امنیت و عادی سازی در واشنگتن؛ بازتنظیم نقش سعودی در نظم جدید خاورمیانه

به گزارش “بخش بین‌الملل هاب خبری وبانگاه” به نقل از خبرگزاری مهر: سفر محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، به واشنگتن در ۱۸ نوامبر ۲۰۲۵، نقطه عطفی در روابط ریاض–واشنگتن و یکی از مهم‌ترین تحولات ژئوپلیتیک خاورمیانه پس از بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید محسوب می‌شود. این سفر در شرایطی انجام می‌گیرد که منطقه با بحران‌های متعدد از جمله تنش هسته‌ای ایران، جنگ غزه و رقابت فزاینده قدرت‌های نوظهور مواجه است. سعودی که پس از دوره بایدن احساس انزوای نسبی می‌کرد، اکنون با رویکرد معامله‌محور ترامپ فرصت را مغتنم شمرده تا با یک بسته جامع امتیازگیری، جایگاه خود را به عنوان شریک راهبردی اصلی آمریکا در خلیج فارس تثبیت کند. از منظر ایران، این سفر نه صرفاً یک دیدار دیپلماتیک، بلکه تلاشی سازمان‌یافته برای تغییر توازن قدرت علیه محور مقاومت و مهار نفوذ جمهوری اسلامی در منطقه به شمار می‌رود. اهداف اعلام‌شده و غیراعلام‌شده این سفر، از برنامه هسته‌ای تا تسلیحات پیشرفته و فناوری‌های نوین را در بر می‌گیرد و می‌تواند معادلات امنیتی خاورمیانه را برای دهه آینده تغییر دهد.

سعودی به دنبال شکستن تابو هسته‌ای در خاورمیانه

یکی از مهم‌ترین اهداف پنهان محمد بن سلمان در این سفر، کسب چراغ سبز آمریکا برای برخورداری از چرخه کامل سوخت هسته‌ای، به‌ویژه غنی‌سازی اورانیوم در خاک عربستان است. ریاض از سال‌ها پیش با استناد به بندهای توافق ۱۲۳ انرژی هسته‌ای با آمریکا و اصل «اگر ایران غنی‌سازی داشته باشد، ما هم باید داشته باشیم» فشار آورده است. دولت ترامپ که در دوره اول خود از برجام خارج شد و اکنون رویکرد ضدایرانی تندتری دارد، احتمالاً در ازای سرمایه‌گذاری‌های چندصده میلیارد دلاری سعودی در پروژه‌های زیرساختی آمریکا و خرید اوراق خزانه، با غنی‌سازی محدود (زیر ۵ درصد) موافقت خواهد کرد. این امتیاز علاوه بر تضعیف انحصار نسبی ایران در فناوری غنی‌سازی به عربستان امکان می‌دهد در آینده‌ای نزدیک به آستانه هسته‌ای برسد. از نگاه تهران این اقدام نمونه بارز استاندارد دوگانه واشنگتن است که برنامه صلح‌آمیز ایران را تهدید می‌خواند اما برای متحد عربی خود امتیاز ویژه قائل می‌شود و رقابت هسته‌ای خطرناکی را در منطقه کلید می‌زند!

چراغ سبز سعودی برای فروش جنگنده‌های اف -۳۵ به ایران

فروش جنگنده‌های نسل پنجم اف -۳۵ به سعودی، که در دوره بایدن به دلیل مسائل حقوق بشری و ترس از برهم خوردن برتری کیفی اسرائیل متوقف شده بود، اکنون با بازگشت ترامپ در آستانه احیا قرار دارد. ترامپ صراحتاً اعلام کرده که به دلیل وجود تهدید ایران، حتماً با فروش این جنگنده به سعودی استقبال خواهد کرد. ریاض از سال ۲۰۱۷ برای خرید دست‌کم ۴۵ فروند اف -۳۵ لابی گسترده‌ای انجام داده و آماده پرداخت بیش از ۴۰ میلیارد دلار است. ترامپ که فروش تسلیحات را «ایجاد شغل آمریکایی» می‌نامد، احتمالاً با دور زدن موانع کنگره و ارائه تضمین‌های محرمانه به اسرائیل، این معامله را نهایی خواهد کرد. ورود اف -۳۵ به ناوگان هوایی سعودی نه تنها برتری ریاض بر نیروی هوایی سایر کشورهای منطقه را تضمین می‌کند، بلکه قابلیت نظارت و ضربه دقیق به تأسیسات حساس در عمق خاک ایران را به شدت افزایش می‌دهد. از منظر امنیت ملی ایران این فروش به معنای تغییر اساسی توازن هوایی خلیج فارس و تهدیدی مستقیم علیه بازدارندگی موشکی و پهپادی ایران است و می‌تواند مسابقه تسلیحاتی بی‌سابقه‌ای را در منطقه به راه اندازد.

