گرانی بیسابقه لبنیات؛ شیر از فروشگاهها به کارخانهها بازگشت
افزایش بیسابقه قیمت لبنیات در هفتههای اخیر، نارضایتی گستردهای را در میان مصرفکنندگان به وجود آورده است. بسیاری از خانوارها به دلیل فشارهای اقتصادی و افزایش هزینهها، ناچار به کاهش یا حذف محصولات لبنی از سبد خرید خود شدهاند. این روند موجب تغییر عادات خرید مردم شده و بر اساس برخی گزارشها، حتی شاهد بازگشت محصولات لبنی به واحدهای تولیدی و افت چشمگیر تقاضا در بازار هستیم.
به گزارش بخش اقتصاد وبانگاه بر اساس دادههای منتشرشده در ایسنا، سرانه مصرف لبنیات در ایران از حدود ۱۳۰ کیلوگرم در سال ۱۳۸۹ به تقریباً ۵۵ کیلوگرم در سالهای اخیر کاهش یافته است که نشاندهنده افتی معادل ۵۸ درصد است. این در حالی است که وزارت بهداشت و کارشناسان سلامت تاکید میکنند ایرانیها در مقایسه با میانگین جهانی، حدود ۹۰ کیلوگرم کمتر لبنیات مصرف میکنند. چنین شکافی مستقیماً با سلامت استخوانها، خطر پوکی استخوان در آینده و افزایش هزینههای درمانی ارتباط دارد و زنگ خطر جدی برای بهداشت عمومی کشور محسوب میشود. تورم ۱۳۰ درصدی لبنیات در سه ماه نیز وضعیت را وخیمتر کرده و منجر به مرجوع شدن محصولات از فروشگاهها به کارخانهها شده است.
بر اساس آخرین آمارهای مرکز آمار از تورم مصرفکننده، در آبانماه تورم ماهانه به ۳.۴ درصد، تورم نقطهبهنقطه به ۴۹.۴ درصد و تورم سالانه به ۴۰.۴ درصد رسید. اما در بخش خوراکی، این اعداد بسیار متفاوت بودند؛ تورم ماهانه اقلام خوراکی ۴.۷ درصد، نقطهبهنقطه ۶۶ درصد و سالانه ۴۶.۱ درصد گزارش شد. بررسی جزئیتر دادهها نشان میدهد که اقلامی مانند شیر، پنیر و تخممرغ تورم نقطهبهنقطهای معادل ۴۸.۶ درصد را تجربه کردهاند که به مراتب بالاتر از میانگین عمومی تورم است.
محمد فربد، سخنگوی اتحادیه فرآوردههای لبنی، در گفتوگو با ایسنا، افزایش قیمتها را ناشی از ناترازی میان درآمد ثابت خانوارها و افزایش هزینهها دانست. وی با اشاره به اینکه حقوق بسیاری از خانوارهای ایرانی تنها سالی یک بار افزایش مییابد، بیان کرد که این وضعیت کاهش مصرف لبنیات را در پی دارد. فربد این موضوع را نه تنها از منظر اقتصادی، بلکه از جنبه سلامت عمومی جامعه نیز نگرانکننده خواند، زیرا کاهش مصرف لبنیات میتواند به بروز مشکلاتی همچون پوکی استخوان و کمبود جذب ریزمغذیها منجر شود.
به گفته فربد، افزایش ۵۲ درصدی قیمت شیر خام از ۲۳ هزار تومان به ۳۵ هزار تومان در دامداریها، عامل اصلی افزایش قیمت لبنیات بوده است. وی توضیح داد که این افزایش قیمت، برخلاف میل صنعت لبنیات، اجتنابناپذیر بوده و مجموعهای از عوامل اقتصادی و تولیدی در آن نقش داشتهاند. از جمله این عوامل میتوان به افزایش قیمت علوفه، تأخیر در تخصیص ارز ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومانی برای واردات نهادههای دامی و ناگزیر شدن دامداران به خرید علوفه با قیمتهای بسیار بالاتر از بازار آزاد اشاره کرد.
سخنگوی انجمن لبنی ایران همچنین افزود که شیوع بیماری تب برفکی در برخی مناطق دامداریها و کاهش تولید شیر خام، مزید بر علت شده و وضعیت دامداران را پیچیدهتر کرده است. تمامی این عوامل در کنار هم، فشار مضاعفی بر دامداران وارد کرده و در نهایت به افزایش قیمت شیر خام و سپس افزایش قیمت فرآوردههای لبنی در بازار منجر شده است.
فربد تاکید کرد که سهم شیر خام در قیمت تمامشده محصولات لبنی حدود ۶۰ درصد است؛ بنابراین، افزایش قیمت شیر خام به افزایش تقریباً ۳۰ درصدی قیمت محصولات نهایی میانجامد. کارخانجات لبنی برای جلوگیری از شوک قیمتی به مصرفکنندگان، این افزایش را به تدریج اعمال میکنند، هرچند این روند به شرکتهای تولیدی زیان وارد میکند. با این تفاسیر، پیشبینی میشود که افزایش بیشتر قیمت محصولات لبنی در آینده نزدیک دور از ذهن نخواهد بود.
