زیستگاه توران بار دیگر توجه افکار عمومی و فعالان محیط‌زیست را به وضعیت یکی از بحرانی‌ترین گونه‌های جانوری ایران جلب کرده است. این رخداد، که توسط محیط‌بانان و تیم پایش مشاهده و گزارش شده، در شبکه‌های اجتماعی بازتاب گسترده‌ای یافته و موجی از امید را میان دوستداران طبیعت برانگیخته است. همزمان، نشست مشارکتی با جوامع محلی در حاشیه پارک ملی کویر مرکزی نیز برگزار شد تا نقش مردم در حفاظت از یوز آسیایی تقویت شود.
براساس اعلام رسمی در سال 2025، تنها حدود 17 فرد یوز آسیایی در ایران باقی مانده و گزارش‌های سال 2024 نشان می‌دهد که در زیستگاه توران، تنها حدود 6 ماده و 4 نر به صورت ثبت‌شده حضور دارند. در چنین شرایطی، زادآوری هر یوز و تولد هر توله، نقشی حیاتی در ادامه‌ی بقای این گونه ایفا می‌کند. کارشناسان تأکید می‌کنند که این تولد جدید می‌تواند بخشی از روند احیای کند اما مهم جمعیت یوزها باشد.
بازسازی زیستگاه؛ 400 هزار هکتار در مسیر احیا
در این میان، موضوع زیستگاه نیز نقش محوری دارد. حدود 400 هزار هکتار از اراضی بین توران و مناطق همجوار تحت برنامه‌های بهبود کیفیت زیستگاه و حفاظت قرار گرفته و بخشی از آن نیز از طریق مدل‌های تازه‌ای چون حفاظت خصوصی و مشارکتی مدیریت می‌شود. این اقدامات، از کنترل تعارضات تا بهبود منابع غذایی، در حال تبدیل شدن به پایه‌های اصلی برنامه ملی حفاظت از یوز آسیایی هستند.
تهدیدهای ادامه‌دار و ضرورت یک برنامه ملی منسجم
نشست اخیر جوامع محلی نشان داد که نگاه حاکم بر برنامه‌های حفاظتی در حال تغییر است. در این نشست که با حضور اهالی، محیط‌بانان و تسهیلگران برگزار شد، بر واقعیت مهمی تأکید شد: حفاظت بدون مشارکت محلی پایدار نیست. همانطور که در پروژه‌های بین‌المللی نیز تجربه شده، حضور فعال مردم در مدیریت مناطق حفاظت‌شده نه تنها تعارض انسان و حیات‌وحش را کاهش می‌دهد، بلکه به شکل‌گیری حس مالکیت و انگیزه برای پاسداری از طبیعت می‌انجامد.
با این حال، کارشناسان هشدار می‌دهند که وضعیت همچنان شکننده است. تهدیدهایی چون تصادفات جاده‌ای، تخریب زیستگاه، کاهش جمعیت طعمه‌ها و فشارهای انسانی همچنان پابرجاست. گزارش‌های تحلیلی نشان می‌دهد که جمعیت واقعی یوز ممکن است کمتر از سی فرد باشد و پیش‌بینی‌ها بدون تقویت اقدامات حمایتی خوش‌بینانه نخواهد بود. از این رو، توله‌دار شدن «تلما» اگرچه یک موفقیت است، اما تضمینی برای عبور از بحران محسوب نمی‌شود.
ثبت توله جدید یوز آسیایی و برگزاری نشست مشارکتی در پارک ملی کویر مرکزی را باید نه تنها یک رویداد زیست‌محیطی، بلکه بخشی از یک روند گسترده دانست؛ روندی که در آن سیاست‌گذاری، آموزش، مدیریت علمی، سرمایه اجتماعی و مشارکت مردمی باید در کنار هم قرار گیرند تا روزنه‌ای واقعی از امید پدید آید. اگر این هم‌افزایی ادامه یابد، شاید بتوان آینده‌ای روشن‌تر برای آخرین بازماندگان یوز آسیایی تصور کرد.
انتهای پیام/363/