آزمون سخت تابآوری در خراسان شمالی/ امنیت غذایی در خط مقدم خدماترسانی باشد
در این میان، با توجه به اینکه اقتصاد غالب استان بر پایه کشاورزی و دامپروری استوار است، وقوع هرگونه حادثه طبیعی نه تنها جان ساکنان، بلکه “نان” و معیشت آنان را نیز تهدید میکند. از همین رو، لزوم آمادگی برای حمایت از بهرهبرداران بخش کشاورزی در ساعات اولیه پس از بحران، به یک اولویت استراتژیک تبدیل شده است.
در همین راستا، مانور تمامعیار زلزله با شعار «آماده، تابآور، پایدار» در منطقه روستایی باغچق شهرستان بجنورد برگزار شد تا عیار آمادگی دستگاههای متولی، بهویژه در بخش امنیت غذایی، سنجیده شود.
واکنش سریع؛ کلید طلایی نجات سرمایههای دامی و زراعی
یکی از چالشهای اصلی در مدیریت بحرانهای روستایی، زمانبر بودن ارزیابی خسارتها و از بین رفتن دامهای زنده یا محصولات کشاورزی به دلیل عدم رسیدگی فوری است. در این مانور، سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی سناریوی واکنش سریع را اجرایی کرد.
تیمهای تخصصی این سازمان بلافاصله پس از اعلام وضعیت قرمز فرضی، به کانونهای حادثه اعزام شدند. تمرکز اصلی این تیمها بر برآورد آنی خسارات در حوزههای حساس شامل تلفات دامی، تخریب باغات، آسیب به مزارع و از همه مهمتر، تخریب زیرساختهای آبی نظیر قناتها و استخرها بود. این اقدام نشان داد که ارزیابی علمی و سریع خسارت، پیششرط اصلی برای جلوگیری از تبدیل یک حادثه طبیعی به یک بحران اقتصادی تمامعیار برای روستاییان است.
محمد محمدزاده، رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی، در گفتوگو با خبرنگار تسنیم در حاشیه این مانور، با اشاره به اهمیت حیاتی سرعت عمل در حوادث، اظهار داشت: هدف اصلی ما از مشارکت فعال در چنین رزمایشهایی، افزایش تابآوری بخش کشاورزی به عنوان ستون فقرات امنیت غذایی و معیشت مردم استان است.
وی افزود: در این مانور توانستیم نقاط قوت و ضعف خود را در شرایطی شبیهسازی شده به وضوح شناسایی کنیم. دستاورد مهم این تمرین، تدوین و اصلاح برنامههای عملیاتی برای پاسخگویی سریع، ساماندهی منابع و حمایت از دامداران و کشاورزان در همان ساعات و روزهای ابتدایی پس از وقوع حادثه است.
محمدزاده تأکید کرد: تلاش ما این است که با مداخله به موقع، چرخه تولید را حفظ کرده و اجازه ندهیم بحرانهای طبیعی منجر به توقف تولید و آسیب جبرانناپذیر به اقتصاد خانوارهای روستایی شود.
تمرین حمایت مالی و پشتیبانی؛ حلقه مفقوده مدیریت بحران
بخش دیگری از این مانور به تمرین فرآیندهای پس از حادثه اختصاص داشت. تجربه زلزلههای گذشته نشان داده است که کشاورزان پس از حادثه با کمبود نقدینگی و نهاده مواجه میشوند. در این رزمایش، سازمان جهاد کشاورزی نحوه تخصیص اعتبارات اضطراری، فرآیند اعطای تسهیلات بازسازی و چگونگی تأمین فوری نهادههای دامی برای دامهای باقیمانده را تمرین کرد.
این بخش از مانور ثابت کرد که مدیریت بحران در بخش کشاورزی صرفاً آواربرداری نیست، بلکه شامل یک بسته حمایتی کامل از تأمین علوفه تا بازسازی کانالهای آب و تأمین مالی بهرهبرداران است.