این افزایش قیمتها علاوه بر دور کردن محصولات لبنی از سفره مردم، واحدهای تولیدی را برای جبران زیانهای وارده، به سمت تولید شیرخشک صنعتی و صادرات آن سوق داده است. در همین راستا، شاهد افزایش صادرات شیرخشک صنعتی بودهایم. فربد اشاره کرد که اخیراً اقداماتی برای محدود کردن صادرات شیرخشک از طریق افزایش تعرفه صادراتی صورت گرفته که انتظار میرود به توقف نسبی صادرات آن منجر شود. وی همچنین افزود که بر هم خوردن توازن میان درآمد و هزینه خانوار، شرکتهای تولیدکننده را نیز با مشکل مواجه کرده و تخمین زده میشود از ابتدای سال جاری تاکنون حدود ۱۰ درصد از سرانه مصرف لبنیات کاسته شده است.
لبنیات تنها محدود به آمار و ارقام نیست و تأثیرات آن به طور مستقیم در زندگی روزمره مردم مشاهده میشود. بسیاری از خریداران میگویند اقلام لبنی که تا چند سال پیش جزو ثابت سبد خانوار بودند، اکنون به خریدی حداقلی و گاه حذفشده تبدیل شدهاند. مشاهدات میدانی از فروشگاهها نشان میدهد که با وجود اهمیت شیر و لبنیات به عنوان کالای اساسی، استقبال مردم از خرید آنها به شدت کاهش یافته است، تا جایی که فروشندگان مجبور به مرجوع کردن کالاها به دلیل عدم فروش میشوند.
مردم از تغییرات پیدرپی و روزانه قیمتها گلایه دارند. مادری با لحنی ساده اظهار داشت: «امید داشتیم با بالارفتن هزینهها حداقل شیر مدرسهای بچهها تأمین شود، اما نشد! حالا هم که هر روز آنقدر گران میشود که قدرت خرید نداریم، چطور میتوانیم بخریم؟» شهروند دیگری میگوید: «قبلاً هر هفته شیر، ماست و پنیر میخریدیم، اما حالا فقط اگر خیلی ضروری باشد شیر میگیریم. قیمتها آنقدر بالا رفته که مجبوریم از چیزهای مهمتر بزنیم.» مرد میانسالی نیز به تغییر الگوی مصرف خانوادهها اشاره کرده و بیان میکند: «حقوق ما ثابت است، اما قیمت لبنیات هر هفته تغییر میکند. وقتی دخل و خرج با هم نمیخواند، اولین چیزی که حذف میشود همین لبنیات است.»
نگرانیها تنها به معیشت محدود نمیشود؛ برخی خانوادهها از تبعات سلامت این وضعیت ابراز نگرانی میکنند. مادری که دو فرزند دانشآموز دارد، میگوید: «لبنیات برای بچهها ضروری است، اما وقتی هر روز گرانتر میشود، واقعاً نمیدانم چطور باید تأمینشان کنم. حتی امیدمان به شیر مدرسه هم از بین رفت.» این گلایهها در حالی مطرح میشود که کارشناسان حوزه سلامت بارها نسبت به کاهش مصرف لبنیات و پیامدهای آن برای سلامت استخوانها و افزایش بیماریهای مرتبط هشدار دادهاند؛ هشدارهایی که زیر سایه گرانیهای مداوم، بیش از پیش جدی شدهاند.
صراف، مدیرعامل اتحادیه گاوداران و دامداران صنعتی خراسان رضوی، در برنامه گفتوگوی ویژه خبری، سیستم بازارگاه را همان “بازار آزاد” دانست؛ چرا که وقتی نهادهها با قیمت مصوب به دست دامدار نمیرسد، عملاً قیمتی که دامدار میپردازد، همان قیمت آزاد محسوب میشود. وی با تأکید بر اینکه تمام فرآیند سامانه بازارگاه در اختیار وزارت جهاد کشاورزی است، اتهام خرید نهادهها از خارج از سامانه توسط دامداران را «بحثی انحرافی» خواند و مسئله اصلی را دسترسی محدود دامداران به نهاده با قیمت مصوب دانست.
صراف به افزایش شدید قیمت نهادهها اشاره کرد و گفت: طی روزهای اخیر قیمت کنجاله سویا به بیش از ۳۷ تا ۳۸ هزار تومان در هر کیلو رسیده، در حالی که نرخ مصوب آن حدود ۱۱ هزار و ۳۰۰ تومان است. این جهش قیمتی، ناشی از ضعف مدیریت در حوزه نهادههای دامی در سطح ملی است. وی پیامدهای این وضعیت را نگرانکننده دانست و اظهار داشت که افزایش کشتار دامهای مولد، زنگ خطر جدی برای آینده تولید کشور محسوب میشود و میتواند در سالهای آتی بحران مضاعفی را در تأمین محصولات دامی ایجاد کند.
مدیرعامل اتحادیه گاوداران صنعتی خراسان رضوی در ادامه تصریح کرد که بهای تمامشده تولید شیر خام در شرایط فعلی به حدود ۳۷ تا ۳۸ هزار تومان در هر کیلو رسیده است. اما دامداران هیچگاه امکان قیمتگذاری بر اساس هزینه تمامشده به همراه سود متعارف را نداشتهاند. او افزود: «برخلاف بسیاری از صنایع که قیمتگذاری آنها بر مبنای هزینه تمامشده و سود مشخص انجام میشود، دامداران همواره خارج از این چارچوب فعالیت کردهاند و عملاً زیان خود را از اصل سرمایه و تولید پرداخت میکنند.» به بیان دیگر، دامداران در حال پرداخت یارانه پنهان به جامعه هستند.
صراف در پایان تأکید کرد که هرچند این موضوع از منظر تأمین امنیت غذایی کشور برای دامداران افتخارآمیز است، اما تداوم این روند میتواند منجر به تعطیلی واحدهای دامداری و آسیب جدی به تولید در سطح استان و کشور شود.