بحران نهاده و نژاد مرغ؛ فعالان صنعت طیور نگرانند!

به گزارش بخش اقتصادی وبانگاه به نقل از ایسنا،  مرغ لاین آرین تنها لاین صنعتی ثبت‌شده در ایران است که با هدف خودکفایی در تولید جوجه گوشتی و کاهش وابستگی به شرکت‌های خارجی ایجاد شد. پایه این نژاد در دهه ۱۳۷۰ و با واردات یک گله لاین از نژاد هایبرو (Hybro) هلندی شکل گرفت؛ در سال ۱۳۷۲ گله‌ای حدود ۱۱ هزار قطعه از این مرغ لاین وارد کشور و در مجتمع مرغ لاین آرین مستقر شد و از همان‌جا نسل‌های لاین، اجداد و مادر آرین برای صنعت کشور تأمین شدند.

هدف سیاست‌گذار این بود که با توسعه این لاین، ایران در زنجیره ژنتیک مرغ گوشتی شبیه کشورهای دارای فناوری لاین قرار بگیرد؛ گزارش‌های تحلیلی اندیشکده‌ها و وزارت جهاد هم تأکید می‌کنند که لاین مرغ، هسته مرکزی اصلاح نژاد است و کشورهایی که لاین دارند، کنترل بیشتری بر امنیت غذایی خود دارند. در اواخر دهه ۷۰، سهم آرین در بازار چشمگیر بود؛ بر اساس روایت‌های مبتنی بر داده‌های همان مجتمع، در اواخر دهه ۷۰ حدود ۸۵ درصد جوجه اجداد کشور توسط مجتمع مرغ لاین آرین تأمین می‌شد، اما در دهه ۸۰ این سهم به کمتر از ۲ درصد سقوط کرد و عملاً نژادهای خارجی مثل راس و کاب جای آن را گرفتند.

از اواخر دهه ۱۳۹۰، به‌خصوص بعد از اختلال در واردات مرغ اجداد در سال ۱۳۹۸، دوباره توجه دولت به آرین جلب شد. گزارشات درباره «برنامه ملی احیای مرغ لاین آرین» توضیح می‌دهد که پس از توقف صادرات مرغ اجداد به ایران، این برنامه از خرداد ۱۳۹۹ با محوریت وزارت جهاد کشاورزی و مشارکت چندین نهاد آغاز شد تا لاین آرین به‌عنوان «سلاح پدافندی» امنیت غذایی احیا شود. در ادامه، هم تأکید شد که باید سهم آرین در بازار افزایش پیدا کند و به ۲۰ درصد تولید گوشت مرغ برسد.

اما در عمل، وقتی دولت از ۱۳۹۸ به بعد بخشی از جوجه‌ریزی کشور را به‌سمت آرین هدایت کرد، شکاف بین «انتظارات روی کاغذ» و «واقعیت مزرعه» خودش را نشان داد. به گفته مرغداران تغییر سیاست به‌نفع آرین از سال ۱۳۹۸ تا زمان انتشار گزارش، حدود دو میلیارد دلار خسارت به صنعت مرغداری وارد کرده است؛ چراکه وزن متوسط مرغ آرین در سن ۳۵ روزگی حدود ۱.۳ کیلو، در ۴۲ روزگی حدود ۱.۸ کیلو و در ۵۶ روزگی حدود ۲.۸ کیلو است؛ هم‌زمان تأکید می‌کنند که این نژاد عملاً برای وزن‌های زیر ۲ کیلو مناسب است و برای وزن‌های بالاتر به‌لحاظ ژنتیکی توان رقابت با سویه‌های تجاری خارجی را ندارد. به بیان ساده، وقتی سیاست تنظیم بازار روی مرغ‌های سنگین‌تر و دوره‌های پرورش طولانی‌تر تنظیم می‌شود، مرغدار آرین احساس می‌کند از نظر وزن نهایی و یکنواختی گله عقب است.

از طرف دیگر در سال‌های اخیر شرکت‌های مسئول لاین و اجداد اعلام کرده‌اند که با اصلاحات ژنتیکی، ضریب تبدیل آرین از حدود ۲٫۲ به حدود ۱٫۷ کاهش یافته است و این را نشانه رقابت‌پذیری بیشتر با نژادهای وارداتی معرفی کرده‌اند. اما از طرفی برخی تولیدکنندگان تأکید می‌کنند که همین ضریب تبدیل و وزن‌گیری در شرایط واقعی مزرعه، هنوز به سطح سویه‌های خارجی نرسیده و برای رقابت اقتصادی پایدار کافی نیست؛ به‌طوری‌که در الگوی پیشنهادی برای توسعه مرغ آرین تصریح می‌شود که اولویت اصلی باید تحقیق و توسعه برای بهبود صفات کلیدی مثل ضریب تبدیل، افت لاشه و مقاومت به بیماری‌ها باشد، یعنی خود طراحان سیاست هم به ضعف عملکرد فعلی اذعان دارند.

