الگوی فاطمی؛ زبان مشترک جهان اسلام در تبلیغ بین‌المللی
به گزارش بخش استانها در وبانگاه به نقل از خبرگزاری تسنیم از مشهد، در دهه‌های اخیر، عرصه تبلیغ بین‌الملل بیش از هر زمان دیگر به الگوهایی نیازمند است که بتوانند پیام دین را در سطحی فراتاریخی و فرامذهبی ارائه کنند؛ الگوهایی که هم‌زمان از پشتوانه تاریخی معتبر، از منظومه اخلاقی قابل پذیرش در سطوح مختلف فرهنگی و از قدرت گفتمانی برخوردار باشند. در میان شخصیت‌های تاریخ اسلام، حضرت فاطمه زهرا(س) جایگاهی یگانه در این حوزه دارد؛ جایگاهی که درک ظرفیت‌های آن می‌تواند در بازتعریف زبان تبلیغ دینی در عرصه جهانی نقشی تعیین‌کننده ایفا کند.
حضرت فاطمه(س) تنها یک شخصیت ایمانی نیست؛ نماد یک منظومه فکری و فرهنگی در تمدن اسلامی است. رخدادهای صدر اسلام، از جمله خطبه فدکیه، نحوه مواجهه ایشان با قدرت سیاسی، کارکرد اجتماعی ایشان در مدینه، و نیز نقش ایشان در تثبیت میراث پیامبر(ص)، فراتر از روایت‌های مذهبی، به‌عنوان یک «سرمایه نمادین» در گفت‌وگوهای فرهنگی و دینی قابل بازخوانی است در واقع، شخصیت فاطمی می‌تواند مبنایی برای «دیپلماسی فرهنگی، مذهبی» در دنیای معاصر باشد.
فاطمه زهرا(س): شخصیت فرامذهبی و ظرفیت روایت جهانی
یکی از مهم‌ترین مزیت‌های تبلیغ بین‌المللی با محوریت حضرت زهرا(س)، جایگاه ایشان در میان تمام مسلمانان است. تقریبا هیچ جریان معتبر اسلامی نسبت به مقام معنوی ایشان تردید ندارد. آثار تاریخی اهل سنت، از مسند احمد بن حنبل تا صحیح بخاری و منابع تاریخ‌نگاری طبری، همگی منزلت ویژه آن حضرت را تأیید کرده‌اند،این اشتراک معرفتی، دست مبلّغان را باز می‌گذارد تا از شخصیت حضرت زهرا(س) به‌عنوان نقطه تلاقی گفت‌وگوهای بین‌مذهبی استفاده کنند.
در عرصه بین‌الملل، هرگاه شخصیت دینی بتواند هم‌زمان «امکان گفت‌وگو» و «پذیرش عمومی» ایجاد کند، به یک سرمایه تبدیل می‌شود. حضرت زهرا(س) از جمله همین موارد است. ایشان از معدود شخصیت‌های اسلامی است که روایت‌پذیری و الگوپذیری ایشان نه به ساختار فقهی محدود می‌شود و نه به اختلافات تاریخی مقید است؛ بلکه در بسترهای اخلاقی، فرهنگی، خانوادگی، اجتماعی و عدالت‌خواهانه قابل عرضه است. به بیان دیگر، «الگوی فاطمی» می‌تواند زبان مشترک گفت‌وگوی اسلامی در فضای بین‌الملل باشد.
خطبه فدکیه: الگوی ارائه مفاهیم عدالت، کرامت و مقاومت اخلاقی
برای تبلیغ دین در سطح جهانی، روایت‌های تاریخی باید دارای سه ویژگی باشند؛ قابلیت فهم بین‌فرهنگی، ارزش‌های جهانی، و روایت‌پذیری رسانه‌ای. خطبه فدکیه واجد هر سه است. این خطبه که در منابع شیعه و اهل سنت نقل شده، فراتر از یک اعتراض تاریخی، بیان‌گر نوعی «کنش سیاسی اخلاقی» است؛ کنشی که در گفتمان جهانی امروز به‌ویژه درباره حق‌طلبی، عدالت، مالکیت مشروع و مقاومت در برابر انحرافات ساخت قدرت، فهمی کاملاً روزآمد دارد.
تأکید حضرت زهرا(س) بر «حق»، «عدالت» و «اصول اخلاقی حکومت» می‌تواند در تبلیغ بین‌الملل به‌عنوان نمونه‌ای از «الهیات عدالت‌محور» به کار رود. جوامع مختلف از غرب مسیحی تا جوامع جنوب جهانی در مواجهه با مفاهیم عدالت و مقاومت با این زبان آشنا هستند. به همین دلیل، بازخوانی خطبه فدکیه می‌تواند در فضای گفتمان‌های حقوق بشری، عدالت انتقالی و مقاومت مدنی مورد استفاده قرار گیرد.
