توسعه رگتک در ایران نیازمند حکمرانی است؛ ابزارهای سنتی پاسخگو نیستند
به گزارش بخش اقتصاد وبانگاه بر اساس دادههای منتشرشده در ایسنا، سومین نشست از سلسلهنشستهای تخصصی «آینده رگتک در ایران» با موضوع «بررسی چالشها و الزامات توسعه رگتک در کشور» با حضور رضا باقریاصل، رئیس مرکز تحول دیجیتال و فناوری اطلاعات سازمان برنامه و بودجه، سید امیرحسین شبیری مدیرعامل شرکت شاپرک، علی حکیمجوادی رئیس سازمان نظام صنفی رایانهای کشور، حمید حسنآبادی مشاور ارشد هوشمندسازی و تحول دیجیتال و ایمان ملکا دبیر انجمن فینتک برگزار شد. در این نشست، فعالان این حوزه به بیان دیدگاهها و تحلیلهای خود درباره وضعیت فعلی و آینده رگتک (فناوریهای قانونگذاری) در ایران پرداختند و به این پرسش کلیدی پاسخ دادند که چرا ضرورت توسعه رگتک در کشور آنطور که باید، جا نیفتاده است.
رگتک؛ ضرورتی اجتنابناپذیر در اقتصاد پلتفرمی
رضا باقریاصل با تأکید بر ماهیت پلتفرمی اقتصاد امروز اظهار داشت: «مسئله اصلی رگتک، یک دعوای فناورانه نیست، بلکه ریشه در تحول ساختاری بازار دارد. با حرکت از سامانهها به سمت پلتفرمها، ذات بازار تغییر کرده و تنظیمگری سنتی دیگر قادر به مدیریت حقوق متعارض مردم، کسبوکارها و حاکمیت نیست.»
وی با اشاره به تجربه احراز هویت برخط در دوران کرونا افزود: «نمونههایی مانند KYC آنلاین در بازار سرمایه نشان داد که رگتک میتواند بهصورت طبیعی، مبتنی بر نیاز بازار و بدون تحمیل دستوری شکل بگیرد. این تجربه، نمونهای موفق از رگتک بود که هم امور مردم را تسهیل کرد و هم امکان نظارت مؤثرتر را فراهم آورد.»
باقریاصل همچنین هشدار داد که آمیختن مفهوم رگتک با سوپتک و نگاه صرفاً فناورانه به آن، یکی از چالشهای جدی کشور است. وی تأکید کرد که رگتک باید بهعنوان یک کسبوکار و زنجیره ارزش به رسمیت شناخته شود، نه صرفاً ابزاری در اختیار دولت.
پیشتازی بخش خصوصی و عقبماندگی حکمرانی
ایمان ملکا با اشاره به شکلگیری سکوهای دیجیتال در ایران گفت: «در بسیاری از موارد، کسبوکارهای خصوصی پیش از وجود چارچوبهای قانونی مشخص، به سمت خودتنظیمی و استفاده از ابزارهای رگتکی رفتهاند؛ نه از سر الزام، بلکه از ترس ریسکهای حقوقی و مداخلههای بعدی.»
وی افزود: «متأسفانه این اقدامات، نهتنها بهعنوان مزیت رقابتی یا همکاری با تنظیمگر دیده نشده، بلکه گاهی به مبنایی برای تشدید فشارهای نظارتی تبدیل شده است.» ملکا تأکید کرد که در دنیا، تنظیمگر فرآیند را تعریف میکند و اجرای فناورانه آن را به بخش خصوصی میسپارد، اما در ایران این تفکیک بهدرستی شکل نگرفته است.
فقدان اکوسیستم یکپارچه؛ چالش اصلی رگتک
حمید حسنآبادی با تأکید بر اینکه ضرورت رگتک در ایران وجود دارد اما بهدرستی محقق نشده است، گفت: «مشکل اصلی، نبود یک زیستبوم منسجم و یکپارچه در حوزه رگتک است. اقدامات متعدد و پراکندهای انجام شده، اما این اقدامات جزیرهای بوده و حتی گاهی یکدیگر را خنثی کردهاند.»
او با اشاره به اینکه رگتک محدود به صنعت مالی نیست، افزود: «هرجا رگولاتور وجود دارد، رگتک هم معنا پیدا میکند؛ از کشاورزی تا سایر صنایع. حکمرانی داده، تعریف نقش بازیگران، مدلهای کسبوکار، زیرساختها، قوانین، بازار و چالشهای انسانی و حقوقی، همگی ابعادی هستند که بدون حل آنها، توسعه رگتک ممکن نخواهد بود.»
تنظیمگری متمرکز یا توزیعشده؟
سید امیرحسین شبیری با طرح این پرسش که «تنظیمگری باید متمرکز باشد یا توزیعشده؟» گفت: «هنوز در کشور، مرز روشنی میان رگتک، سوپتک و تنظیمگری ترسیم نشده است. این ابهام باعث شده سیاستگذاریها بعضاً متناقض و مانع رشد اقتصاد دیجیتال شوند.»
شبیری، چالشهای اجرایی نظارت «پسینی» را نیازمند «بلوغ» در حاکمیت دانست و گفت: «ساختار پیچیده و بروکراسی طولانی باعث میشود یک تخلف سالها طول بکشد تا رسیدگی شود. پس طبیعی است که حاکمیت تمایل به نظارت برخط و پیشینی داشته باشد.»
وی با اشاره به تجربه شاپرک، تأکید کرد که تمرکز بیش از حد میتواند مدیریت ریسک را سادهتر کند، اما در عین حال، ممکن است مانع شکلگیری کسبوکارهای رگتکی و نوآوری در بازار شود. شبیری افزود: انتخاب مدل مطلوب تنظیمگری باید مبتنی بر تحلیل ریسک، حقوق کاربران و الزامات توسعه اقتصادی باشد.
حکمرانی؛ حلقه مفقوده توسعه رگتک
در پایان این نشست، سینا سالاری، مدیرعامل اندیشکده حنّان، با جمعبندی مباحث، بر نقش اندیشکدهها در کمک به ترسیم نقشه راه برای شفافسازی ارتباطهای بین حاکمیت، رگولاتور و کسبوکارها تأکید کرد.
مسئله اصلی رگتک در ایران، بیش از آنکه فناورانه باشد، حکمرانی است. نبود سیاستگذاری شفاف، ابهام در مالکیت و محرمانگی دادهها، ضعف اقتصاد داده و غلبه نگاه ریسکمحور بهجای توسعهمحور، از مهمترین موانع پیشروی این حوزه عنوان شد.
حاضران در نشست، گفتوگوی واقعی میان همه بازیگران، تعریف شفاف زمین بازی، تعیین مسئولیتها و پذیرش ریسک متناسب با نقشها را پیششرط طراحی یک مدل بومی و کارآمد برای توسعه رگتک در ایران دانستند و تأکید کردند که بدون حل مسئله حکمرانی، سایر قطعات پازل رگتک نیز بهدرستی در کنار هم قرار نخواهند گرفت.