یادداشت| نقد فمینیسم غربی از منظر قرآن و سیره حضرت زهرا(س)

به گزارش بخش استان‌ها در وبانگاه به نقل از خبرگزاری تسنیم از ساری، مکاتب فمینیستی غربی با محوریت مفاهیمی چون برابری مطلق جنسیتی، استقلال فردی و رهایی از ساختارهای سنتی، الگوهای متعددی ارائه داده اند که عمدتاً بر پایه اومانیسم و فردگرایی لیبرال استوار است. در مقابل، اسلام با ارائه الگویی متعالی و الهی، تصویری جامع از زن آرمانی ترسیم میکند که در شخصیت حضرت فاطمه زهرا(س) تبلور یافته است.

1. مبانی قرآنی و اسلامی زن آرمانی

قرآن کریم زن را در کرامت ذاتی برابر با مرد می داند: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا» (نساء:1). اما این تساوی به معنای یکسانی در همه عرصه ها نیست، بلکه تفاوت های تکوینی و نقش های متنوع، در چارچوب عدالت الهی معنا می یابد. اسلام با تأکید بر عفت، حکمت، مسئولیت پذیری و نقش سازنده زن در خانواده و جامعه، الگویی ارائه میدهد که در آن «اخلاق» و «ایمان» محور است، نه صرف دستیابی به قدرت یا لذت فردی.

2. حضرت فاطمه(س): تجسم عینی زن آرمانی اسلام

حضرت فاطمه(س) به عنوان «سیدة نساء العالمین» (بانوی زنان جهان) در منابع شیعی و سنی، الگویی است که ابعاد وجودی او فراتر از محدوده های جنسیتی تعریف می شود. ایشان در عین نقش ممتاز به عنوان دختر پیامبر(ص)، همسر امام علی(ع) و مادر حسنین(ع)، در صحنه های اجتماعی و سیاسی نیز حضوری فعال و تعیین کننده داشت. خطبه فدکیه که در منابع معتبر مانند «بلاغات النساء» ابن طیفور و «الاحتجاج» طبرسی آمده، نشان دهنده بینش عمیق کلامی، سیاسی و اجتماعی ایشان است. همچنین، سیره ایشان در خانه داری، همسرداری و تربیت فرزندان، به گواهی منابع تاریخی مانند «الاستیعاب» ابن عبدالبر و «اسدالغابة» ابن اثیر، نمونهای از توازن میان مسئولیت های خانوادگی و اجتماعی است.

3. نقد مبانی فمینیسم غربی از منظر اسلامی

فمینیسم غربی با تکیه بر اصولی چون «برابری مطلق» و «نفی تفاوت های زیستی-روانی»، به نوعی «تقابل با مرد» و «بی توجهی به نقش مادری و خانواده» گرایش دارد. در مقابل، اسلام با پذیرش تفاوت های تکوینی، به «تکامل توأمان زن و مرد» در چارچوب خانواده و جامعه می اندیشد. پژوهش های اسلامی مانند مقاله «زن در اسلام و فمینیسم» اثر آیت الله جوادی آملی (1385) تأکید میکند که فمینیسم با نادیده گرفتن فطرت زنانه، به بحران هویت و اضطراب در زنان غربی انجامیده است. همچنین، مقالات علمی مانند مطالعه «فمینیسم و خانواده در غرب» اثر دکتر لیلی احمد (1992) نشان می دهد که گسترش فمینیسم رادیکال با تضعیف نهاد خانواده در جوامع غربی همراه بوده است.

4. وجوه تمایز الگوی فاطمی و الگوهای فمینیستی

· محوریت ایمان و تقوا: در الگوی فاطمی، معیار ارزش انسان، تقواست: «إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ» (حجرات:13). در حالی که فمینیسم غربی معیار را «دستاوردهای مادی و اجتماعی» میداند.

· ترکیب عاطفه و عقلانیت: حضرت فاطمه(س) در عین مهرورزی عمیق خانوادگی، در دفاع از حق خود و امامت، استدلالی محکم و منطقی ارائه میدهد. این در حالی است که برخی جریان های فمینیستی، عاطفه را نقطه ضعف می پندارند.

· نقش خانواده به عنوان کانون تربیت: سیره فاطمی نشان می دهد خانواده نه زندان زن، که کارگاه تکامل انسان است. برخلاف فمینیسم رادیکال که خانواده را نهاد ستم میخواند.

الگوی زن آرمانی در اسلام، در شخصیت چندبعدی حضرت فاطمه(س) متجلی است. این الگو ضمن احترام به حقوق فردی و اجتماعی زن، بر محوریت خانواده، اخلاق و ایمان تأکید دارد و از تقلیل گرایی جنسیتی فمینیسم غربی فاصله می گیرد. تبیین این الگو نه تنها نیاز جامعه اسلامی، بلکه پاسخگوی پرسش های فطری زنان معاصر در جست وجوی هویت اصیل انسانی است.

منابع:

1. قرآن کریم.

2. ابن طیفور، احمد بن ابی طاهر. بلاغات النساء. قاهره: دار المعارف، 1365ق.

3. طبرسی، احمد بن علی. الاحتجاج. مشهد: نشر مرتضی، 1403ق.

4. ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله. الاستیعاب فی معرفة الأصحاب. بیروت: دار الجیل، 1412ق.

5. جوادی آملی، عبدالله. زن در اسلام و فمینیسم. قم: اسراء، 1385.

محسن ذاکری المشیری فعال حوزوی و فرهنگی