نگرانی آمریکا از توسعه روابط عربستان و چین؛ تهدیدی برای نظم جهانی

به گزارش بخش بین‌الملل وبانگاه بر اساس داده‌های منتشرشده در خبرگزاری مهر، در سال‌های اخیر، نزدیکی چین و عربستان سعودی به عنوان یکی از مهم‌ترین تحولات در نظام جهانی مطرح شده است. این تحول نه تنها معادلات خاورمیانه را تغییر داده، بلکه ریشه در رقابت قدرت‌های بزرگ دارد. روابط پکن و ریاض که در دهه 1990 با همکاری‌های انرژی آغاز شد، اکنون به یک شراکت چندلایه و استراتژیک تبدیل شده است.

سفر شی جین‌پینگ به ریاض در دسامبر 2022 و امضای قرارداد شراکت جامع استراتژیک، نشان داد که دو کشور قصد دارند همکاری‌های خود را فراتر از اقتصاد به حوزه‌های فناوری، امنیت، زیرساخت، فرهنگ و سیاست منطقه‌ای گسترش دهند. این تحول همزمان با کاهش اعتماد عربستان به سیاست‌های واشنگتن و تلاش چین برای گسترش نفوذ جهانی رخ داده است.

چین در چارچوب ابتکار کمربند و جاده، به دنبال دسترسی پایدار به منابع انرژی و مسیرهای تجاری امن است، در حالی که عربستان با اقتصاد نفتی و چشم‌انداز 2030، به دنبال جذب سرمایه‌های خارجی، انتقال فناوری و توسعه انرژی‌های نو است. این همسویی منافع باعث شده روابط دو کشور در سطوح راهبردی و عملیاتی به طور چشمگیری گسترش یابد.

همکاری‌های کنونی چین و عربستان به طور مستقیم و غیرمستقیم بر منافع ایالات متحده تأثیر می‌گذارد و از دیدگاه واشنگتن، یک تهدید چندلایه اقتصادی، امنیتی، ژئوپلیتیکی و مالی محسوب می‌شود. آمریکا این همکاری را بخشی از تلاش چین برای تغییر نظم جهانی می‌داند.

رشد چشمگیر روابط چین و عربستان

روابط چین و عربستان در سه دهه گذشته رشد چشمگیری داشته و به یکی از پیچیده‌ترین شراکت‌های دوجانبه جهان تبدیل شده است. عربستان به عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده نفت جهان، حدود 18 درصد نفت وارداتی چین را تأمین می‌کند. شرکت‌های چینی ده‌ها پروژه بزرگ در عربستان از جمله ساخت رآکتورهای هسته‌ای کم‌مصرف، توسعه شبکه 5G، ساختمان‌سازی در نئوم و سرمایه‌گذاری در صنایع پتروشیمی را اجرا کرده‌اند.

از نظر سیاسی، دو کشور بر اساس اصل «عدم مداخله» همکاری می‌کنند. این اصل برای عربستان در برابر فشارهای حقوق بشری غرب و برای چین در موضوعاتی مانند سین‌کیانگ و هنگ‌کنگ اهمیت دارد. چین به موضوعاتی مانند قتل جمال خاشقجی و جنگ یمن ورود انتقادی نکرده و این امر باعث شده ریاض روابط با پکن را به عنوان یک تکیه‌گاه پایدار ببیند.

همکاری امنیتی دو کشور نیز شامل خرید موشک‌های بالستیک ساخت چین در دهه 1980، تولید پهپاد در خاک عربستان، رزمایش‌های مشترک، تبادل اطلاعات و توسعه ظرفیت‌های نظامی است. رزمایش‌هایی مانند شمشیر آبی 2025 نشان می‌دهد که پکن و ریاض به سوی همگرایی امنیتی حرکت می‌کنند و عربستان با تکیه بر فناوری چین، بخشی از توان نظامی خود را بومی‌سازی می‌کند.