در تحلیل‌های اندیشکده‌ای به‌صراحت آمده که حدود دو دهه، سرمایه‌گذاری جدی برای ارتقای عملکرد مرغ لاین آرین انجام نشده است؛ مدیریت مجتمع مرغ لاین بین نهادهای مختلف جابه‌جا شده، زیرساخت‌های تحقیقاتی فرسوده مانده و در نتیجه، آرین در حالی ثابت مانده که شرکت‌های خارجی هر ساله برنامه‌های اصلاح نژادی پیوسته اجرا کرده‌اند. این یعنی در مقایسه نسبی، حتی اگر آرین کمی بهتر شده باشد، رقبای خارجی بسیار سریع‌تر جلو رفته‌اند و همین باعث می‌شود مرغدار ایرانی که با راس یا کاب کار کرده، آرین را «کم‌بازده» تلقی کند.

از یک طرف، نهادهای رسمی و بخشی از جامعه علمی تأکید می‌کنند آرین یک سرمایه ژنتیکی ملی است، اصلاحات ژنتیکی در حال انجام است و در شرایط آزمایشگاهی می‌تواند عملکرد قابل قبولی داشته باشد. اما از طرف دیگر، مجموعه‌ای از اطلاعات نشان می‌دهد در سطح گله‌های تجاری، به‌ویژه با مدل‌های فعلی قیمت‌گذاری و تأمین نهاده، بازدهی این نژاد برای بسیاری از تولیدکننده‌ها هنوز رضایت‌بخش نیست؛ این نارضایتی در قالب انتقاد از وزن‌گیری کمتر، ضریب تبدیل بالاتر نسبت به رقبا، طولانی شدن دوره پرورش و در نهایت کاهش سود مرغدار بروز می‌کند، تا حدی که در بعضی تحلیل‌ها احیای شتاب‌زده آرین «سیاستی پرهزینه و برگشت به عقب» توصیف شده است.

هسته اصلی اعتراض ۹۳ فعال صنعت طیور در نامه اردیبهشت‌ماه امسال، به روندی بازمی‌گردد که به ادعای آن‌ها، با هماهنگی دفتر امور طیور وزارت جهاد کشاورزی و انجمن جوجه یک‌روزه کشور در حال اجراست؛ روندی که به گفته آنان، به‌صورت غیرقانونی صدور حواله جوجه‌ریزی برای سویه‌های پربازده و بین‌المللی را متوقف و تولیدکنندگان را مجبور به استفاده از سویه آرین می‌کند. این اجبار، نه‌تنها پشتوانه قانونی روشنی ندارد بلکه بنا به تصریح امضاکنندگان، برخلاف اظهارات رسمی وزیر جهاد کشاورزی و مغایر اصول و روح قوانین بالادستی همچون اصل ۴۴ قانون اساسی و قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر است. تولیدکنندگان تأکید دارند که حتی برنامه هفتم توسعه نیز اجازه اجبار به استفاده از سویه خاصی را صادر نکرده و تنها افزایش سالیانه چهاردرصدی سهم سویه آرین را پیش‌بینی کرده است.

در متن این نامه آمده است که انجمن جوجه یک‌روزه با وجود نداشتن اختیار قانونی یا مصوبه هیئت وزیران، از صدور حواله برای سویه‌های پربازده جلوگیری کرده و در نتیجه، فعالیت واحدهای تولیدی از خرید جوجه مادر تا دریافت خدمات سامانه‌های مرتبط و تسهیلات بانکی به طور کامل مختل می‌شود. این محدودیت تنها در صورتی رفع می‌شود که واحد تولیدی تعهدنامه‌ای برای جوجه‌ریزی با سویه آرین ــ آن هم فراتر از سقف قانونی تصویب‌شده ــ امضا کند. فعالان این صنعت این رویه را نه‌تنها سلب حق انتخاب تولیدکننده، بلکه مسبب زیان‌های گسترده اقتصادی، افت بهره‌وری و عقب‌ماندگی رقابتی کشور در صنعت طیور می‌دانند؛ صنعتی که به‌عنوان یکی از ستون‌های امنیت غذایی کشور شناخته می‌شود.

آن‌ها هشدار می‌دهند که ادامه این مسیر، بخش قابل‌توجهی از نهاده‌های وارداتی را ــ که با منابع ارزی محدود تأمین می‌شود ــ عملاً به اتلاف و تبدیل به فضولات دامی بدل کرده و بازدهی پایین سویه آرین، هزینه‌های تولید را به‌طور جدی افزایش داده است. این مدیران که مجموعاً بیش از ۳۰ درصد بازار تولید مرغ گوشتی کشور را نمایندگی می‌کنند، خواستار توقف فوری اقدامات غیرقانونی، بازگشت به چارچوب قانون و رفع هرگونه اجبار مستقیم یا غیرمستقیم در زمینه جوجه‌ریزی هستند.

