نهضت تفسیر قرآن راهاندازی شود
امام جمعه موقت تهران با اشاره به سابقه طولانی آشناییاش با استاد قرائتی گفت: سابقه رفاقت من با آقای قرائتی دقیقاً پنجاه سال است؛ از سال 54 تا امروز. این مدت کمی نیست. از روزی که ایشان را شناختم تا امروز، درد دین در شخصیت ایشان موج میزند؛ از قرآن گرفته تا نماز و زکات و تا همه عرصههای تبیین دین.
عضو هیئت رئیسه مجلس خبرگان رهبری با تاکید بر ضرورت توجه جدیتر به تفسیر، گفت: قرآن مظلوم است. باید نهضت تفسیر راه اندازی شود؛ کاری مستمر، عمیق و همهجانبه. حوزهها باید در این میدان پیشگام باشند.
خاتمی به تشریح روش تفسیری خود پرداخت و تصریح کرد: در مرحله اول باید دید آیه چه میخواهد بگوید. قرآن هم از نظر لغات و هم از نظر ادبیات، دانشی ضروری است؛ اما اینجا دو گرایش وجود دارد: یک گرایش، غرق شدن بیش از حد در لغات و ادبیات است که من آن را نمیپسندم؛ گرایش دوم نگاه حدّاقلی و کاربردی به لغت و ادبیات است، در حدی که فهم آیه ایجاب میکند.
وی با اشاره به سخنی از آیتالله العظمی سبحانی، اظهار کرد: ایشان میفرمایند “مفردات” یعنی لغت؛ اما لغتی که باید از منابع اصیل و نزدیک به عصر معصومان استفاده شود. بزرگانی چون خلیل بن احمد فراهیدی در العین، ابن فارس در مقاییس اللغه، منابعی ارزشمند ارائه کردهاند.
امام جمعه موقت تهران با اشاره به کتاب التحقیق فی کلمات القرآن، اظهار کرد: مرحوم مصطفوی آن را در دفاع از نظریه عدم وجود “لفظ مشترک” در قرآن نوشت. هرچند در نتیجهگیری ایشان بحث است، اما گردآوری اقوال در این اثر بسیار ارزشمند است.
استاد حوزه علمیه قم با اشاره به منابع فارسی لغت قرآن گفت: دو منبع فارسی بسیار قابل توجه است: اول: لغاتی که در تفسیر تسنیم آمده؛ واقعاً عمیق و علمی است. من خود روزانه چهل تفسیر را مرور میکنم؛ یکی از جامعترین آنها همین تفسیر تسنیم است. امیدوارم لغات آن بهسرعت در قالب کتاب مستقل منتشر شود. دوم: کتاب لغات قرآن در تفسیر نمونه است که در چهار جلد توسط آستان قدس رضوی چاپ شده و بهویژه برای عموم مردم و حتی خواص بسیار مفید است.
خاتمی مرحله سوم روش تفسیر خود را «استخراج نکات تفسیری» دانست و گفت: این نکات از دل خود آیه و با طرح سؤالهای تفسیری به دست میآید؛ مانند اینکه “هدایت” در آیه به معنای ارائه طریق است یا ایصال به مطلوب؟ یا اینکه در “وَمَن یُضْلِل”، چگونه باید فهمید که خدا کسی را گمراه نمیکند، بلکه کسی است که زمینههای ضلالت را خودش فراهم کرده است.
وی مثال دیگری ارائه کرد و گفت: در برخی آیات، “مجرمان آتش را میبینند” آمده است، اما در آیهای دیگر میگوید “سَمِعُوا لَهَا تَغَیُّظًا وَزَفِیرًا”، یعنی صدای خشم و فریادهای جهنم را میشنوند. در برخی آیات “صُمٌّ بُکْمٌ عُمْیٌ” آمده است، درحالیکه در آیات دیگر فریاد میزنند: دَعَوْا هُنَالِکَ ثُبُورًا. جمع میان این آیات، همان کار دقیق تفسیری است که پرده از معانی آیات برمیدارد.
عضو هئیت رئیسه مجلس خبرگان رهبری افزود: مرحله چهارم، بیان پیامهای آیات است. تفسیر نورِ استاد قرائتی، سرشار از این پیامهاست. ایشان تعبیر “پیام” را به کار میبرند، اما در علم اصول، این همان دلالت التزامیه است؛ چه بین بالمعنی الأخص و چه بین بالمعنی الأعَم.
