نقش جایکا در آفریقا؛ توسعه، موازنه با چین یا اهداف راهبردی ژاپن؟
به گزارش بخش بینالملل وبانگاه بر اساس دادههای منتشرشده در خبرگزاری مهر، ژاپن در سه دهه اخیر تلاش کرده است با بازتعریف دیدگاه خود نسبت به آفریقا، نقشی فعال و چندبعدی در توسعه این قاره ایفا کند.
مهمترین ابزار این سیاست، کنفرانس بینالمللی توکیو برای توسعه آفریقا (TICAD) است که از سال ۱۹۹۳ آغاز شده و به یکی از ارکان سیاست خارجی و توسعهای ژاپن در آفریقا تبدیل شده است.
TICAD به کشورهای آفریقایی اجازه میدهد تا در قالب «مالکیت آفریقایی» اولویتهای خود را تعیین کنند و ژاپن از طریق جایکا با اعطای کمک فنی، وام و سرمایهگذاری، پروژههایی را تعریف میکند که هم منافع توسعهای واقعی برای آفریقا داشته باشند و هم ظرفیتهای بلندمدت همکاری اقتصادی و نهادی را شکل دهند.
در این چارچوب، JICA نقشی فراتر از صرفاً «بخش خیریه» دارد و به عنوان یک میانجی بین پروژههای توسعه و سیاست خارجی ژاپن عمل میکند؛ پلی میان نیازهای بومی آفریقا و منافع بلندمدت ژاپن.
با این حال، تحلیلگران هشدار میدهند که این رابطه همیشه ساده و یکپارچه نیست و گاهی خطوط منافع توسعهای و منافع ژئوپلیتیک آنقدر به هم تنیدهاند که تشخیص «کمک خالص» از «ابزار نفوذ» دشوار است.
پروژههای جایکا در قاره آفریقا شامل اتصال برق کنیا–تانزانیا، بهبود جادههای شهری نایروبی، تقویت مالیه روستایی و کشاورزی در تانزانیا، راهبرد توسعه «حلقه رشد آفریقای غربی (WAGRIC) و وامها و پروژههای انرژی/آب در شمال آفریقا است.
در حاشیه TICAD-۹، کشورها و JICA بستههایی از کمک و وام را برای پروژههای انرژی تجدیدپذیر، توسعه انسانی و زیرساخت منطقهای ارائه کردند و نیجریه و سایر کشورها موافقتنامههایی برای پروژههای انرژی پاک و وامهای JICA منعقد کردند.
برخی تحلیلگران معتقدند که دلایل زیر در پسِ برنامه ژاپن در آفریقا فعالاند: تنوعبخشی و ایجاد بازار برای فناوری و شرکتهای ژاپنی، موازنهسازی در برابر نفوذ چین و حضور تاریخی فرانسه و دسترسی به منابع و امنیت عرضه.
رقابت بر مواد معدنی حیاتی و غلبه بر زنجیرههای تأمین، یکی از انگیزههای تقویت فعالیتهای ژاپن در آفریقاست.
نقش JICA در آفریقا، هم جنبه توسعهای واقعی دارد و هم ابزاری بالقوه برای تقویت منافع راهبردی ژاپن محسوب میشود و دولتها و ناظران محلی باید بر پایداری مالی، مالکیت بومی و شفافیت در قراردادها نظارت کنند تا کمکها به توانمندسازی واقعی و نه وابستگی بلندمدت بینجامد.