نگرانی‌های اقتصادی آمریکا

یکی از مهم‌ترین نگرانی‌های ایالات متحده، تأثیر همکاری چین و عربستان بر نظم اقتصادی و مالی جهانی است. از دهه 1970، نظام پترودلار، که بر اساس آن نفت جهان با دلار معامله می‌شود، پایه قدرت دلار بوده است. تلاش چین برای انجام بخشی از تجارت انرژی خود با یوان، به عنوان یک تهدید مستقیم برای واشنگتن تلقی می‌شود.

حضور شرکت‌های چینی در پروژه‌های بزرگ عربستان نیز نگرانی‌های دیگری برای آمریکا ایجاد کرده است. شرکت‌هایی مانند هواوی و سینوپک بخش قابل توجهی از بازارهای حساس عربستان را در دست گرفته‌اند و شرکت‌های آمریکایی را از فرصت‌های اقتصادی کلان محروم می‌کنند.

تهدیدات ژئوپلیتیکی و امنیتی

همکاری عربستان و چین تهدیدهای ژئوپلیتیکی و امنیتی جدی نیز برای ایالات متحده ایجاد کرده است. آمریکا از دهه 1940 عربستان را یکی از ستون‌های نظم امنیتی خود در خاورمیانه می‌دانست، اما نزدیک شدن عربستان به چین این موقعیت را به چالش کشیده است. پیوستن عربستان به پروژه‌های کمربند و جاده، به چین اجازه می‌دهد نفوذ خود را از شرق آسیا به قلب خاورمیانه گسترش دهد.

از منظر تسلیحاتی، عربستان سال‌ها بزرگ‌ترین خریدار سلاح‌های آمریکایی بوده، اما اکنون بخش قابل توجهی از نیازهای نظامی خود را از چین تأمین می‌کند. ایجاد خطوط تولید پهپادهای چینی در خاک عربستان و گسترش همکاری‌های نظامی مشترک نشان می‌دهد که وابستگی سنتی عربستان به آمریکا در حال کاهش است.

پیامدهای جهانی روابط چین و عربستان

گسترش روابط عربستان و چین پیامدهای جهانی دارد و می‌تواند نظم بین‌المللی را به طور تدریجی تغییر دهد. این شراکت الگوی جدیدی از روابط بین قدرت‌های اقتصادی و کشورهای در حال توسعه ارائه می‌دهد که در آن همکاری بر مبنای منافع مشترک اقتصادی، توسعه فناوری و عدم دخالت سیاسی شکل می‌گیرد.

افزایش نقش چین در خاورمیانه باعث می‌شود رقابت استراتژیک میان پکن و واشنگتن پیچیده‌تر شود. این رقابت چندبعدی احتمالاً به عرصه‌های دیگری مانند آفریقا، آسیا و حوزه انرژی نیز کشیده خواهد شد. همکاری عربستان و چین همچنین الگویی برای کشورهایی مانند امارات، قطر و حتی ترکیه است که تلاش می‌کنند میان شرق و غرب توازن ایجاد کنند.

تلاش‌های آمریکا برای تضعیف روابط ریاض و پکن

در سفر اخیر محمد بن سلمان به واشنگتن، تلاش‌هایی از سوی آمریکا برای تضعیف روابط ریاض و پکن صورت گرفت. در این سفر توافق‌های گسترده‌ای در حوزه‌های دفاعی، هوش مصنوعی، انرژی هسته‌ای و سرمایه‌گذاری امضا شد تا وابستگی سعودی به فناوری و سرمایه چین کاهش یابد. افزایش سرمایه‌گذاری سعودی در آمریکا و امضای تفاهمنامه‌های استراتژیک در زمینه منابع معدنی نادر و پروژه‌های فناوری پیشرفته، از جمله اهداف آمریکا برای حفظ نفوذ خود در منطقه و کاهش امکان تکیه عربستان بر پکن بود.