طرح غربی برای بازگرداندن اس-۴۰۰ ترکیه به روسیه؛ پافشاری آنکارا بر موضع ثابت خود

به گزارش بخش بین‌الملل وبانگاه بر اساس داده‌های منتشرشده در خبرگزاری مهر، ادعاهای مطرح شده از سوی رسانه‌ها و سیاستمداران آمریکایی و اروپایی درباره احتمال بازگرداندن سامانه‌های پدافندی اس-۴۰۰ توسط ترکیه به روسیه، تاکنون تایید نشده است. آنکارا آشکارا تمایلی به خدشه‌دار کردن روابط خود با مسکو به خاطر این سیستم دفاعی ندارد و بر موضع ثابت خود پافشاری می‌کند.

خرید سیستم‌های پیشرفته اس-۴۰۰ روسیه توسط ترکیه از سال ۲۰۱۷ میلادی، به چالشی اساسی در روابط واشنگتن و آنکارا مبدل شده است. این موضوع در سال ۲۰۱۹ با انتقال قطعات این سامانه به خاک ترکیه، واکنش تند دولت وقت آمریکا به ریاست دونالد ترامپ را در پی داشت و تحریم‌های اقتصادی گسترده‌ای علیه آنکارا اعمال شد.

ایالات متحده در واکنش به این اقدام، تحریم‌های کاتسا (قانون مقابله با دشمنان آمریکا از طریق تحریم) را بر ترکیه تحمیل و آنکارا را از پروژه تولید مشترک جنگنده‌های اف-۳۵ اخراج کرد. واشنگتن به خوبی می‌دانست که خرید اس-۴۰۰ تنها یک معامله نظامی نبوده، بلکه نمادی از نزدیکی ترکیه به روسیه و تغییر موازنه قدرت در منطقه است.

در ماه‌های اخیر، برخی رسانه‌ها و مقامات آمریکایی مجدداً از احتمال بازگرداندن سیستم‌های اس-۴۰۰ به روسیه و تحویل جنگنده‌های اف-۳۵ به ترکیه خبر داده‌اند. در همین زمینه، «تام باراک»، سفیر آمریکا در ترکیه، اظهار داشت که این مشکل ظرف چهار تا شش ماه حل خواهد شد که نشان از تلاش واشنگتن برای حل این مناقشه دارد.

در مقابل این ادعاها، «دریاسالار زکی آکتورک»، مشاور مطبوعاتی و روابط عمومی نیروهای مسلح ترکیه، موضع کشورش را در قبال سامانه‌های اس-۴۰۰ ثابت و تغییرناپذیر عنوان کرد. از سوی دیگر، خبرگزاری بلومبرگ گزارش کرده است که ترکیه در حال بررسی بازگرداندن این سامانه‌ها بوده و این اقدام می‌تواند به عادی‌سازی روابط با ایالات متحده کمک کند. همچنین، مقامات اروپایی پیشنهاد ارسال این سیستم‌ها به اوکراین را مطرح کرده‌اند.

با توجه به ادعاهای مقامات و رسانه‌های غربی در خصوص مسئله استرداد اس-۴۰۰، این پرسش مطرح می‌شود که آیا ترکیه از خرید پدافندهای روسی منصرف شده است؟ برای پاسخ به این سوال، باید به عقب‌تر بازگشت. رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، در روزهای نخست خرید این سیستم در یک گفت‌وگوی تلویزیونی، دلیل این تصمیم را سرباز زدن سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) از استقرار سیستم پاتریوت در ترکیه و نیاز مبرم آنکارا به تامین پدافند هوایی موثر عنوان کرده بود.

ترکیه در سال ۲۰۱۷ قراردادی برای خرید سیستم تسلیحاتی از چین امضا کرده بود، اما به دلیل فشارهای شدید آمریکا، مجبور به فسخ آن شد. در همان سال، آنکارا اقدام به خرید سامانه‌های اس-۴۰۰ از روسیه کرد. انتخاب چین و سپس روسیه به عنوان کشورهای فروشنده، نشان‌دهنده سیاست خارجی متوازن حزب عدالت و توسعه است.

نزدیکی به چین و به ویژه روسیه، برای ترکیه به معنای داشتن برگ برنده در مقابل آمریکا است. این سیاست تعادلی را «نوعبدالحمیدگری» می‌نامند؛ زیرا این رویکرد از سوی عبدالحمید دوم، سلطان عثمانی، نیز دنبال می‌شد و حزب حاکم ترکیه نیز همین سیاست را در پیش گرفته است؛ به عبارتی استفاده از رابطه با روسیه در مقابل آمریکا و بالعکس.

ترکیه به خوبی می‌دانست که داشتن روابط نزدیک با روسیه فرایندی نیست که به مذاق آمریکا خوش بیاید و بالعکس. به همین دلیل، آنکارا ترجیح داد با مسکو قرارداد خرید اس-۴۰۰ را به ارزش ۲.۵ میلیارد دلار امضا کند. اگرچه آمریکا با ارسال نامه‌های تهدیدآمیز که خارج از اسلوب دیپلماتیک بود، تلاش کرد تا مانع این توافق شود، اما آنکارا درک می‌کرد که فسخ این توافق، اعتبار دولت را به عنوان یک کشور مستقل در سیاست خارجی نزد افکار عمومی داخلی خدشه‌دار می‌کند.

به همین دلیل، هنوز هم شاهد استقرار این سامانه‌ها در شهرهایی مانند آدانا و آنکارا هستیم. برای ترکیه، پایداری روابط با روسیه از اهمیت بالایی برخوردار است و آنکارا نمی‌خواهد تجربه تلخ روابط با مسکو در سال ۲۰۱۵، پس از ساقط کردن هواپیمای روسی سوخو-۲۴، دوباره تکرار شود. از این رو، سیستم اس-۴۰۰ که نماد همکاری‌های راهبردی ولادیمیر پوتین و رجب طیب اردوغان به شمار می‌رود، به راحتی به روسیه استرداد نخواهد شد.

اما در چه شرایطی احتمال پس دادن سامانه اس-۴۰۰ وجود دارد؟ بازگرداندن سامانه اس-۴۰۰ تنها در صورتی محقق می‌شود که روسیه به این نتیجه برسد که استرداد آن می‌تواند برای منافع خودش سودمند باشد. این سیستم تسلیحاتی که ترکیه به عنوان بخشی از سیاست متعادل خود در برابر ایالات متحده خریده بود، آسیب‌های قابل توجهی نیز برای خود ترکیه به همراه داشته و با توجه به اصرار آمریکا در موضوع اس-۴۰۰، ممکن است این آسیب‌ها بیشتر هم شود.

اگر ترکیه قصد بازگرداندن این سیستم را داشته باشد، این اقدام را در هماهنگی کامل با روسیه انجام خواهد داد تا استقلال سیاست خارجی کشور نزد افکار عمومی داخلی آن دچار چالش نشود. همچنین، ایده مطرح شده از سوی مقامات اروپایی در خصوص فروش این سامانه‌ها به کشورهای دیگر نیز غیرقابل اجرا است؛ زیرا طبق توافق انجام شده، ترکیه حق فروش و انتقال این سامانه‌ها به کشورهای ثالث را ندارد.