خاتمی در ادامه تأکید کرد: هیچگاه نباید از روایات اهلبیت(ع) غفلت کرد. قرآن در خانه آنان نازل شده است. خوشبختانه دورههای تفسیری متعددی در روایات وجود دارد از جمله تفسیر معثور در 30 جلد در لبنان و نیز نورالثقلین. اهل سنت نیز دوره 30 جلدی روایی دارند. مراجعه به این منابع ضروری است.
وی در ادامه با تأکید بر اینکه هرچه درباره قرآن گفته شود باز هم کم است، تصریح کرد: حق قرآن آنقدر عظیم است که هرچه دم از غربت آن بزنیم کافی نیست. پیامبر خدا فرمود:یارب! قوم من این قرآن را مهجور گذاشتند، اما امروز نباید مانند گذشته تنها مرثیه قرآن بخوانیم؛ شرایط تغییر کرده است.
خاتمی با اشاره به آمار قابل توجه درسهای تفسیری در حوزه علمیه اظهار داشت: روزانه حدود 250 درس تفسیر در حوزه برگزار میشود. این افتخار کمی نیست. البته عظمت قرآن اقتضا میکند تفسیر درس جنبی نباشد؛ بلکه اصلِ درس حوزه باشد.
عضو مجلس خبرگان رهبری با ردّ این ادعا که حوزه به قرآن اهتمام ندارد، اظهار داشت: تفاسیری که بعد از انقلاب نوشته شده، گنجینهای ارزشمند است.
وی به برخی از مهمترین این تفاسیر اشاره کرد: تفسیر تسنیم – آیتالله العظمی جوادی آملی؛ این تفسیر 80 جلدی از برکات انقلاب اسلامی و محصول حوزه علمیه است. هرچند درس تفسیر ایشان قبل از انقلاب آغاز شد، اما مجموعه عظیم تسنیم پس از انقلاب تدوین شد و از جامعترین تفاسیر معاصر است.
تفسیر روان – آیت الله مشکینی؛ مرحوم آیتالله مشکینی به من فرمود: تفسیری برای جوانان مینویسم. شش جلد آن را خودشان نوشتند و دو جلد را آیتالله استادی تکمیل کردند. انصافاً تفسیر بسیار روانی است و بهدرستی نامش را تفسیر روان گذاشتند.
تفسیر نمونه – آیتالله العظمی مکارم شیرازی؛ تفسیر نمونه تفسیری است دقیق، قابل اعتماد و با بیش از 45 الی 50 بار تجدید چاپ. برای تدریس و فهم عمومی، یکی از بهترین تفاسیر موجود است.
تفسیر راهنما و تفسیر نور – استاد قرائتی؛ آقای قرائتی فرزند حوزه است؛ اگر بخواهیم جایگاه ایشان را در یک ثبت بنویسیم، باید در ثبت حوزه بنویسیم. تفسیر نور و تفسیر موضوعیهای آقای قرائتی باید جزو افتخارات حوزه ثبت شود.
خاتمی با اشاره به نقش تفاسیر موضوعی در نظاممند کردن علوم قرآنی گفت: تفاسیر موضوعی بسیار ارزشمندی در این دوران نوشته شده است از جمله:
تفسیر موضوعی 16 جلدی آیتالله جوادی آملی،تفسیر موضوعی پیام قرآن آیتالله مکارم، مفاهیم القرآن آیتالله سبحانی، منشور جاوید و دهها اثر دیگر.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم تأکید کرد: قبل از انقلاب، حوزه با آن عظمت تنها “المیزان” را داشت، اما پس از انقلاب، دهها مجله قرآنی، دهها مقاله علمی و دهها دوره تفسیر جامع پدید آمد. اینها نشانه اهتمام جدّی حوزه به قرآن است.
وی در پایان گفت: 10 نکته درباره حوزه و قرآن نوشتم، اما وقت بیش از انتظار طول کشید. از همه عزیزان پوزش میطلبم. از خداوند میخواهم توفیق دهد تا پرچمدار قرآن باشیم و این پرچم را تا آخر عمر رها نکنیم و حشر ما با قرآن باشد.