عملکرد ۴۰ ماهه طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان؛ دستاوردها و چالشها
به گزارش بخش اقتصاد وبانگاه به نقل از ایسنا، طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان که از اردیبهشت ۱۴۰۱ در کشور آغاز شد، با هدف کاهش هدررفت آرد یارانهای و ایجاد شفافیت در زنجیره تولید نان به اجرا درآمد. این طرح با تغییر شیوه تخصیص یارانه، یارانه را به جای آرد، بر اساس میزان فروش واقعی نان و از طریق کارتخوانهای هوشمند به نانواییها پرداخت میکند.
دستگاههای متولی اجرای طرح معتقدند که استفاده از دادههای دقیق تراکنشها موجب مهار مصرف رو به افزایش آرد یارانهای و صرفهجویی میلیونها تنی در بودجه دولت شده است. همچنین، الگوهای غیرمتعارف خرید نان، مانند خریدهای عمده برای فروش به دامداریها، از طریق این سامانه قابل ردیابی شده است.
با این وجود، گزارشهای متعدد میدانی و رسانهای نشان میدهد که اجرای این طرح نتوانسته مانع تخلفات رایج در نانواییها شود. شکایات مردمی از کمفروشی، بیکیفیتی نان، گرانفروشی و فروش نان دولتی با قیمتهای بسیار بالاتر از نرخ رسمی طی ماههای گذشته افزایش یافته است.
اختلاف شدید قیمت آرد یارانهای و آرد آزاد، انگیزه قابل توجهی برای خروج سهمیه دولتی از چرخه رسمی و فروش آن در بازار آزاد ایجاد کرده است. در مواردی نیز نان دولتی با قیمتهایی چند برابر نرخ مصوب عرضه میشود که نشاندهنده ناکارآمدی نظارت و دور زدن سامانه در برخی واحدهای صنفی است.
منتقدان طرح هوشمندسازی معتقدند که هرچند سامانه دادهمحور ابزار ارزشمندی برای کنترل تراکنشهاست، اما ذاتاً قادر به حذف کامل تخلف نیست و فاصله بالا میان قیمت آرد یارانهای و آزاد خود بزرگترین عامل فسادزاست.
فعالان صنفی تأکید میکنند که نظارت میدانی کافی وجود ندارد و حتی با وجود کارتخوانهای هوشمند، امکان کمفروشی، تغییر وزن چانه، عرضه نان بیکیفیت یا عدم ثبت بخشی از فروش در سامانه همچنان فراهم است.
برخی کارشناسان و اعضای صنف نان، تخصیص یارانه مستقیم به مردم را بهجای تخصیص به نانواییها، راهکاری برای ایجاد رقابت سالمتر، کیفیت بالاتر و شفافیت بیشتر میدانند. آنها معتقدند که قیمتگذاری دستوری نان طی سالهای اخیر، فشار اقتصادی بر نانوایان را افزایش داده و انگیزه برای تخلف را بالا برده است.
محمدرسول نظافتی، مدیر اجرایی طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان، در گفتوگو با ایسنا، درباره روند شکلگیری این طرح و نتایج حاصل از اجرای آن اظهار کرد: طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان با هدف اصلی کاهش هدررفت آرد یارانهای طراحی و اجرا شده است.
وی افزود: از سال ۱۴۰۱ تاکنون، مصرف آرد یارانهای کشور نه تنها مطابق روند انتظاری رشد نکرده، بلکه در مقاطعی کاهش نیز داشته است. اختلاف میان مصرف واقعی آرد یارانهای و روند انتظاری طی ۴۰ ماه گذشته حدود ۷ میلیون و ۴۶۰ هزار تن است.
نظافتی با اشاره به دستاوردهای سامانه در حوزه تشخیص تخلفات نانوایان و هوشمندسازی بازرسیها اظهار کرد: پس از گذشت ۴۰ ماه از عمر سامانه، میتوان با اطمینان اعلام کرد که ساختار بازرسی کشور دیگر نیازی به تشخیص دستی تخلفات ندارد؛ چراکه فرآیند تشخیص در واحدهای نانوایی بهطور کامل هوشمند شده است.
وی توضیح داد: تخلفاتی نظیر گرانفروشی، کمفروشی، ثبت تراکنشهای غیرواقعی در کارتخوان هوشمند با هدف دریافت آرد یارانهای بیشتر یا اخذ کمکهزینه بیشتر و موارد مشابه، به طور دقیق و سریع توسط سامانه شناسایی میشود.
نظافتی در تشریح نحوه کارکرد پنل نظارتی که در اختیار استانها و بهرهبرداران قرار گرفته، اظهار کرد: این دسترسی یکی از ابزارهای مهم نظارت مبتنی بر داده است که امکان مشاهده اطلاعات پایه، سوابق عملکرد و تخلفات کشفشده توسط سامانه را برای نهادهای استانی فراهم میکند.
وی افزود: تمام نانواییهای کشور بر اساس سوابق عملکردشان در سامانه، از صفر تا صد امتیاز دریافت میکنند و این امتیاز متناسب با تخلفات کشفشده توسط موتور هوش مصنوعی کاهش پیدا میکند.
مدیر اجرایی طرح توضیح داد: مهمترین تخلف، ثبت تراکنشهای غیرواقعی است؛ یعنی نانی فروخته نشده اما تراکنش ثبت شده است. در برخی موارد نیز نانوا اقدام به جمعآوری تعدادی کارت بانکی میکند و با آنها تراکنشهای مکرر ثبت میکند. موتور هوش مصنوعی این رفتارها را بهراحتی تشخیص میدهد و امتیاز نانوایی را کاهش میدهد.
به گفته او، عدم توجه به هشدارهای سامانه، فروش در ساعات غیرمجاز، میزان عرضه نان به مردم در مقایسه با کسبوکارها و مغایرت میان آرد خریداریشده و نان فروختهشده از دیگر عوامل مؤثر بر کاهش امتیاز است.
نظافتی در پایان تأکید کرد مجموعهای از شاخصها و رفتارهای غیرمتعارف که بخش قابل توجهی از نانواییهای متخلف را شامل میشود، در سامانه قابل ثبت و تحلیل است و امتیاز عملکردی هر واحد بهصورت ماهانه بر اساس همین دادهها محاسبه میشود.