امنیت غذایی؛ خط مقدم مدیریت بحران در روزهای پس از حادثه
مدیریت بحران در استانی مانند خراسان شمالی که قطب دامپروری و کشاورزی شمال شرق کشور محسوب میشود، تنها به آواربرداری و اسکان اضطراری محدود نمیشود؛ بلکه “حفظ زنجیره امنیت غذایی” در روزهای بحرانی پس از حادثه، چالشی است که غفلت از آن میتواند تبعاتی سنگینتر از خودِ زلزله یا سیل بر جای بگذارد. تجربیات تلخ گذشته در حوادث طبیعی کشور نشان داده است که آسیب به زیرساختهای تولید غذا، انبارها، سیلوها و تلفات دام، اگر در همان ساعتهای نخست مدیریت نشود، میتواند به کمبود مواد غذایی، تورم ناگهانی و وابستگی شدید منطقه آسیبدیده منجر شود.
بنابراین، صیانت از امنیت غذایی در شرایط بحران، نیازمند یک استراتژی دوگانه است: نخست، حفاظت فیزیکی از انبارها و احشام باقیمانده برای جلوگیری از فساد یا تلفات ثانویه، و دوم، بازیابی سریع توان تولید برای ماههای پیشرو. اگر کشاورزی که محصول یا دام خود را از دست داده، افق روشنی برای حمایت نبیند، چرخه تولید در روستا متوقف شده و سیل مهاجرت به حاشیه شهرها آغاز میشود.
ضرورت عبور از بروکراسی؛ خسارت کشاورز باید «بهروز» پرداخت شود
نکته کلیدی و حیاتی دیگر، مکانیزم پرداخت خسارت به بهرهبرداران بخش کشاورزی است. واقعیت این است که اقتصاد کشاورزان و دامداران، اقتصادی شکننده و فصلی است. در حوادثی نظیر سیل و زلزله، زمانبر بودن پروسههای اداریِ ارزیابی و پرداخت غرامت، حکم “نوشداروی پس از مرگ سهراب” را دارد. اگر دامداری که محل نگهداری دامش ویران شده، نتواند در عرض چند روز نقدینگی لازم برای تأمین علوفه یا بازسازی سرپناه موقت را تأمین کند، ناچار به فروش دام مولد خود به دلالان و قصابان میشود؛ اتفاقی که به معنای نابودی سرمایه ژنتیکی و آینده شغلی اوست.
از این رو، لزوم استقرار صندوقهای حمایت فوری و حذف تشریفات اداری پیچیده در زمان بحران بیش از پیش احساس میشود. سیستم بانکی و بیمهای کشور باید بپذیرد که در شرایط اضطرار، کشاورز نمیتواند ماهها در انتظار کمیسیونهای برآورد خسارت بماند. حمایت مؤثر به معنای تزریق نقدینگی و نهاده در همان هفته اول پس از حادثه است تا کشاورز بتواند خود را برای فصل کشت بعدی یا حفظ دامهایش سرپا نگه دارد. تنها در این صورت است که مانورهای مدیریت بحران، از یک نمایش اجرایی فراتر رفته و به تضمینی برای پایداری اقتصاد استان تبدیل میشوند.
پایان موفقیتآمیز این مانور در خراسان شمالی حامل یک پیام روشن بود: پیشگیری و آمادگی ارزانتر از بازسازی است». عملکرد تیمهای ارزیاب و پشتیبان جهاد کشاورزی نشان داد که با سازماندهی دقیق و داشتن پروتکلهای مشخص برای زمان بحران، میتوان حجم خسارات وارده به بخش کشاورزی را کنترل کرد.
آنچه در روستای باغچق تمرین شد، الگویی بود که نشان میدهد اگر حمایت از کشاورزان و دامداران در لحظات طلایی پس از زلزله یا سیل انجام شود، امید به زندگی و بازگشت به چرخه تولید در روستاها زنده میماند و امنیت غذایی استان دستخوش تلاطم نخواهد شد.