تلاش کشورهای بریکس برای حکمرانی هوش مصنوعی؛ رقابت و همکاری در یک میدان
**رقابت برای پیشتازی و مسیرهای ملی توسعه**
کشورهای بریکس عمدتاً راهبردها و برنامههای ملی خود را در زمینه هوش مصنوعی تدوین کردهاند. چین در سال ۲۰۱۷، هند در ۲۰۱۸، روسیه در ۲۰۱۹، برزیل در ۲۰۲۱ و آفریقای جنوبی در ۲۰۲۴ راهبردهای ملی خود را ارائه کردند. برنامههای مشابهی نیز در امارات، ایران، مصر، اتیوپی و اندونزی در حال اجراست.
در شاخص جهانی آمادگی دولتها برای هوش مصنوعی در سال ۲۰۲۳، کشورهای «بریکس اولیه» رتبههای نسبتاً بالایی داشتهاند. چین، برزیل، روسیه، هند و آفریقای جنوبی به ترتیب در جایگاههای ۱۶، ۳۲، ۳۸، ۴۰ و ۷۷ قرار گرفتهاند. چین در چندین مؤلفه از جمله «اخلاق»، «بلوغ»، «دسترسپذیری» و «سرمایه انسانی» پیشتاز است.
**تفاوت رویکردها در حکمرانی و «حاکمیت هوش مصنوعی»**
بسیاری از اعضای بریکس «حاکمیت هوش مصنوعی» را بخشی از امنیت ملی و استقلال فناوری میدانند و به دنبال کنترل مستقل بر الگوریتمهای کلیدی، دادههای دیجیتال و زیرساخت هوش مصنوعی هستند.
* برزیل رویکرد خود را بر چارچوبهای تنظیمگری و قوانین حفاظت از داده بنا کرده و بر شفافیت و پاسخگویی تأکید دارد.
* هند رویکردی فناوریمحور را دنبال میکند و توسعه هوش مصنوعی در صنعت، کشاورزی و بخش عمومی را هدف گرفته است. این کشور بر زیرساخت پردازش کلانداده تکیه دارد و حدود ۳۰ هزار استارتآپ فناوری در هند فعالاند که بخشی از آنها در حوزه هوش مصنوعی هستند.
* آفریقای جنوبی هوش مصنوعی را در برنامه نوآوری بخش عمومی ادغام کرده و بهبود خدمات عمومی و توسعه فناوری در آموزش و سلامت را برای توزیع عادلانهتر منابع دنبال میکند.
* ایران از ایجاد یک سیستمعامل برای هوش مصنوعی و همچنین توسعه «مشاوران هوش مصنوعی» برای ارائه داده و تحلیل به رئیسجمهور و معاونان او خبر داده است.
* امارات نیز از ساخت «دولت مبتنی بر هوش مصنوعی» سخن گفته و با بهکارگیری هوش مصنوعی در سطوح مختلف، به یکی از کشورهای پیشرو از نظر فناوری تبدیل شده است.
**چین، هند، روسیه، آفریقای جنوبی و برزیل؛ چند مسیر، یک میدان رقابت**
چین هدفگذاری کرده تا سال ۲۰۳۰ رهبر جهانی هوش مصنوعی شود و دولت و بخش خصوصی این کشور نزدیک به ۱۰۰ میلیارد دلار برای توسعه هوش مصنوعی هزینه کردهاند. هند با تکیه بر بخش قدرتمند فناوری اطلاعات پیش میرود و درآمد بخش دیجیتال این کشور در سال ۲۰۲۴ نزدیک به ۲۵۴ میلیارد دلار بوده است. روسیه بر بخش عمومی تمرکز ویژه دارد و سهم راهکارهای هوش مصنوعی در بخش دولتی این کشور افزایش یافته است. آفریقای جنوبی به عنوان نمونهای از توسعه «توانمندیهای تخصصی» معرفی شده و بیش از دوسوم مراکز داده آفریقا در این کشور قرار دارند. برزیل نیز پروژه «هوش مصنوعی برای همه» را برای پاسخ به چالشهای سلامت، آموزش، امنیت عمومی و انرژی دنبال میکند.
**تنظیمگری، اخلاق و نگرانیهای حاکمیتی**
توسعه شتابان هوش مصنوعی چالشهایی مانند اخلاق، امنیت داده، مصرف بالای انرژی، جابهجایی شغلی و تهدیدهای مرتبط با حاکمیت ملی را ایجاد کرده است. به دلیل اختلاف منافع و شکاف فناوری، حکمرانی جهانی هوش مصنوعی پراکنده باقی مانده و هر کشور مسیر خود را پیش میبرد.
در این چارچوب، چین «ابتکار جهانی حکمرانی هوش مصنوعی» را پیشنهاد داده است. هند رویکرد «نظارت نرم و تدریجی» را دنبال میکند و برزیل قصد دارد تنظیمگری سامانههای هوش مصنوعی را آغاز کند. روسیه نیز به سمت هماهنگی متمرکز پیش میرود و رئیسجمهور این کشور دستور داده است برنامه ملی اجرای هوش مصنوعی مولد را تدوین کنند.
**همکاری در بریکس؛ ظرفیت بالا و موانع جدی**
ظرفیت همافزایی در بریکس بالاست، اما موانعی مانند اختلاف اولویتها، ناسازگاری استانداردهای فنی، تفاوت نظامهای حفاظت از داده، نبود اجماع اخلاقی و شکاف سرمایهگذاری مانع همگرایی سریع میشود. برای تنظیمگری مؤثر در کشورهای بریکس باید توان فنی نهادهای تنظیمگر تقویت شود و همکاریهای فرامرزی، قواعد چندجانبه و زیرساخت آزمون و پایش توسعه یابد.
همکاری در حال شکلگیری است و ابتکار همکاری در حوزه هوش مصنوعی برای تولید خبر و پژوهشهای تحلیلی رونمایی شده است. همچنین، بریکسپلاس از ایجاد هابی شامل نزدیک به ۸۰ نمونه کاربردی تأییدشده هوش مصنوعی از ۳۰ کشور خبر داده است.
کارشناسان پیشبینی کردهاند آینده هوش مصنوعی در بریکس ترکیبی از رقابت و همکاری خواهد بود.