بحران نهاده و تنگنای تولید؛ از بازارگاه تا سقوط بهره‌وری

هم‌زمان با این اعتراض، فدراسیون طیور ایران نیز در نشست فوق‌العاده کمیسیون صنایع غذایی اتاق ایران، تصویری دقیق از بحران نهاده‌ها و انحصار نژادی ارائه کرده است. فرزاد طلاکش، دبیرکل این فدراسیون، با بیان اینکه سامانه بازارگاه از سال ۱۳۹۸ به یکی از عوامل آزاردهنده تولیدکننده تبدیل شده، توضیح می‌دهد که تولیدکننده ناچار است سرمایه خود را ماه‌ها زودتر برای خرید نهاده پیش‌پرداخت کند و در این فاصله دوباره هزینه کند تا نهاده مورد نیاز را از بازار آزاد تهیه کند. او نبود هماهنگی میان گمرک، بانک مرکزی و سامانه‌های ثبت سفارش را عامل اصلی این آشفتگی می‌داند و معتقد است این ناهماهنگی‌ها، تأمین نهاده را به یکی از پرچالش‌ترین حلقه‌های زنجیره تولید پروتئین تبدیل کرده است.

طلاکش همچنین با اشاره به سهم ناچیز مرغ و تخم‌مرغ در تجارت جهانی یادآور می‌شود که ایران، حتی با وجود منابع ارزی کافی، امکان واردات گسترده این محصولات را ندارد و بنابراین، تداوم تولید داخلی در شرایط کمبود ارز تنها از مسیر بهره‌وری بالا امکان‌پذیر است. او تأکید می‌کند که سیاست‌های مربوط به پروژه «سویه آرین» نه‌تنها این بهره‌وری را افزایش نداده، بلکه به دلیل اجرای اشتباه، توازن بازار داخلی را نیز برهم زده است.

انحصار نژادی و توقف واردات؛ از تصمیمات متناقض تا اخلال در بازار

منتقدان پروژه آرین بارها گفته‌اند که اصل داشتن یک نژاد بومی امری مثبت و ضروری است؛ اما شیوه اجرای آن ــ خصوصاً جایگزینی کامل نژادهای بین‌المللی پربازده مانند راس ۳۰۸ ــ عملاً صنعت را با افت عملکرد روبه‌رو کرده است. طلاکش می‌گوید واردات نژاد راس ۳۰۸، که ۷۰ درصد مرغ دنیا از آن تولید می‌شود، طی سال‌های اخیر متوقف و انحصار واردات آن به یک سازمان شبه‌دولتی سپرده شده است. حتی شکایت به شورای رقابت نیز با این استدلال که مصوبه دبیرخانه شورای امنیت لازم‌الاجراست، به نتیجه نرسیده است. چنین تصمیماتی با اصول قانون اساسی در تضاد است و خروجی آن چیزی جز بی‌ثباتی در بازار مرغ و کاهش جدی بهره‌وری تولید نیست.

هزینه‌های سنگین ارزی و راهکار پیشنهادی

دبیرکل فدراسیون طیور با بیان اینکه سال گذشته ۶.۸ میلیارد دلار برای واردات نهاده‌های اساسی هزینه شده، سناریوهای مختلف درآمد دولت از آزادسازی ارز را توضیح داده و نشان می‌دهد که حتی در بالاترین نرخ ارز نیز، مدیریت صحیح یارانه‌ها و پرداخت تسهیلات هدفمند می‌تواند فشار تورمی را کنترل کند. دولت با تخصیص ۱۰۰ همت تسهیلات و صدور کارت خرید پروتئین، هم تولید را پایدار نگه دارد و هم مصرف خانوار را تضمین کند؛ این پیشنهاد طی پنج سال گذشته بارها به مراجع تصمیم‌گیر ارائه شده اما هنوز اقدامی عملی برای آن صورت نگرفته است.

 ضرورت بازنگری فوری در سیاست‌های انحصاری برای حفظ امنیت غذایی

مجموع این اعتراضات و هشدارها ــ از نامه رسمی ۹۳ فعال صنعت طیور گرفته تا گزارش‌های فدراسیون طیور ایران ــ تصویری روشن از یک چالش در حال گسترش را ترسیم می‌کند؛ چالشی که ریشه آن را فعالان این حوزه در دو عامل انحصار نژادی و ضعف سیاست‌های ارزی در تأمین نهاده‌هامی‌دانند. این صنعت که نقش راهبردی در تأمین پروتئین کشور دارد، امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند اصلاح سیاست‌ها، بازگشت به قانون و توجه جدی به بهره‌وری است. استمرار وضع موجود، به باور متخصصان، نه‌تنها آینده بازار مرغ و تخم‌مرغ را تهدید می‌کند، بلکه می‌تواند امنیت غذایی کشور را با چالش جدی مواجه سازد. حال باید دید با توجه به موارد مطرح شده مسوولان چه سیاست هایی را اعمال  خواهند کرد.  

انتهای پیام