محور همگرایی و قصه هدایت: تجلی الگوی فاطمی در گفت‌وگوهای شیعه و سنی
بخش اول: ضرورت رویکرد فاطمی در جهان اسلام
دهه‌های اخیر، شاهد تلاش‌های سترگی از سوی متفکران جهان اسلام برای عبور از تنش‌های تاریخی و تمرکز بر مشترکات بوده‌اند. این تلاش‌ها از یک ضرورت حیاتی سرچشمه می‌گیرد؛ تقویت جبهه واحد مسلمانان در برابر چالش‌های جهانی. در این میان، اگرچه اختلاف‌نظرهایی درباره حوادث پس از رحلت پیامبر اکرم (ص) میان شیعه و سنی وجود دارد، اما می‌توان نقطه‌ای محوری و مقدس یافت که قلب همه مسلمانان بر محبت و احترامش متفق است حضرت فاطمه زهرا (س).
حضرت زهرا (س)، دخت گرامی پیامبر (ص) و سرور زنان عالم، نه تنها نزد شیعیان، بلکه در تمامی منابع معتبر اهل سنت نیز دارای شأن و منزلتی بی‌بدیل است. علمای بزرگی چون امام مالک، ابن حجر و سیوطی بر فضایل و مقام والای ایشان تأکید ورزیده‌اند. این اجماع بر شأن معنوی، امکان عبور از اختلافات عمیق تاریخی را فراهم کرده و بستر لازم را برای یک «گفت‌وگوی تمدنی» درونی میان مسلمانان مهیا می‌سازد.
در تبلیغ بین‌المللی و تعاملات مذهبی، استفاده از این رویکرد ضروری است ما باید از بازتولید اختلافات که تنها موجب تفرقه می‌شود، پرهیز کنیم و بر عناصر مشترک تأکید نماییم: محبت بی‌پایان به اهل‌بیت (ع)، جایگاه معنوی حضرت زهرا (س)، نقش ایشان در انتقال سنت نبوی و مقام مادری ایشان برای ائمه معصومین (ع). چنین تمرکزی، نه‌تنها حساسیت‌های مذهبی را کاهش می‌دهد، بلکه به تقویت «وحدت روایت» کمک کرده و پیام اسلام اصیل را با قدرت بیشتری منتقل می‌سازد.
بخش دوم: قصه دیدار در غربت؛ شهادت زهرا، کلام هدایت
این رویکرد، نه یک تئوری صرف، بلکه حقیقتی لمس‌شده است. خاطره‌ای که در ادامه نقل می‌شود، گواهی است بر تأثیر شگفت‌انگیز این محور معنوی در هدایت دل‌ها.
در یکی از سفرهای تبلیغی‌ام به قاره آفریقا، که در فضایی معطر به عطر محرم برگزار می‌شد، به کشوری بازگشتم که سال‌ها پیش، دوران مدرسه را در آن سپری کرده بودم. در یکی از همین روزها، پیامی در صفحه فیسبوکم ظاهر شد: “سلام شیخ! مشتاق دیدارت هستم.”
پیام از دوست قدیمی مدرسه‌ام، جناب آقای سیف‌الدین از کشور سودان بود. او از حضور من در کشور مطلع شده و به محض اطلاع، خواستار دیدار شده بود. قرار ملاقاتی گذاشتیم و او به همراه مادر محترمشان که از اساتید دانشگاه بودند، تشریف آوردند. پس از احوالپرسی گرم و مرور خاطرات گذشته، سیف‌الدین با لبخندی دوستانه گفت: “می‌بینم که شیخ شیعه شده‌ای!” من پاسخ دادم: “به لطف خدا.” و او بلافاصله خود را این‌گونه معرفی کرد: “من هم شیخ سنی حنفی هستم.” در اینجا بود که فرصت وحدت را غنیمت شمردم و گفتم: “پس خدا، اسلام را به من و تو سپرده است!” و هر دو از ته دل خندیدیم.
اما دلیل همراهی مادر سیف‌الدین، نگرانی عمیق ایشان از گمراه شدن پسرشان در اثر هم‌صحبتی با یک «شیعه» بود. مادر بحث مناظره را آغاز کرد و هرگاه پاسخی منطقی و مستدل بر مبنای مشترکات می‌دادم، یا آن را رد می‌کرد و یا با طفره‌روی و طرح سؤالی دیگر، از پذیرش استدلال سر باز می‌زد.
در آن لحظه حساس، احساس کردم کلام انسانی‌ام به تنهایی کافی نیست. با تمام وجود و خلوص نیت، به محضر حضرت صدیقه طاهره، فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیها توسل جستم و از ایشان خواستم که خودشان قلب‌های این عزیزان را به سمت حقیقت هدایت کنند.