خیز سعودی برای توسعه زیرساخت‌های هوش مصنوعی

ریاض در کنار تسلیحات و انرژی هسته‌ای، هوش مصنوعی را به عنوان سومین ستون استراتژی «چشم‌انداز ۲۰۳۰» قرار داده و در سفر بن سلمان به واشنگتن، همکاری گسترده با شرکت‌های آمریکایی در این حوزه اولویت ویژه‌ای دارد. ریاض قصد دارد با سرمایه‌گذاری ۱۰۰ میلیارد دلاری در صندوق‌های مشترک، نئوم را به بزرگ‌ترین هاب هوش مصنوعی خاورمیانه تبدیل کند و از شرکت‌هایی نظیر انویدیا، مایکروسافت و اوپن‌ای‌آی برای انتقال فناوری و تأسیس مراکز تحقیقاتی دعوت به عمل آورد. دولت ترامپ که رقابت با چین در حوزه هوش مصنوعی را اولویت ملی می‌داند، احتمالاً محدودیت‌های صادراتی را برای عربستان کاهش خواهد داد. این همکاری نه تنها عربستان را از یک کشور نفت‌محور به بازیگر فناوری تبدیل می‌کند، بلکه قابلیت‌های سایبری و جنگ الکترونیک ریاض را علیه ایران به شدت ارتقا می‌دهد. در نگاه نخبگان سیاسی در تهران این روند بخشی از پروژه بزرگ‌تر غرب برای به حاشیه راندن تهران از زنجیره جهانی نوآوری و ایجاد شکاف فناورانه غیرقابل جبران میان دو کشور است.

تشدید رقابت ژئوپلیتیکی در خاورمیانه

آینده نظم خاورمیانه یکی از مهم‌ترین موضوعات پشت پرده این سفر خواهد بود. عربستان با تکیه بر حمایت بی‌قیدوشرط ترامپ، به دنبال تبدیل شدن به قطب اصلی ائتلاف عربی–عبری–آمریکایی علیه ایران است. ریاض امیدوار است با پیشبرد عادی‌سازی کامل با رژیم صهیونیستی و ایجاد چتر امنیتی مشترک، «ناتوی خاورمیانه‌ای» را شکل دهد که ایران را در انزوای کامل قرار دهد. همزمان این کشور تلاش خواهد کرد با جذب سرمایه‌گذاری‌های کلان آمریکایی، نقش ترکیه و قطر را به حاشیه براند و رهبری جهان سنی را بار دیگر به دست گیرد. این نظم جدید، محور مقاومت را در موقعیت دفاعی قرار می‌دهد و ممکن است به تشدید درگیری‌ها در یمن، لبنان، سوریه و عراق منجر شود. با این حال، تناقضات داخلی پادشاهی، وابستگی شدید به نفت و رقابت فزاینده با چین و روسیه پایداری این نظم پیشنهادی را با تردید مواجه می‌کند.

بهره سخن

آخر باید گفت سفر ولیعهد جوان به واشنگتن فراتر از یک دیدار تشریفاتی، معامله‌ای جامع برای بازتعریف جایگاه سعودی در نظام بین‌الملل و منطقه‌ای است. کسب امتیاز غنی‌سازی، خرید اف -۳۵، همکاری گسترده در هوش مصنوعی و تلاش برای رهبری ائتلاف ضدایرانی، همگی نشان‌دهنده عزم ریاض برای تبدیل شدن به قدرت موثر خلیج فارس هستند. از منظر ایران این تحولات تهدیدی چندلایه علیه امنیت ملی و بازدارندگی استراتژیک به شمار می‌روند و می‌توانند مسابقه تسلیحاتی، هسته‌ای و فناورانه‌ای خطرناک را کلید بزنند. تهران برای خنثی‌سازی این نقشه ناگزیر از تقویت دیپلماسی مستقل با قدرت‌های شرقی، تسریع برنامه موشکی و سایبری و بهره‌گیری هوشمندانه از اهرم‌های منطقه‌ای خود خواهد بود.