دیدم اگر بحث ادامه پیدا کند، به جدل می‌انجامد. ناگهان، مسیر را به سمت همان نقطه کانونی محبت و معنویت، یعنی حضرت زهرا (س)، هدایت کردم. با لحنی محترمانه و تأثیرگذار از مادر دوستم پرسیدم: “دختر پیامبر اکرم (ص)، فاطمه زهرا (س)، چطور از دنیا رفتند؟”
این سؤال، تیری بود که به قلب مناظره نشست؛ اینجا بود که مادر سیف‌الدین احساس کرد دیگر حرفی برای گفتن ندارد. با استناد به منابع معتبر و روایات متعدد اهل سنت درباره مظلومیت و مقام ایشان، مناظره به سکوتی عمیق فرو رفت. مادر یا اظهار بی‌اطلاعی می‌کرد یا کاملاً سکوت می‌نمود. او که تاب این بحث را نداشت، با ناراحتی به پسرش گفت: “باید برویم.” اما سیف‌الدین که شیفته این کلام حق شده بود، پاسخ داد: “خیر مادر، من می‌مانم تا با دوست شیخ خودم بیشتر صحبت کنم.”
سخنان ادامه داشت تا آنکه وقت نماز عصر فرا رسید. سیف‌الدین آماده اقامه نماز شد و من پیشنهاد دادم: “نماز را به جماعت و در کنار هم بخوانیم.” هنگام پهن کردن سجاده‌ها، از باب نهایت احترام گفتم: “شما امام جماعت باشید و من پشت سر شما اقتدا می‌کنم.” اما پاسخ معنوی او، روحم را جلا داد. سیف‌الدین گفت: “کسی که دین را بهتر فهمیده، باید جلو بایستد.” با اصرار و تعارف بسیار، بنده امام آن “نماز وحدت و محبت” شدم.
پس از اتمام نماز، سیف‌الدین درخواستی مطرح کرد که عمق تحول او را نشان می‌داد. گفت: “من انگشتری را که در دست داری می‌خواهم؛ چون بر روی آن نام ‘حسین’، فرزند حضرت زهرا (س) نقش بسته است.” در نهایت، هنگام وداع، زمانی که یکدیگر را محکم در آغوش کشیده بودیم، سیف‌الدین راز قلب خود را فاش کرد. با صدایی بسیار آهسته نجوا کرد: “من می‌خواهم شیعه شوم، اما خواهش می‌کنم کسی از دوستان و مخصوصاً مادرم متوجه نشود؛ چون برایم مشکلات جدی ایجاد خواهد شد.”
نتیجه‌گیری نهایی: قدرت نرم فاطمی و معجزه محبت در عرصه جهانی
شخصیت بی‌بدیل حضرت زهرا (س) نه‌تنها بخشی از هویت بنیادین شیعه، بلکه بخش مشترک و مقدس از میراث معنوی و فرهنگی کل جهان اسلام است. همین ویژگی، ایشان را به یک «منبع استراتژیک» بی‌نظیر برای تبلیغ دین در عرصه بین‌الملل تبدیل می‌کند.
تجربه عینی هدایت که در این خاطره (داستان سیف‌الدین) روایت شد، به وضوح نشان می‌دهد که محوریت حضرت زهرا (س) در گفت‌وگو، نه تنها از جدل‌های بیهوده و اختلاف‌افکن جلوگیری می‌کند، بلکه مسیر هدایت را به عمیق‌ترین لایه‌های قلب‌ها باز می‌نماید؛ جایی که محبت مشترک بر تفاوت‌های فقهی فائق می‌آید و به «معجزه محبت فاطمی» می‌انجامد.
امروز که جامعه جهانی بیش از هر زمان دیگر نیازمند الگوهایی اخلاقی، عدالت‌محور و گفت‌وگوپذیر است، بازخوانی و ارائه صحیح الگوی فاطمی می‌تواند به تقویت جایگاه فرهنگی و تمدنی اسلام در سطح جهانی کمک کند. قدرت نرم فاطمی، اگر به‌صورت حرفه‌ای، عقلانی و علمی در فضای بین‌المللی ارائه شود، کارآمدترین ابزار برای معرفی چهره‌ای اخلاقی و انسانی از اسلام در جهان معاصر خواهد بود.
این رویکرد، الگویی عملی و موفق برای تمام مبلغان و متفکران جهان اسلام است تا به جای بازتولید تفرقه، از طریق همین محوریت قدسی و معنوی، به تقویت «وحدت روایت» و پیشبرد اهداف عالی اسلام بپردازند.
حجت‌الاسلام دکتر محسن اسدی موحد، مبلغ بین الملل دانشگاه علوم اسلامی رضوی
انتهای پیام/282